2019/08/10، 06:19 AM
با سلام خدمت همراهان عزیز،
![[تصویر: ggk-768x691.png]](http://cudras.ir/wp-content/uploads/2019/04/ggk-768x691.png)
جدول رتبه‌بندی کشورهای خاورمیانه از منظر شاخص جهانی تروریسم[۱۰]
قبلاً «شاخص دولت های شکننده» را از نظر گذراندیم، در این مجال قصد دارم به شاخص «تروریسم جهانی» و یافته‌های برای خاورمیانه و وضعیت مخدری کشورهای این منطقه بپردازم.
«شاخص تروریسم جهانی»، یکی از شاخص‌های مهمی است که امروزه برای ارزیابی عملکرد دولت‌های مختلفِ جهان در زمینه ایجاد ثبات و حفظ امنیت فیزیکی و جان شهروندان از سوی موسسه غیر دولتی و غیر انتفاعی «اقتصاد و صلح» منتشر می‌شود. «استیو کیلِلی»، کارآفرین استرالیایی در سال ۲۰۰۰ با مشارکت چند سرمایه‌گذار دیگر اقدام به تأسیس موسسه اقتصاد و صلح کرد و از آن هنگام این موسسه در رابطه با روندهای جهانی و الگوهای تروریسم اقدام به انتشار گزارش‌های جامعی می‌کند.
هدف از این امر در واقع رتبه‌بندی ملت‌های مختلف جهان از منظر فعالیت‌های تروریستی است. بدین معنا شاخص تروریسم جهانی با تجمیع چند عامل مرتبط با حملات تروریستی می‌کوشد تصویر روشنی از تأثیر تروریسم و روندهای آن ارائه کرده و داده‌هایی دسته اول را در این رابطه برای پژوهشگران و سیاست‌گذاران فراهم کند.
این شاخص هرساله براساس آمار و اطلاعات «پایگاه داده تروریسم جهانی» اقدام به ارزیابی وضعیت کشورهای جهان می‌کند و اطلاعات و داده‌های پایگاه یاد شده نیز توسط «کنسرسیوم ملی مطالعات تروریسم» مستقر در دانشگاه مریلند جمع‌آوری می‌شود. این پایگاه ساله بیش از ۱۵۰ هزار مورد حمله تروریستی را مورد بررسی قرار می‌دهد و براساس نتایج ناشی از این حملات اقدام به رتبه‌بندی دولت‌های جهان می‌کند.
شاخص تروریسم جهانی از سال ۲۰۱۲ با گسترش پهنه جغرافیایی مورد بررسی خود، آمار و ارقام ۱۶۳ کشور و ۹۹٫۷ درصد جمعیت جهان را مورد تحلیل قرار می‌دهد و لذا گزارش‌های این نهاد از منظر شمولیت نیز قابل توجه است.
هدف اصلی این شاخص شناسایی روندهای تروریسم در جهان و کمک به شکل‌گیری برداشت‌های دقیق و میدانی از این پدیده و در پی آن پیش‌بینی آینده و در پیش گرفتن اقدامات و پاسخ‌های مناسب برای مقابله با تروریسم است.
از تروریسم تا نارکوتروریسم
با گذشت زمان مفهوم تروریسم نیز دچار دگرگونی‌های زیادی شده و ابعاد جدیدتری نیز پیدا کرده است. برای مثال در گذشته بیشتر فعالیت‌های تروریستی محدود به مخالفت‌های ایدئولوژیک و سیاسی بود. اما در سال‌های اخیر به جز مسائل عقیدتی، منافع مالی نیز به یکی از جدی‌ترین انگیزه‌های گروه‌های جرایم سازمان‌یافته مبدل شده است. به طوری که برای مثال عمده‌ترین کارتل‌های جرایم سازمان‌یافته در آمریکای مرکزی و لاتین مشغول تجارت انواع مواد مخدر و محرک است.
یکی از پدیده‌های نسبتاً نو ظهور در حوزه تروریسم که در دهه‌های گذشته بیش از پیش در جهان گسترش یافته، «تروریسم مواد مخدری» است. منظور از نارکوتروریسم یا تروریسم مواد مخدری، به اعمال تروریستی گروه‌هایی گفته می شود که به طور مستقیم و غیرمستقیم با کشت، تولید، انتقال و نهایتاً فروش و توزیع مواد مخدر ارتباط دارد. این گونه از تروریسم مولود ارتباط میان قاچاق مواد، باندهای مافیایی و گروه‌های تروریستی است.
برای نمونه طالبان در افغانستان به طور کلی تا پیش از سال ۲۰۰۱ در زمره گروه‌های تروریست مواد مخدری به شمار نمی‌آمد. اما از هنگامی که این گروه به طور گسترده‌ای وارد تجارت مواد شد و منافع اقتصادی ناشی از کشت، تولید و فروش مواد به فعالیت‌های این گروه اضافه شد، طالبان نیز وارد باشگاه نارکوتروریست‌ها شد.
به طوری که «هاشم وحدت‌یار»، مدیر موسسه امور جهان در این خصوص می‌نویسد: «امروزه، ۴۰ درصد از عواید طالبان برآمده از پول تریاک است که این گروه را قادر به رویارویی با حکومت افغانستان و جامعه بین‌المللی می‌سازد. بیشتر اعضای طالبان در ولایت‌های هلمند و قندهار درگیر تجارت مواد هستند نه جنگ بر سر دین و ایدئولوژی!»
همچنین سازمان ملل متحد تا کنون سه کنوانسیون مختلف علیه جرایم سازمان‌یافته (شامل نارکوتروریسم) را در سال های ۱۹۶۱، ۱۹۷۱ و ۱۹۸۸ تدوین و تصویب کرده است. حجم تجارت و گردش مالی گروه‌های تروریستی از مواد مخدر امروزه به حدی بالا رفته که به هیچ روی نباید آن را در درجه دوم اهمیت دانست به طور مثال برخی برآوردها نشان از آن دارد که بین یک پنجم تا یک سوم کل درآمد گروه‌های تبهکار بین‌المللی در سراسر جهان ناشی از مواد مخدر است.
خاورمیانه و تروریسم
موسسه اقتصاد و صلح از سال ۲۰۱۲ به بعد پیوسته اقدام به انتشار شاخص جهانی تروریسم کرده و تا کنون ۶ گزارش سالانه (تنها در سال ۲۰۱۳ این شاخص منتشر نشده) از آن در دسترس عمومی قرار گرفته است. در این میان خاورمیانه در طول دهه‌های گذشته همواره آکنده از بی‌ثباتی بوده و تعداد زیادی از دولت‌های این منطقه نسبت به اجرای وظایف ذاتی خود در حفظ امنیت فیزیکی و روانی اتباع ناتوان مانده‌ا و در زمره «دولت‌های شکننده» جهان به شمار می‌روند. از این رو در ادامه به بررسی وضعیت ۱۶ دولت خاورمیانه از منظر شاخص تروریسم جهانی می‌پردازیم. افغانستان و پاکستان نیز مسامحتاً جزء در این فهرست آورده شده است.
شاخص تروریسم جهانی سالانه به هر دولت نمره‌ای بین ۱۰ تا ۰ می‌دهد. هرچه امتیاز دولتی بیشتر و به عدد ۱۰ نزدیک‌تر باشد، وضعیت آن دولت از حیث تروریسم بدتر خواهد بود. به این ترتیب دولت‌هایی که با بحران امنیتی و تروریستی شدیدتری روبه‌رو هستند (مثل عراق، سوریه، افغانستان و …) نمره بالاتری خواهند گرفت. متقابلاً هر چه وضعیت دولتی از منظر حفظ ثبات و سرکوب گروه‌های تروریستی بهتر باشد (عمان) امتیاز پایین تری را در شاخص تروریسم جهانی از آن خود خواهد کرد.
[img=0x0]file:///C:/Users/106/AppData/Local/Temp/msohtmlclip1/01/clip_image002.png[/img]
جدول رتبه‌بندی کشورهای خاورمیانه از منظر شاخص جهانی تروریسم[۱۰]
امتیاز و رتبه میانگین برخی از دولت‌های خاورمیانه از منظر شاخص تروریسم جهانی تا حدی عجیب به نظر می‌رسد. مثلاً وضعیت ترکیه برای نگارنده این مقاله نیز جالب و تا حدی عجیب بود، که نسبت به لبنان، ایران و اردن و حتی فلسطین از جایگاه نازل‌تری برخوردار است. در واقع مجموع بررسی‌ها نشان می‌دهد که این شاخص براساس معیارهایی کاملاً علمی و بی‌طرفانه‌ای عمل می‌کند و هیچ‌گونه سوگیری به نفع دولت‌های غربی اعمال نمی‌کند. چنانچه به اصل این شاخص در سال‌های اخیر مراجعه کنید هم ایالات متحده آمریکا و هم بسیاری از دولت‌های اروپایی (از جمله فرانسه، بریتانیا، آلمان و اسپانیا) در سال‌های اخیر وضعیتی مشابه با برخی کشورهای خاورمیانه داشته‌اند. مثلاً امتیاز ایالات متحده در سال ۲۰۱۸ برابر با ۶ و رتبه جهانی این کشور نیز ۲۰ بوده که تقریباً مشابه وضعیت کشورهای آفریقایی سودان، کنیا، مالی و نیجر است. بریتانیا نیز سال ۲۰۱۸ را با امتیاز ۵٫۶ و رتبه ۲۹ به پایان رسانده که به رتبه عربستان سعودی و فلسطین در خاورمیانه نزدیک است.
از سوی دیگر گفتنی است که شاخص تروریسم جهانی، برخلاف شاخص قبلی که مورد بررسی نگارنده قرار گرفت[۱۱] رژیم صهیونیستی و تشکیلات خودگردان فلسطینی را از یک دیگر تفکیک کرده و از سال ۲۰۱۵ وضعیت فلسطین را نیز به طور جداگانه مورد بررسی قرار می‌دهد. جالب آنکه امتیاز فلسطین در سال‌های پس از ۲۰۱۵ تقریباً با اسرائیل مشابه بوده و رتبه جهانی رژیم صهیونیستی در سال ۲۰۱۸ تنها ۱۰ رده بهتر از فلسطین است.
از منظر شاخص تروریسم جهانی عراق هم در خاورمیانه و هم در جهان بدترین وضعیت ممکن را در همه سال‌های ۲۰۱۲ تا ۲۰۱۸ داشته است. سال ۲۰۱۲ این کشور با امتیاز ۹٫۵ بهترین وضعیت را در میان این سال‌ها داشته و پس از آن برای چهار سال متوالی نزدیک به ۱۰ قرار داشته است. در سال ۲۰۱۸ و با کاهش نسبی تحرکات تروریستی داعش و سایر گروه‌های تروریستی این شاخص ۰٫۳ کاهش یافته ولی با افغانستان که در این سال روی ۹٫۳ قرار گرفته، تقریباً ۰٫۴ واحد فاصله دارد. پیش‌بینی می‌شود وضعیت عراق در سال ۲۰۱۹ از این حیث با بهبود نسبی روبه‌رو شود و احتمالاً به نزدیکی‌های ۹٫۵ بازگردد.
افغانستان نیز که به طور میانگین در میان دولت‌های خاورمیانه در جایگاه دوم قرار دارد، به جز سال ۲۰۱۲ همیشه در میان بدترین دولت‌های جهان از منظر تروریسم، در جایگاه دوم قرار داشته است. این کشور نیز در سال ۲۰۱۲ بهترین وضعیت خود و ۲۰۱۶ و ۲۰۱۷ بدترین وضعیت خود را از سر گذرانده و در سال ۲۰۱۸ با ۰٫۱ واحد کاهش تغییر مثبتی را نشان داده، اگرچه این میزان بسیار ناچیز است. به نظر می‌رسد نقش آفرینی پررنگ طالبان در این کشور که تقریباً حدود ۱۵ درصد از مناطق کشور را مستقیماً تحت کنترل دارد و حملات تروریستی گاه و بی‌گاه این گروه به کمپین‌های انتخاباتی و … برای سال جاری میلادی نیز چشم‌انداز مطلوبی را پیشِ‌روی افغانستان قرار نمی‌دهد و این احتمال وجود دارد که شاخص تروریسم سال ۲۰۱۹ از میزان فعلی نیز فراتر رود.
کشور پاکستان نیز که با میانگین امتیاز ۸٫۷ در جایگاه سوم خاورمیانه قرار دارد هیچگاه رتبه بهتری از پنجم را بین کشورهای جهان به دست نیاورده است. بدترین وضعیت این کشور به سال ۲۰۱۲ باز می‌گردد که حتی اوضاعی بدتر از افغانستان داشت، اما در سال‌های بعد (بجز سال ۲۰۱۴) اسلام آباد در مسیر بهبودی حرکت کرده و در سال‌های ۲۰۱۷ و ۲۰۱۸ با بهبودی نسبی از رتبه‌های اول تا سوم جهان به رتبه پنجم ارتقا یافته است. انتظار می‌رود در سال ۲۰۱۹ نیز روند رو به رشد این کشور ادامه یابد و احتمالاً از بین ۵ کشور نخست جهان خارج شود. نکته مهم این است که امتیاز این کشور در سال ۲۰۱۸ از سوریه بهتر است، اما به دلیل میانگین ضعیف‌تر در جدول فوق جایگاه نازل‌تری برای آن درنظر گرفته‌ایم.
سوریه نیز در این جدول به طور میانگین در جایگاه چهارم قرار دارد در حالیکه امتیاز آن در سال‌های اخیر بالای ۸ قرار داشته و چنانچه سال ۲۰۱۸ را به تنهایی مبنا قرار دهیم این کشور وضعیت بدتری از پاکستان خواهد داشت. ضعف مفرط دولت و عدم حضور آن در بسیاری از مناطق در خلال سال‌های اخیر باعث شده بود شمار حوادث تروریستی در این کشور بالا باشد. اما به دلیل وضعیت نسبتاً خوب این کشور در سال ۲۰۱۲، وقتی میانگین امتیازات را محاسبه کنیم جایگاه سوریه کمی بهتر می‌شود. این کشور در سال ۲۰۱۲ در جایگاه دوازدهم جهان قرار داشته اما در پی تضعیف اقتدار مرکزی در این کشور طی سال‌های بعد به رتبه چهارم جهانی تنزل کرد. به نظر می‌رسد با توجه به پیشروی‌های نیروهای وابسته به دولت دمشق در سال ۲۰۱۸، احتمالاً سوریه در سال ۲۰۱۹ نیز روند مثبت خود را ادامه خواهد داد.
کشور یمن نیز که در سال‌های اخیر به شدت درگیر تروریسم و تهاجم خارجی ائتلاف به رهبری عربستان بوده‌است، در جایگاه پنجم خاورمیانه قرار دارد. این کشور در سال‌های ۲۰۱۲ و ۲۰۱۳ بهترین وضعیت و در سال ۲۰۱۶ بدترین وضعیت خود را تجربه کرده است. بدترین رتبه جهانی این کشور مربوط به سال ۲۰۱۲ است و در سال‌های ۲۰۱۴ و ۲۰۱۸ نیز بهترین وضعیت خود را با رتبه ۸ جهانی از سر گذرانده است. با توجه به تداوم درگیری‌ها در یمن، چشم‌انداز چندان مطلوبی در سال ۲۰۱۹ نیز برای این کشور پیش‌بینی نمی‌شود.
چهار فرجام
در این میان اما چهار نکته در پایان گفتنی است. اولاً همانطور که در جدول مشاهده کردید، بهترین وضعیت ۱۰ دولت از دولت‌های هفده گانه زیر در سال ۲۰۱۲ اتفاق افتاده و از این تعداد ۷ دولت بدترین وضعیت خود را در دوسال گذشته تجربه کرده اند، از این رو می‌توان گفت، وضعیت بیشتر دولت‌های خاورمیانه در سال‌های اخیر از منظر حراست از امنیت روبه پسرفت بوده است.
دومین نکته به این موضوع باز می‌گردد که تنها ایران و قطر (و تا میزان کمتری هم پاکستان) عملکرد کاملاً رو به رشدی داشته اند.
دولت‌های قطر، ایران، امارات، رژیم صهیونیستی و لبنان به ترتیب با ارتقای ۸۹، ۲۵، ۲۲، ۲۱ و ۷ رتبه‌ای در گروه بیشترین رشد مثبت قرار می‌گیرند و دولت‌های کویت، اردن، عربستان سعودی، مصر، سوریه و پاکستان با از دست دادن به ترتیب ۳۵، ۲۶، ۱۹، ۱۸ و ۱۰ رده نیز بیشترین میزان افت را از سر گذرانده‌اند.
پینوشتها
[۱] .Global Terrorism Index
[۲] .Institute of Economics and Peace
[۳] . Global Terrorism Database
[۴]. the National Consortium for the Study of Terrorism and Responses to Terrorism (START)
[۵]. Narcoterrorism
[۶] . Mahdokht Zakeri, De-territorialized Phenomenon: ISIS as a Hybrid Criminal Organization”, Hemispheres, Studies on Cultures and Societies, Warsaw, Poland, April 2016. Pp. 38-45
[۷] . http://cudras.ir/1398/01/05/طالبانِ-افیون
[۸] . http://parstoday.com/dari/radio/uncategorised-i60021
[۹] . https://www.start.umd.edu/gtd/using-gtd/
[۱۰]– در جدول فوق بهترین وضعیت دولت‌ها با رنگ سبز، بدترین وضعیت دولت‌ها با رنگ قرمز و میانگین امتیاز آنها با رنگ آبی نوشته شده است.
[۱۱] – شاخص دولت‌های شکننده
M.Barati
