از جنگ تعرفهای تا جنگ با مواد مخدر در روابط آمریکا و چین
فنتانیل یک «ماده مخدر مصنوعی» است که در اصل بهعنوان مُسکنی بسیار قدرتمند برای بیهوشی در جریان عملهای جراحی به کار میرود. سالها است که این ماده با انحراف از کاربرد دارویی، دچار واراهگی شده است و سوءمصرف آن در جهان رواج یافته است. به این ترتیب، شاهد آنایم که آزمایشگاههای غیرقانونی یا بهاصطلاح «آشپزخانههای تولید مواد مخدر» به تولید گسترده فنتانیل مشغول شدهاند و باندهای مواد مخدری آن را توزیع میکنند. این ماده صنعتی پنجاه برابرِ هروئین، اعتیادآور است و سرعت تأثیرگذاری آن بر مغز قابل مقایسه با مخدرهای طبیعی نیست.
مصرف فنتانیل در کشورهایی مانند آمریکا و کانادا رواج بیشتری دارد و شواهد فراوانی از تأثیرات مخرب آن در ایالت پنسیلوانیا به دست آمده است. در آمریکا هرساله دهها هزار نفر جان خود را در اثر مصرف فنتانیل از دست میدهند. طبق آمار رسمی، در سال 2017 حدود 2800 نفر در نیوجرسی با مصرف فنتانیل جان باختند. این موضوع سبب شد مقامات آمریکایی در پی مبارزه جدی علیه جریان غیرقانونی فنتانیل برآیند. آمریکاییها مبدا اصلی تولید پیشسازهای فنتانیل را کشور چین میدانند و به همین دلیل در سپتامبر 2023 آمریکا کشور چین را به فهرست سالانه تولیدکنندگان عمده مواد مخدر افزود و به دنبال آن وزارت خزانهداری، تعدادی از شبکههای چینی فعال در این زمینه را تحریم کرد. امروزه دعواها و دعاوی دو کشور درباره مقابله با تولید و صدور فنتانیل به یکی از زمینههای همکاری و اختلاف واشنگتن و پکن مبدل شده است و ممکن است روند درگیریهای دو طرف را نیز تحت تأثیر قرار دهد.
چین و آمریکا همکاریهای رسمی خود را در حوزه مبارزه با مواد مخدر طی چند سال اخیر آغاز کرده اند. در نوامبر 2023، چینیها عزم خود را برای همکاری گسترده با مقامات آمریکایی در زمینه مقابله با مواد افیونی و فنتانیل رسما اعلام کردند. در ادامه «جو بایدن»، رئیسجمهور پیشین آمریکا و شی جینگ پینگ، رهبر چین بر سر محدود کردن تولید و صادرات مواد مخدر فنتانیل به تفاهم رسیدند. البته افرادی همچون ری دونوان، رئیس پیشین اداره مبارزه با مواد مخدر آمریکا معتقدند توافق صورتگرفته بین دو کشور تغییری در وضعیت حمایت چین از توزیع مواد غیرقانونی درخارج از مرزهایش ایجاد نکرده است. در نتیجه گفتوگوهای دو کشور، آمریکا و چین در ژانویه 2024 با هدف کنترل و محدود کردن تجارت فنتانیل، کارگروه مشترک مبارزه با مواد مخدر را تشکیل دادند و در اولین جلسه آن، چین به اجرای قوانین مبارزه با مواد مخدر متعهد شد.
مقامات و نمایندگان ارشد آمریکا پیوسته چین را به تولید و توزیع فنتانیل متهم میکنند. به عنوان مثال، گروهی میگویند مسیرهای نامرئی انتقال مواد مخدر به پولشویی برخی گروهها در چین کمک شایانی کرده است. البته روند تقابل دو طرف در این زمینه از سالها قبل شدت پیدا کرده بود؛ برای مثال، شرود براورن، سناتور آمریکایی از حزب دموکرات در آوریل 2019 با تقدیم لایحه تحریمی علیه دولت چین به دلیل عدم مقابله موثر با فنتانیل، سطح تقابل دو طرف بر سر فنتانیل را بالاتر برد. این لایحه از پکن میخواست تا تولید انواع ترکیبهای فنتانیل بیرون از کنترل دولت را غیرقانونی کند و اطلاعات بیشتری در زمینه قاچاقچیان در خارج از مرزهایش در اختیار طرف آمریکایی قرار دهد. در سال 2023، وزارت دادگستری آمریکا از برخی شرکتهای چینی به دلیل آنچه «فروش پیشسازهای مواد مخدر به کارتلهای چینی» خوانده شده بود، شکایت کرد.
گروهی ازهیئت مجلس نمایندگان آمریکا صراحتا میگویند هدف اصلی چین از تولید فنتانیل، ایجاد بحران در آمریکا است. «مایک گالاگر»، نماینده جمهوریخواه تصریح کرده است که پکن علاقه زیادی دارد با ورود فنتانیل به آمریکا، بحران عظیمی در این کشور به راه افتد و رقیب از این طریق تضعیف شود. عدهای دیگر از نمایندگان نیز براین باورند که چین با دادن یارانه و تخفیف مالیاتی به شرکتهای تولیدکننده فنتانیل و پیشسازهای موادمخدر مصنوعی، به دنبال فروش فرامرزی این محصولات برآمده است؛ بنابراین، باید نتیجهگیری کرد که تفاهمات این کشور با آمریکا در زمینه مبارزه با مواد مخدر صرفاً نمایشی است.
سفارت چین در آمریکا در برابر تمام اتهامات طرف آمریکایی به دفاع از خود پرداخته است؛ چینیها میگویند که همراه آمریکاییها به دنبال کنترل فنتانیل و دیگر مواد مخدر شیمیاییاند و تلاش خود را به کار میبندند تا مانع قاچاق و تولید غیرقانونی آن شوند. علاوهبر این، دولت مکزیک نیز به دلیل متهم بودن در انتقال این مواد افیونی، همکاری خود را در این زمینه اعلام کرده است و از دولت چین خواسته است اقدامات بیشتری برای کنترل فنتانیل انجام دهد. حتی عدهای از آمریکاییها نیز با ادعای مطرحشده دولت خود علیه چین مخالفاند.
«لیوپنگ یو»، سخنگوی سفارت چین در آمریکا میگوید: آمریکا نباید بحران فنتانیل را تنها از طرف چینیها بداند، زیرا هنگامی که قضیهای با ابعاد بزرگ رخ میدهد احتمالاً متغیرهای تأثیرگذار دیگری چه در داخل و چه در خارج نیز دارد. بنابراین برای حل این مشکل، تکمتغیری نگاه کردن به بحران بسیار کوتهبینانه است.»
با وجود شکلگیری انواع کمیتهها در زمینه محدود کردن فنتانیل میان دو قدرت بزرگ جهان، مسئله تنها با تشکیل جلسات حل نمیشود؛ همچنین به نظر میرسد موضوع مقابله با فنتانیل و به طور کلی مواد مخدر، به ویژه در دوره دوم ریاست جمهوری دونالد ترامپ به یکی از وجوه تقابل پکن و واشنگتن مبدل شود. در چنین شرایطی و با توجه به اوجگیری تقابل تعرفهای میان دو طرف در ماههای اخیر، انتظار میرود روند همکاریها بیش از پیش تحت الشعاع قرار گیرد و در نتیجه باید منتظر افزایش سطح بحران مواد مخدر و اختلافات دو طرف در این زمینه باشیم.
در حقیقت سیاست «جنگ با مواد مخدر» یا همان «مقابله شدید با عرضه» که در دولتهای جمهوریخواه بیشتر مبنا قرار میگیرد، واشنگتن را نسبت به قاچاق مواد مخدر حساستر خواهد کرد و بیش از پیش به تقابل با پکن خواهد کشید. از سوی دیگر، در این شرایط در داخل آمریکا بازار سیاه پررونقتری هم برای فنتانیل و انواع مواد مخدر شکل خواهد گرفت. به نظر میرسد لازم است آمریکا برای مهار بحران مواد مخدر، سیاستهای همخوانتری با رهیافت «پیشگیری از اعتیاد» در پیش گیرد.
نیلوفر صالحی، کارشناس روابط بینالملل
