طبق گزارش سازمان ملی مبارزه با مواد مخدر آمریکا[1]-[2]، امروزه مصرف گسترده اوپیوئیدها[3]و اوپی‌یت‌ها[4]در جهان به ویژه در ایالات متحده به یک بحران سلامت عمومی در سطح ملی مبدل شده است. این موضوع نه‌تنها خبر ساز می‌شود بلکه هزینه‌های عاطفی و اقتصادی زیادی را نیز در پی دارد. پیامدهای ویرانگر شیوع اوپیوئیدها نه‌تنها مرگ‌های ناشی از بیش‌مصرفی مواد را دربر می‌گیرد، بلکه شامل افزایش قابل توجهی در تعداد نوزدانی است که معتاد متولد می‌شوند و از سوی دیگر دچار سندرم محرومیت از مواد می‌شوند.[5] هر روز 128 آمریکایی به دلیل بیش‌مصرفی اوپیوئیدها جان خود را از دست می‌دهند.[6]

فایل‌(های) پیوست شده

بندانگشتی (ها)
   

یکی از مولفه های تاثیر گذار در اهمیت بالکان، موقعیت جغرافیایی این منطقه است. به طور تاریخی، موقعیت قرارگیری شرق اروپا از لحاظ واقع شدن بین بازارها وقدرت های شرق و غرب همواره برای این منطقه هم منشا خیر و هم شر بوده است. جنوب شرقی اروپا نوعی منطقه حائل بین قدرت های رقیب بوده که این نکته اهمیتی استراتژیک به این منطقه اعطا کرده و نیز مسبب توسعه آن است. حتی در دوران جنگ هم کماکان تجارت ادامه داشته و یکی از منابع اصلی تجارت در مرزهای این کشورها بوده است.

کشور ایران سابقه چند صد ساله تولید و مصرف مواد افیونی دارد که این سابقه باعث شده به لحاظ تاریخی و فرهنگی، استعداد گسترش پدیده اعتیاد در کشور وجود داشته باشد. علاوه بر آن، در دهه‌های اخیر تغییرات شتابان اقتصادی و اجتماعی، عوامل آسیب‌پذیر متعددی را به همراه داشته است. پیدایش اقتصاد متكی به نفت، عوارض به جا مانده از هشت سال دفاع مقدس، رشد سریع جمعیت و به تبع آن افزایش قابل توجه جمعیت جوان کشور، گسترش تكنولوژی، ارتباطات جهانی و افزایش سطح انتظارات نسل جوان، سیر توسعه صنعتی و مشكلات ناشی از آن شامل مهاجرت، افزایش قابل توجه جمعیت شهری به ویژه حاشیه‌نشینی و بیكاری از جمله عوامل آسیب‌پذیری به مشکلات اجتماعی مانند اعتیاد هستند. 
علیرغم ریشه‌كن شدن كشت خشخاش در داخل كشور بعد از انقلاب اسلامی، دسترسی به تریاك و هروئین به دلیل افزایش چشمگیر كشت این مواد در همسایه‌های شرقی كشورمان كاهش نیافته است و تولید مواد محرک و دسترسی به آنها نیز افزایش یافته است. از سویی دیگر، با توجه به نقش انسجام خانواده در تربیت فرزندان و بنیان‌های مذهبی و اخلاقی، الگوی مصرف مواد و اعتیاد در ایران شرایط خاصی دارد که آن را از سایر کشورها متفاوت كرده است.

دیپلماسی مخدری؛ چیستی و چرایی

ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻫﻤﻴﺖ و ﺷـﻴﻮع ﺑـﺎﻻي اﺑـﺘﻼ ﺑـﻪ ویروس کرونا در ﻣﻌﺘـﺎدان و ﺧـﺼﻮﺻﺎ ﻣﻌﺘـﺎدان ﺗﺰرﻳﻘﻲ، اﻳﻦ ارائه  ﺟﻬﺖ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﻴﻮع و ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ اﺑﺘﻼ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻋﻔﻮﻧﺖ ویروسی در ﻣﻌﺘﺎدان ﻣﻮاد و همچنین رد یک سری شایعه درباره درمان این بیماری توسط انواع مواد و الکل اﻧﺠﺎم ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ.

 سازمان جهانی بهداشت در سرتاسر دنیا به دنبال شناسایی، ردیابی و محدود کردن ویروس جدیدی از خانواده ویروس کرونا به نام کوید-۱۹  (COVID-19) است.

 ویروس COVID-19 هنوز در حال مبتلا کردن افراد زیادی در چین و شیوع در کشورهای دیگر دنیا است.
این نوع ویروس کرونا در ایران هم در حال پراکنده شدن است. علائم بیماری کرونا در اکثر مبتلایان به این ویروس خفیف است و درمان می‌شود، اما ممکن است بیماری در برخی دیگر شدیدتر باشد و حتی منجر به مرگ شود.

تا کنون هزاران نفر به این ویروس آلوده شده‌اند و افراد زیادی جان خود را از دست داده‌اند.

در این بین تعدادی از افراد آلوده به این ویروس هم درمان شده‌اند. بیشترین میزان فراگیری ویروس در چین مشاهده شده اما موارد بسیار زیادی هم در کشورهای دیگر از جمله ایران دیده شده است.

ویروس کرونا می‌تواند یک تهدید جدی برای افرادی باشد که دچار بیماری‌های زمینه‌ای، انواع سرطان‎ها بیماران دیابتی، قلبی، کلیوی و ریوی هستد؛ همچنین برای اقشار آسیب‌پذیری مانند زنان باردار، افراد دارای مشاغل خاص مانند پرستاران و پزشکان و حتی معتادان  و به ویژه معتادان خیابانی که با انواع بیماری‌های واگیردار مانند هپاتین و ایدز نیز روبرو هستند، با مشکلات و هشدارهای جدی روبرو هستند.
 
همیشه تولید و توزیع کنندگان مواد مخدر وضعیت جوامع مختلف را بررسی کرده و بر اساس احساس نیاز جوامع، کالاهای خود را به مردم تبلیغ و عرضه می کنند؛ فروشندگان مواد مخدر در زمانی در راستای درمان بیماری های افسردگی مواد خود را تبلیغ می کنند و در دورانی درباره اضافه وزن و زیبایی اقدام به تبلیغ مواد مخدر می کردند و عموماً عوام مردم نیز این تبلیغات را باور می کنند.
توزیع کنندگان مواد اعتیادآور از هر فرصتی استفاده می کنند تا بر اساس نیازهای جامعه تبلیغات مورد نظر را راه اندازی کنند و فروش خوبی داشته باشند و اکنون که کروناویروس در دنیا شایع شده است و مردم به دنبال راهی برای درمان آن هستند، باز هم فروشندگان مواد مخدر اقدام به تبلیغ برای مصرف الکل و مواد مخدر و تأثیر مثبت آن بر روی درمان این ویروس می کنند.
براساس پژوهش های انجام شده در حوزه مواد مخدر، مصرف انواع و اقسام مواد اعتیادآور نه تنها باعث درمان بیماری های از جمله بیماری های ویروسی نمی شود بلکه سیستم ایمنی و دفاعی بدن را تخریب می کند؛ سیستم ایمنی بدن شامل گلبول های سفید و سلول های ایمنی و هورمونی هستند که در صورت بروز بیماری های ویروسی، قارچی و ایدز، آنفلوانزا، کرونا و ... عامل بیماری و عفونت ها را تخریب می کنند حال اگر در عملکرد سلول های دفاعی بدن اختلالاتی ایجاد شود، احتمال عفونت و بیماری در شخص مصرف کننده نیز افزایش می یابد.
در واقع الکل و مواد مخدر از جمله "کوکائین" سیستم ایمنی بدن را فلج کرده و موجب مرگ فرد می شود این درحالیست که شاهدیم این روزها برخی مدعی هستند الکل موجب افزایش سیستم ایمنی بدن و درمان کرونا ویروس می شود!
به طور کلی مواد مخدر سیستم ایمنی بدن را ضعیف می کند اما در برخی از مواد سرعت تخریب سیستم ایمنی بدن بیشتر و در برخی دیگر کمتر است، اما در این میان الکل و کوکائین جزء آن دسته از موادی هستند که با سرعت بسیار بالایی سیستم ایمنی بدن را تخریب می کنند.

ﭘﺪﻳﺪه اﻋﺘﻴﺎد ﺑﻪ ﻣﻮاد ﻣﺨﺪر ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺧﻮد ﻣﻌﻠﻮل ﺑﺴﻴﺎری از مسائل ﻧﺎ ﻫﻨﺠﺎر ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﺖ، ﺑﻠﻜﻪ ﻋﻠﺖ ﺑﺴﻴﺎري از  ﻣﺸﻜﻼت ﻧﻴﺰ اﺳﺖ.
ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ اﻳﻦ ﭘﺪﻳﺪه در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﻛﻪ ﻧﺎﺷﻲ از ﻣﺴﺎئل و ﻣﺸﻜﻼت اﺟﺘﻤﺎﻋﻲاﺳﺖ  درﺣﻮزه ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و از ﺟﻤﻠﻪ ﺣﻮزه ﺳﻼﻣﺖ، ﺧﻮد ایجاد کننده مسائل و مشکلات دیگری نیز می باشد.

به نظر می‌رسد با توجه به رسالت موسسه کادراس پرداخت به وضعیت معتادان و اتخاذ برنامه‌هایی در حمایت از کاهش آسیب کرونا در این افراد امری ضروری باشد. چرا که یکی از علل بسیار مهم که از علل بسیار مهم ابتلا و انتشار کرونا ویروس بین معتادین استفاده مشترک از ابزار استعمال مواد میباشد که این موضوع بسیار نگران کننده و میتواند یکی از عوامل مهم انتشار ویروس در سطح جامعه باشد.
 
باتوجه به اینکه گفته می شود مردم باید بیش از پیش به بهداشت شخصی خود توجه کنند و از آنجایی که مصرف کنندگان مواد اعتیادآور و موادهای توهم زا نمی توانند تصمیم گیری درستی داشته باشند و بر روی انجام فعالیت هایی مانند رعایت بهداشت خود توجه کنند و یا با استفاده مشترک از لوازم مصرف مواد، لذا مصرف کنندگان مواد اعتیادآور و موادهای توهم زا بیش از سایر افراد در معرض ابتلا به این بیماری هستند.

پایین بودن سیستم ایمنی بدن معتادان باعث می‌شود آنها در برابر بیماری‌های عفونی نسبت به افراد عادی آسیب‌پذیرتر باشند.که البته ضعیف بودن سیستم ایمنی در معتادان تزریقی بیشتر از دیگر معتادان است، اما به طور کلی پایین بودن سیستم ایمنی بدن معتادان باعث می‌شود آنها در برابر بیماری‌های عفونی نسبت به افراد عادی به شدت آسیب‌پذیرتر باشند.
 
به طور مثال بیماری عفونی مانند سل که سرعت انتقال و مسری بودن آن به مراتب از ویروس کرونا و ویروس‌های تنفسی دیگر کمتر است، میان مصرف‌کنندگان مواد مخدر بیشتر از افراد عادی است.
 
اگرچه معتادان از سیستم ایمنی ضعیفی برخوردارند و بروز عوارض و علائم در آنها بیشتر است، اما با این وجود آنها دسترسی مطلوبی به خدمات بهداشتی و مراقبتی ندارند و در صورتی که به کرونا ویروس مبتلا شوند، میزان مرگ و میر در آنها به مراتب بالاتر از جمعیت عادی خواهد بود.
 
باتوجه به اینکه معتادان کارتن خواب و بی‌سرپناه که عموما در مناطق مخروبه و فضاهای غیربهداشتی سکونت دارند و در شرایط نامطلوبی زندگی می‌کنند، امکان انتقال ویروس کرونا در آنها به شدت افزایش می‌یابد. در این میان معتادانی که در گرمخانه‌ها و کمپ‌ها و سایر محیط‌های تجمعی سکونت دارند نیز احتمال انتقال کرونا ویروس در میان آنها بیشتر خواهد بود.

ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻫﻤﻴﺖ و ﺷـﻴﻮع ﺑـﺎﻻي اﺑـﺘﻼ ﺑـﻪ ویروس کرونا در ﻣﻌﺘـﺎدان و ﺧـﺼﻮﺻﺎ ﻣﻌﺘـﺎدان ﺗﺰرﻳﻘﻲ، اﻳﻦ ارائه  ﺟﻬﺖ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﻴﻮع و ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ اﺑﺘﻼ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻋﻔﻮﻧﺖ ویروسی در ﻣﻌﺘﺎدان ﻣﻮاد و همچنین رد یک سری شایعه درباره درمان این بیماری توسط انواع مواد و الکل اﻧﺠﺎم ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ.

 سازمان جهانی بهداشت در سرتاسر دنیا به دنبال شناسایی، ردیابی و محدود کردن ویروس جدیدی از خانواده ویروس کرونا به نام کوید-۱۹  (COVID-19) است.

 ویروس COVID-19 هنوز در حال مبتلا کردن افراد زیادی در چین و شیوع در کشورهای دیگر دنیا است.
این نوع ویروس کرونا در ایران هم در حال پراکنده شدن است. علائم بیماری کرونا در اکثر مبتلایان به این ویروس خفیف است و درمان می‌شود، اما ممکن است بیماری در برخی دیگر شدیدتر باشد و حتی منجر به مرگ شود.

تا کنون هزاران نفر به این ویروس آلوده شده‌اند و افراد زیادی جان خود را از دست داده‌اند.

در این بین تعدادی از افراد آلوده به این ویروس هم درمان شده‌اند. بیشترین میزان فراگیری ویروس در چین مشاهده شده اما موارد بسیار زیادی هم در کشورهای دیگر از جمله ایران دیده شده است.

ویروس کرونا می‌تواند یک تهدید جدی برای افرادی باشد که دچار بیماری‌های زمینه‌ای، انواع سرطان‎ها بیماران دیابتی، قلبی، کلیوی و ریوی هستد؛ همچنین برای اقشار آسیب‌پذیری مانند زنان باردار، افراد دارای مشاغل خاص مانند پرستاران و پزشکان و حتی معتادان  و به ویژه معتادان خیابانی که با انواع بیماری‌های واگیردار مانند هپاتین و ایدز نیز روبرو هستند، با مشکلات و هشدارهای جدی روبرو هستند.
 
همیشه تولید و توزیع کنندگان مواد مخدر وضعیت جوامع مختلف را بررسی کرده و بر اساس احساس نیاز جوامع، کالاهای خود را به مردم تبلیغ و عرضه می کنند؛ فروشندگان مواد مخدر در زمانی در راستای درمان بیماری های افسردگی مواد خود را تبلیغ می کنند و در دورانی درباره اضافه وزن و زیبایی اقدام به تبلیغ مواد مخدر می کردند و عموماً عوام مردم نیز این تبلیغات را باور می کنند.
توزیع کنندگان مواد اعتیادآور از هر فرصتی استفاده می کنند تا بر اساس نیازهای جامعه تبلیغات مورد نظر را راه اندازی کنند و فروش خوبی داشته باشند و اکنون که کروناویروس در دنیا شایع شده است و مردم به دنبال راهی برای درمان آن هستند، باز هم فروشندگان مواد مخدر اقدام به تبلیغ برای مصرف الکل و مواد مخدر و تأثیر مثبت آن بر روی درمان این ویروس می کنند.
براساس پژوهش های انجام شده در حوزه مواد مخدر، مصرف انواع و اقسام مواد اعتیادآور نه تنها باعث درمان بیماری های از جمله بیماری های ویروسی نمی شود بلکه سیستم ایمنی و دفاعی بدن را تخریب می کند؛ سیستم ایمنی بدن شامل گلبول های سفید و سلول های ایمنی و هورمونی هستند که در صورت بروز بیماری های ویروسی، قارچی و ایدز، آنفلوانزا، کرونا و ... عامل بیماری و عفونت ها را تخریب می کنند حال اگر در عملکرد سلول های دفاعی بدن اختلالاتی ایجاد شود، احتمال عفونت و بیماری در شخص مصرف کننده نیز افزایش می یابد.
در واقع الکل و مواد مخدر از جمله "کوکائین" سیستم ایمنی بدن را فلج کرده و موجب مرگ فرد می شود این درحالیست که شاهدیم این روزها برخی مدعی هستند الکل موجب افزایش سیستم ایمنی بدن و درمان کرونا ویروس می شود!
به طور کلی مواد مخدر سیستم ایمنی بدن را ضعیف می کند اما در برخی از مواد سرعت تخریب سیستم ایمنی بدن بیشتر و در برخی دیگر کمتر است، اما در این میان الکل و کوکائین جزء آن دسته از موادی هستند که با سرعت بسیار بالایی سیستم ایمنی بدن را تخریب می کنند.

ﭘﺪﻳﺪه اﻋﺘﻴﺎد ﺑﻪ ﻣﻮاد ﻣﺨﺪر ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺧﻮد ﻣﻌﻠﻮل ﺑﺴﻴﺎری از مسائل ﻧﺎ ﻫﻨﺠﺎر ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﺖ، ﺑﻠﻜﻪ ﻋﻠﺖ ﺑﺴﻴﺎري از  ﻣﺸﻜﻼت ﻧﻴﺰ اﺳﺖ.
ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ اﻳﻦ ﭘﺪﻳﺪه در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﻛﻪ ﻧﺎﺷﻲ از ﻣﺴﺎئل و ﻣﺸﻜﻼت اﺟﺘﻤﺎﻋﻲاﺳﺖ  درﺣﻮزه ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و از ﺟﻤﻠﻪ ﺣﻮزه ﺳﻼﻣﺖ، ﺧﻮد ایجاد کننده مسائل و مشکلات دیگری نیز می باشد.

به نظر می‌رسد با توجه به رسالت موسسه کادراس پرداخت به وضعیت معتادان و اتخاذ برنامه‌هایی در حمایت از کاهش آسیب کرونا در این افراد امری ضروری باشد. چرا که یکی از علل بسیار مهم که از علل بسیار مهم ابتلا و انتشار کرونا ویروس بین معتادین استفاده مشترک از ابزار استعمال مواد میباشد که این موضوع بسیار نگران کننده و میتواند یکی از عوامل مهم انتشار ویروس در سطح جامعه باشد.
 
باتوجه به اینکه گفته می شود مردم باید بیش از پیش به بهداشت شخصی خود توجه کنند و از آنجایی که مصرف کنندگان مواد اعتیادآور و موادهای توهم زا نمی توانند تصمیم گیری درستی داشته باشند و بر روی انجام فعالیت هایی مانند رعایت بهداشت خود توجه کنند و یا با استفاده مشترک از لوازم مصرف مواد، لذا مصرف کنندگان مواد اعتیادآور و موادهای توهم زا بیش از سایر افراد در معرض ابتلا به این بیماری هستند.

پایین بودن سیستم ایمنی بدن معتادان باعث می‌شود آنها در برابر بیماری‌های عفونی نسبت به افراد عادی آسیب‌پذیرتر باشند.که البته ضعیف بودن سیستم ایمنی در معتادان تزریقی بیشتر از دیگر معتادان است، اما به طور کلی پایین بودن سیستم ایمنی بدن معتادان باعث می‌شود آنها در برابر بیماری‌های عفونی نسبت به افراد عادی به شدت آسیب‌پذیرتر باشند.
 
به طور مثال بیماری عفونی مانند سل که سرعت انتقال و مسری بودن آن به مراتب از ویروس کرونا و ویروس‌های تنفسی دیگر کمتر است، میان مصرف‌کنندگان مواد مخدر بیشتر از افراد عادی است.
 
اگرچه معتادان از سیستم ایمنی ضعیفی برخوردارند و بروز عوارض و علائم در آنها بیشتر است، اما با این وجود آنها دسترسی مطلوبی به خدمات بهداشتی و مراقبتی ندارند و در صورتی که به کرونا ویروس مبتلا شوند، میزان مرگ و میر در آنها به مراتب بالاتر از جمعیت عادی خواهد بود.
 
باتوجه به اینکه معتادان کارتن خواب و بی‌سرپناه که عموما در مناطق مخروبه و فضاهای غیربهداشتی سکونت دارند و در شرایط نامطلوبی زندگی می‌کنند، امکان انتقال ویروس کرونا در آنها به شدت افزایش می‌یابد. در این میان معتادانی که در گرمخانه‌ها و کمپ‌ها و سایر محیط‌های تجمعی سکونت دارند نیز احتمال انتقال کرونا ویروس در میان آنها بیشتر خواهد بود.

موضوع پیشگیری و اهمیتی که امروزه اکثر کشورها در کنترل اعتیاد برای آن قائل هستند، موجب شده تا توجه ویژه‌ای بدان شود. در واقع تجربه بسیاری از کشورهای موفق در کنترل اعتیاد نشان می‌دهد، اولویت طراحی و اجرای برنامه‌های پیشگیرانه بسیار بیشتر از دیگر رویکردهای کنترل اعتیاد مانند مقابله با عرضه، درمان و توانبخشی سودآور بوده است. از این رو در ادامه ضمن تعریف استراتژی پیشگیری و انواع آن، به سابقه این حوزه در ایران و تاثیر آن خواهم پرداخت.

سند جامع پیشگیری اولیه از اعتیاد که از سوی ستاد مبارزه با موادمخدر تدوین و منتشر شده است، پیشگیری از اعتیاد را به معنای پیشگیری اولیه از فرآیند منجر به اعتیاد شامل گرایش به مصرف، مصرف آزمایشی، مصرف گاهگاهی، سوء مصرف و وابستگی تقسیم می‌کند. در گذشته برنامه‌های پیشگیری را به سه سطح اولییه، ثانویه و ثالثیه تقسیم می‌کردند. این تقسیم‌بندی تا حدودی مغشوش بود. از این رو از سال 1994 تقسیم‌بندی جدیدی مطرح گردید که طبق آن برنامه‌های پیشگیری از اعتیاد را می‌توان بر اساس سطح درگیری جامعه هدف با مصرف مواد به سه نوع همگانی، انتخابی و موردی تقسیم نمود. پیشگیری نوع اول یعنی پیشگیری از مبتلا شدن به بیماری اعتیاد از طریق افزایش سطح آگاهی افراد از عوارض جسمانی، روانی، اجتماعی مواد مخدر، درمان بیماری‌های جسمی یا روانی که می‌توانند عاملی برای گرایش به مصرف مواد مخدر باشند، بهبود روابط خانوادگی و مقابله با فقر و وتبعیض و نابرابری در جامعه.

دانش پيشگيري در بيست سال اخير پيشرفت عظيمي داشته و در نتيجه، دست‌اندركاران و سياستگذاران به درك عميق‌تري از علل آسيب‌پذيري افراد در گرايش به سوي مواد (عوامل خطر) رسيده‌اند. شواهد علمي نشان مي‌دهد كه عوامل خطري چون فرايندهاي ژنتيكي و بيولوژيكي، ويژگي‌هاي شخصيتي، اختلالات رواني، بي‌توجهي و آزار در خانواده، سستي ارتباط با مدرسه و جامعه محلي و رشد كودك در جوامع حاشي‌هاي و محروم بيش از عدم آگاهي نسبت به مواد مخدر و عواقب آن اهميت دارد. برعكس، سلامت روحي - رواني، ارتباط نزديك با والدين دلسوز و تاثيرگذار، و همچنين، مدارس و جوامع نظام‌مند و داراي منابع كافي از جمله عواملي هستند كه باعث كاهش آسيب‌پذيري افراد در برابر مصرف مواد و رفتارهاي منفي مي‌شود (عوامل محافظ). شايان ذکراست كه عوامل خطر فوق الذكر اكثرا خارج از كنترل فرد بوده (هيچ‌كس به ميل خود مورد بي‌توجهي والدين قرار نمي گيرد) و با رفتارهاي پرخطر و مشكلات سلامتي همچون ترك تحصيل، پرخاشگري، غيبت از مدرسه، خشونت، رفتار جنسي پر خطر، افسردگي و خودكشي در ارتباط است. بنابراين، جاي تعجب نيست كه شواهد علمي نشان مي‌دهد بسياري از مداخلات پيشگيري از مصرف مواد باعث جلوگيري از رفتارهاي پر خطر ديگر می‌َشود.
نتايج تحقيقات نشان مي‌دهد كه سن افراد در آسيب‌پذيري، يا برعكس، در مقاومت آنها در برابر شروع به مصرف مواد موثر است. دانشمندان مشخص كرده‌اند كه دوران نوزادي، كودكي و اوايل نوجواني، هر كدام، عوامل خطر و محافظ مربوط به خود را دارند، به خصوص در مورد رفتار والدين و دلبستگي به مدرسه. در سنين بالاتر، مدرسه، محل كار و تفريح و وسايل ارتباط جمعي، همگي عواملي هستند كه ميزان آسيب‌پذيري يا مقاومت افراد در برابر مصرف مواد و رفتارهاي پر خطر ديگر را تعيين مي‌كند.

پیشگیری از اعتیاد در ایران

سیاست‌های مخدری در ایران همواره در زمره سیاست‌های سخت‌گیرانه و در چارچوب جهانی کنوانسیون‌های سه‌گانه شناسایی شده است. این رویکرد معمولاً با عنوان مقابله با عرضه  و مبارزه با ورود انواع مواد به داخل کشور در ادبیات سیاستگذاری مواد مخدر شناخته می‌شود. ایران بعد از دهه 1380 به دنبال افزایش آمار اعتیاد در کشور، شیوع بیماری‌های واگیردار دست به شروع برنامه‌های کاهش آسیب زد تا بتواند علاوه بر به کارگیری رویکرد مقابله با عرضه که به سیاست رسمی کشور در سیاستگذاری مواد تبدیل شده بود، به دیگر رویکرها نیز توجه کند.
از این رو مسئله اعتیاد از موضوعی صرفاً امنیتی به موضوعی اجتماعی در داخل زندان‌ها و خانواده‌ها تبدیل و به یکی از دغدغه‌های سلامت عمومی به ویژه بر سر شیوع بیماری ایدز در کشور تبدیل شد. دوره‌های که از آن به عنوان «بیمارانگاری اعتیاد» یا «جرم‌زدایی» از مصرف مواد نام برده می‌شود.
در این دهه نهادهای بین‌المللی همچون دفتر مقابله با جرم و مواد سازمان ملل متحد و سازمان بهداشت جهانی، خواستار توجه به مسئله درمان و ارائه خدمات پزشکی و بهداشتی به جامعه مصرف‌کنندگان بودند. با توجه به خطرات گسترش بیماری‌های واگیردار، تصمیم‌گیران و سیاستگذاران کشور به سوی اتخاذ برنامه‌های کاهش آسیب هدایت شدند. این تصمیم‌گیری زنجیره‌ای از برنامه‌های کاهش آسیب مانند، برنامه توزیع سرنگ، درمان‌های نگهدارند یا سم‌زدایی با انواع داروها و ایجاد مراکز گذری کاهش آسیب را شکل داد.
نتیجه این برنامه‌ها در دهه 90 غلبه گفتمان پزشکی در کلیت سیاست‌گذاری‌های مواد مخدر در کشور بود. امری که با تفوق پزشکان در این حوزه،  و اهمیت برنامه‌های کاهش آسیب، برنامه‌های پیشگیرانه که موضوعی عمومی و ضروری بود در حاشیه قرار داد. نتیجه این امر حاکم شدن نگاه تک بعدی یعنی پزشکی به پدیده‌ای چند بعدی یعنی اعتیاد در کشور بوده است. در واقع نبود نگاه جامعه‌شناسی، روان‌شناسی، روان‌پزشکی، انسان‌شناسی و غیره، استفاده از رویکرد اجتماعی کردن کنترل اعتیاد در کشور کم‌رنگ و فضای عمومی جامعه و رسانه‌ها بر راه‌حل‌های پزشکی و دارویی متمرکز شد. باید توجه کرد ماهیت اعتیاد و اتخاذ راههای کنترل آن متفاوت از سایر مسائل اجتماعی است و باید سیاستگذاری در این حوزه با در نظر گرفتن منافع اکثریت مردم در حوزه عمومی انجام شود. از این رو نیاز به نگاهی جامع امری ضروری است. اما وضعیت اقتصادی، سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و وجود ساختارهای موازی در کشور بر پیچیدگی این معضل افزوده است.

تفوق رویکرد پزشکی در امر کنترل اعتیاد در کشور، نتیجه‌ای جز نگاه تک بعدی به پدیده‌ای جامع و پیچیده و همچنین توجه به عوامل فردی و عدم توجه به نقش عوامل پدیدآورنده آن نداشته است. در این شرایط امکان رشد سازمان‌های مردم نهاد با محوریت مردم و جامعه مدنی سخت می‌َشود. اخیراً در برنامه اجتماعی شدن کنترل اعتیاد در کشور که توسط ستادم بارزه با مواد مخدر مطرح شده است. گامی مهم در جهت اتخاذ نگاه و رویکردی جامع‌تر در این عرصه است. در این نگاه بر ضرورت تغییر از سیاست تجویزی دولتی به سیاست مشارکتی و واگذاری تدریجی امور به مردم  و مشارکت گسترده‌تر سازمان‌های مردمی در بخش‌های پیشگیری، درمان، صیانت اجتماعی از بهبودیافتگان با رعایت تخصص‌گرایی و ملاحظات فنی و نیز تغییر رویکرد از توجه به راه‌حل‌های دولت محور به شیوه‌های حل مسئله بر پایه ابتکارات جامعه مدنی تاکید می‌شود.
اگرچه مبارزه با اعتیاد و قاچاق مواد در همه کشورهای جهان به عنوان امری ضروری پذیرفته شده است، اما بر حسب سطح توسعه یافتگی کشورها، سیاست‌ها و رهبردهای متفاوت در ارتباط با مبارزه با مواد مخدر در حوزه‌هایی نظیر: مبارزه با عرضه، مبارزه با تقاضا، پیشگیری، درمان، تحقیق و غیره مورد استفاده قرار می‌گیرد. به عنوان مثال، مرکز کاهش آسیب و موسسه بورنت برنامه‎های مبارزاتی کشورهایی مانند افغانستان و مغولستان را با ویژگی‌های محدود، غیرفراگیر و با حداقل امکانات و منابع، و برخی از کشورهای دیگر مانند ژاپن، مالزی و سنگاپور را با مشخصاتی مانند، برنامه محوری، جامع و فراگیری معرفی می‌کند. این امر نشان می‌دهد، با توجه به ماهیت همه‌گیری اعتیاد در جهان، اما وجوه تفاوت میان کشورها بر اساس وضعیت سیاسی، فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی باعث می‌شود تا بر پیچیدگی این حوزه افزوده شود.
در ایران اعتیاد متاثر از عوامل، نیروهای محرک، شرایط و رخدادهای  مختلف بین‌الملل، ساختاری، نیروهای تعیین کننده بازار، نظام دارویی، سازمان‌های غیردولتی، نظام مدیریت، توسعه شهری، رسانه‌ها و غیره است. به عبارتی هر کدام از عوامل ذکر شده بر طراحی برنامه‌های این حوزه تاثیر جدی دارند. به نظر می‌رسد مسائل مهمی همچون اعتیاد در کشور شاید به ظاهر دارای راه‌حل‌های فنی باشد، که مثلاً بتوان برای دوره‌هایی از گفتمان‌های نظامی و پزشکی استفاده کرد، اما اکنون روشن شده است که سیاستی به ویژه در مورد ایران پاسخگو خواهد بود که در درون خود توازنی از تلاش‌های نظامی، پزشکی، اجتماعی، هویتی و منزلتی را در کنار هم داشته باشد.
می‌توان یکی از مهمترین و اثرگذارترین عرصه‌های مبارزه با مواد را «پیشگیری» دانست. علت اولویت حوزه پیشگیری نسبت به بقیه حوزه‌ها بر اساس محاسبات هزینه و فایده است، اثر بخشی پیشگیری در قیاس با مقابله با عرضه و درمان در مطالعات و بررسی‌های صورت گرفته در سطح جهان به اثبات رسیده است. بر اساس مطالعات انجام شده، یک دلار هزینه در پیشگیری ۱۰ دلار فایده و سود فردی و اجتماعی به همراه دارد. ارزشیابی تجارب حاصله از به کارگیری رویکردهای متفاوت مبارزه با مواد با تاکید بر پیشگیری در سطح جهان نشان می‌دهد که تمرکز صرف بر یک یا چند مورد ترکیبی از آنها بطور التقاطی، قادر به ایجاد تغییرات معنادار در کاهش مصرف مواد نیست. در دو دهه اخیر رویکردی نسبتاً منسجم برای تامین سلامت اعضای جامعه به ویژه در حوزه آسیب‌های اجتماعی مانند اعتیاد شکل گرفته است.
بر این اساس که سلامت یا بیماری  و ناراحتی اعضای جامعه به طور بنیادین «امری اجتماعی» محسوب می‌شود. بنابراین تغییر معنادار در مبارزه با مواد و تامین سلامتی اعضای جامعه از مسیر اجتماع می‌گذرد. شعار جهانی ۲۰۱۹ «سلامت برای عدالت، عدالت برای سلامت نشان می‌دهد، یک فرد یا گروه برای دستیابی به سلامت فیزیکی، روانی و اجتماعی باید از یک سو توانایی ایجاد شرایط و کنترل بر ارتقای سلامتی خود را داشته و از سوی دیگر، دولتها با همکاری افراد یک جامعه و با کاهش نابرابری‌ها در حوزهای مختلف و افزایش عدالت شرایط زندگی سالم را فراهم کنند. بر این اساس پیش‌نیازهای سلامت و عدالت عبارتند از: صلح، کاهش نابرابری‌ها، توجه به تفاوت‌های جنسیتی، درآمد، عدالت اجتماعی و تساوی حقوقی، امنیت غذایی، محیط جغرافیایی است. تحقیق شعار جهانی ۲۰۱۹ ، نیازمند فعالیت‌هایی برای ارتقای سلامت اعضای جامعه از طریق کاهش تفاوت‌ و اطمینان از ایجاد فرصت‌ها و منابع انسانی مساوی  و برابر است تا تمام افراد بتوانند به حداکثر ظرفیت بهداشتی و سلامتی خود دست یابند.

برنامه‌های پیش‌گیرانه با رویکرد اجتماعی در ایران طی سال‌های اخیر به ویژه در برنامه‌های دستگاه‌ها و سازمان‌های اجرایی مطرح شده است. نخستین تجربیات عمدتاً در برنامه‌های «توسعه محلی» متمرکز بودند و و اولین مداخلات جدی اجتماع محور در در کشورمان در برنامه‌های پیشگیری از اعتیاد صورت گرفت. در واقع روند رو‌ز افزون شیوع و بروز اعتیاد و عدم توفیق نسبی برنامه‌های تخصص محور موجب شد تا برنامه‌ریزی در زمینه پیشگیری از اعتیاد به سوی روش‌ها و رویکردهای جدید سوق یابند و در این مسیر برنامه‌های اجتماع محور مورد توجه قرار گرفته است.

برنامه‌های اجتماع محور اکثراً دارای رویکردی مشارکت جویانه هستند؛ به این معنا که کوشش شود تا کنترل امور به مردم واگذار شود. با این حساب مردم در فرایند تحقیق، برنامه‌ریزی، تخصیص منابع، نحوه هزینه کردن و تشخیص اولویت‌های مبارزه با مصرف مواد به عنوان همکار تلقی و دارای دخالتی مستقیم در انجام امور هستند. به کارگیری روش‌های مشارکت جویانه چند فایده مهم دارد: اول، افزایش آگاهی و درک شناخت در مورد کنشگران مهم و گروه‌های اصلی در سطح محلی؛ دوم، بسیج منابع و یاری رساندن به مردم برای شناخت و تشخیص محدودیت‌ها و تنگناها؛ سوم، تعیین اولویت و فعال شدن کلیه آحاد مردم. به نظر می‌رسد هرگونه پیشگیری و عملیات مبارزه با مصرف و قاچاق مواد به منظور مراقبت از آرامش و بهداشت جامعه مستلزم حرکت، گفتگو و مشارکت است. این امر مشارکت فعال شهروندان، رهبران و اعضای سازمان‌های دولتی و غیردولتی را نیازمند است.

باید یادآوری کرد تحقق اهداف برنامه ششم توسعه کشور در خصوص اعتیاد و مواد، یعنی کاهش ۲۵ درصدی آمار معتادان کشور نیاز به شکل گیری الزامات و نگاه ویژه در این حوزه دارد که به اختصار در ادامه بدان خواهم پرداخت:

1- لزوم درگیر شدن تمامی لایه‌ها و بخش‌های وزارتخانه‌ها، سازمان‌ها و نهادها در مبارزه با مصرف مواد و قاچاق آن در چارچوب یه مشارکت ملی در میان تمام لایه‌های اجتماعی.

2- شفاف‌سازی در عرصه انتقال ضعف‌ها، عدم موفقیت‌ها، آمارها و ایجاد چرخه اطلاعات در عرصه اعتیاد و امر مبارزه.

3- توانمندسازی و حمایت از نهادها و مراکز غیردولتی مردم نهاد و ایجاد کنش مشترک بین نهادهای مدنی و هم‌فکری و همکاری با نهادهای اجتماعی.

4- فعال شدن دانشگاه‌ها و ایفای نقش مراکز علمی به خصوص متخصصان علوم اجتماعی و انسانی با تاکید بر تولید دانش بومی و ادبیات مختص امر مبارزه با مواد.

5- ضرورت تغییر از سیاست‌های تجویزی دولتی به سیاست‌های مشارکتی و واگذاری تدریجی امور به مردم و مشارکت گسترده‌تر سازمان‌های مردمی در بخش‌های پیشگیری، درمان، کاهش آسیب و صیانت اجتماعی از معتادان بهبودیافته.

6- لزوم شکل گیری دغدغه مستمر نسبت به اعتیاد به عنوان اولین اولویت آسیب‌های اجتماعی در کلیه بدنه حاکمیت و تلاش مستمر برای مهار و کنترل آن.

درفرصت پیش رو به موضوع «نقش طالبان در قاچاق مواد مخدر» می پردازیم.

باعرض سلام و احترام خدمت دوستان و اعضاء محترم گروه.