اجتماعی سازی مبارزه با اعتیاد

دفتر مقابله با جرم و مواد سازمان ملل متحد برای سال ۲۰۲۱ جهانیان را با شعار «برای نجات زندگی، حقایق درباره مواد مخدر را به اشتراک بگذاریم.» به مبارزه با مواد مخدر دعوت کرده است. به این معنا که حقایق و واقعیت واقعی در مورد مواد مخدر را ار منابع مورد اعتماد کسب کرده و سپس جامعه جهانی آنها را به اشتراک گذارد. در همین راستا ستاد مبارزه با مواد مخدر جمهوری اسلامی ایران نیز روز چهارشنبه 7 تیر ماه را به عنوان پنجمین روز هفته مبارزه با مواد مخدر با نام «یاریگران زندگی- اجتماعی سازی مبارزه با اعتیاد- پیشگیری از اعتیاد» انتخاب شده است. موسسه کادراس نیز چهارمین مقاله ویژه خود برای هفته مبارزه با مواد مخدر را تحت عنوان « اجتماعی سازی مبارزه با اعتیاد » به انتشار می‌رساند.

امروزه در کنار تلاش‌های دولت‌ها برای مقابله با اعتیاد و مواد مخدر شاهد شکل‌گیری روندی موازی در این راستا هستیم که اگرچه دولت‌ها در آن نقش مهمی دارند، اما مسئولیت اصلی برعهده آنها نیست. موضوع «اجتماعی سازی مبارزه با اعتیاد و مواد مخدر» روند جدید را تشکیل می‌دهد که عمدتاً بر ورود و نقش آفرینی سازمان‌های مردم نهاد و محلی در زمینه آگاهی بخشی، آموزش‌های پیشگیرانه و مصونیت بخش و نیز نهایتاً کمک به کنترل متقاضیان ترک، متمرکز است.

امروزه در بیشتر کشورهای پیش‌روی جهان نقش اقشار مختلف اجتماعی از طریق نهادهای جامعه مدنی در امر مبارزه با مواد مخدر به یک لازمه و امری بدیهی مبدل شده است.

اگرچه طبق تعریف سیاست مخدری به معنای «تلاش‌های نظام یافته دولت‌ها در زمینه مبارزه با مواد و اعتیاد» است، اما همانطور که گفته شد، از یکسو با مشخص شدن محدودیت‌های دولت‌ها در امر مبارزه و از سوی دیگر چابکی و کارآمدی سمن‌ها و انجمن‌های محلی، امروزه محور دومی به سیاست مخدری به معنی رسمی کلمه افزوده شده است. این محور جدید عمدتاً بر تقویت نهادهای جامعه مدنی و سمن ها و سوق دادن انرژی و دسترسی آنها به مردم به مبارزه با مواد مخدر و اعتیاد متکی است. «هدف برنامه های اجتماع محور در مقابله با مواد مخدر به طور کلی واگذاری عملکردهای خدماتی و رفاهی این حوزه به افراد، خانواده‌ها، سازمان‌های مردم نهاد و تشکل‌های بزرگتر جامعه است. در چنین حالتی امکان ایجاد ساختاری مناسب بر مبنای شناخت مشکلات حقیقی اجتماع و اجرای مداوم، ارزشیابی واقع‌بینانه، اصلاح ساختارها و ارتقاء برنامه‌های عملیاتی بیش از پیش فراهم می‌شود. می‌توان امیدوار بود با قرارگیری امر مبارزه با مصرف مواد مخدر در کانون اقدامات اجتماعات صمن توانمندسازی اعضای اجتماعات امکان بیشتری برای بسترسازی سلامت اجتماعی و پیشگیری از مصرف مواد مخدر ایجاد شود.»

در این معنا مشارکت اجتماعی دلالت بر گسترش روابط بین گروهی در قالب انجمن‌های داوطلبانه، باشگاه‌ها، اتحادیه‌ها و گروه‌هایی دارد که معمولاً خصلتی محلی و غیر دولتی دارند که در قالب سیاست اجتماعی، مشارکت  و درگیر ساختن مردم در فرایندهای مختلف مبارزه با مواد مخدر مبارزه با مواد مخدر را هدف خود می‌دانند.

به نظر می‌رسد جلب همکاری و حمایت مردم و جامعه به برنامه‌های مبارزه با مواد مخدر برای دولت‌ها از این طریق بسیار میسرتر و ممکن‌تر از زمانی است که دولت‌ها بخواهند به عنوان یکه‌تاز عرصه سیاست‌گذاری تنها بر ظرفیت و توان خود تأکید کنند. واگذار کردن اصل مبارزه به مردم در اصلی ترین روشی است که طبق این برنامه «فرآیند تحقیق، برنامه‌ریزی، تخصیص منابع، نحوه هزینه کردن و تشخیص اولویت‌های مبارزه با مصرف مواد مخدر» عمدتاً به انجمن های محلی و سمن ها سپرده می شود که بدون واسطه با مردم در ارتباط هستند. روش به طور کلی 7 فایده اساسی دارد که باعث می شود نسبت به روش تکروی دولت‌ها از اولویت بیشتری برخوردار شود؛ اولاً از این طریق هم در سطح محلی و هم در سطح ملی آگاهی مردم  درباره بازیگران کلیدی و گروه‌های اصلی افزایش می یابد. دوم کیفیت و کمیت اطلاعات موجود در سطح محلی ارتقای محسوسی را تجربه می کند. سوم از آنجاکه مردم بومی و نهادهای محلی از نزدیک با مقتضیات هر منطقه آشنا هستند و محدودیت‌ها و تنگناهای آن را بهتر از قدرت مرکزی می فهمند، روش‌های مفیدتری را نیز برای رویارویی با این مشکلات در پیش خواهند گرفت. چهارم از این روش می توان امکانات توسعه ای موجود را به نحوی موثر و کارآمد مورد شناسایی قرار داد. پنجمین مزیت این روش تقویت اعتماد به دولت و در عین حال نهادهای محلی است. ششمین فایده این روش تکامل و حمایت از راه‌کارهای خشونت پرهیز و آشتی جویانه برای حل تعارض های محلی است. هفتمین نکته برجسته در این زمینه را نیز می توان اضافه شدن انرژی مردم به ظرفیت دولتی برای مقابله مواد مخدر دانست.

به بیان دیگر با توجه به اینکه کشورمان در آستانه دهه ای جدید از حیات خود قرار دارد، به منظور حرکت به سوی پیشگیری از اعتیاد، استفاده از توان و ظرفیت اجتماع برای افزایش کیفیت سیاست مخدری کشور به شدت مورد نیاز امروز است.