از جنگ تعرفه ای تا جنگ با مواد در روابط آمریکا و چین
اصولاً فنتانیل یک «مخدر مصنوعی» است و اساساً به عنوان یک مسکن بسیار قدرتمند در جریان عمل جراحی برای بی‌هوشی به کار می‌رود. اما همین مخدر مصنوعی قدرتمند نیز سال‌هاست دچار واراهگی شده و سو مصرف آن نیز در جهان رواج یافته است. به این ترتیب شاهد آن هستیم که آزمایشگاه‌های غیرقانونی یا اصطلاحاً «آشپزخانه‌های تولید مواد مخدر» نیز به گستردگی آن را تولید کرده و باندهای مواد مخدری آن را توزیع می‌کنند. این ماده صنعتی 50 برابر بیشتر از هروئین اعتیادآور است و سرعت تأثیرگذاری آن بر روی مغز قابل مقایسه با مخدرهای طبیعی نیست.
مصرف فنتانیل در برخی از کشورها از جمله آمریکا و کانادا رواج بیشتری دارد. مصرف این مواد در ایالت پنسیلوانیا تأثیرات مخربی بر جای گذاشته است. به گونه‌ای که هرساله ده‌ها هزار نفر در آمریکا در اثر مصرف فنتانیل جان خود را از دست می‌دهند. طبق آمار رسمی در سال 2017 حدود 2800 نفر در نیوجرسی با مصرف فنتانیل جان باخته‌اند. این موضوع سبب شده تا مقامات آمریکایی به دنبال مبارزه جدی علیه جریان غیرقانونی فنتانیل باشند. آمریکایی‌ها مبدا اصلی تولید پیش‌سازهای فنتانیل را کشور چین می‌دانند و همین موضوع سبب شده تا در سپتامبر 2023 آمریکا کشور چین را به فهرست سالانه تولیدکنندگان عمده مواد مخدر اضافه کند و به دنبال آن وزارت خزانه‌داری، تعدادی از شبکه‌های چینی فعال در این زمینه را تحریم کند. دعواها و دعاوی دو کشور درباره مقابله با تولید و صدور فنتانیل امروزه به یکی از زمینه‌های همکاری و اختلاف واشنگتن و پکن مبدل شده و ممکن است از سوی دیگر روند درگیری‌های دو طرف را تحت تاثیر قرار دهد.
در حوزه مبارزه با مواد مخدر هر دو طرف چین و آمریکا همکاری‌های رسمی خود را طی چند سال اخیر آغاز کرده اند. در نوامبر 2023 چینی‌ها برای مقابله با مواد افیونی و فنتانیل عزم خود برای همکاری گسترده خود با مقامات آمریکایی را نیز اعلام کرده‌اند. در ادامه «جو بایدن»، رئیس جمهور آمریکا پیشین و «شی جینگ پینگ»، رهبر چین بر سر محدود کردن تولید و صادرات مواد مخدر فنتانیل به تفاهم رسیدند. به دنبال آن اگرچه افرادی همچون «ری دونوان» رئیس پیشین اداره مبارزه با مواد مخدر آمریکا معتقد است که توافق صورت گرفته بین دو کشور تغییری در وضعیت حمایت چین از توزیع مواد غیرقانونی درخارج از مرزهایش نکرده است. در نتیجه گفت‌وگوهای صورت گرفته بین دوکشور در ژانویه 2024 آمریکا و چین با هدف کنترل و محدود کردن تجارت فنتانیل کارگروه مشترک مبارزه با مواد مخدر را ایجاد کردند و همچنین در اولین جلسه تشکیل شده در کار گروه مشترک، چین متعهد به اجرای قوانین در برابر مواد مخدر شد.
مقامات و نمایندگان ارشد آمریکا مکرراً چین را متهم به تولید و توزیع فنتانیل می‌کنند. به عنوان مثال گروهی می‌گویند این مسیرهای نامرئی مواد مخدر در چین به پول‌شویی عده‌ای در چین کمک شایانی کرده است. البته روند تقابل میان دو طرف از سال‌های قبل شدت پیدا کرده بود؛ برای مثال شرود براورن، سناتور آمریکایی از حزب دموکرات در آوریل 2019 با تقدیم لایحه تحریمی علیه دولت چین به دلیل عدم مقابله موثر با فنتانیل سطح تقابل میان دو طرف بر سر فنتانیل را بالاتر برد. این لایحه از پکن می‌خواست تا تولید انواع ترکیب‌های فنتانیل بیرون از کنترل دولت را غیرقانونی کرده و اطلاعات بیشتری به طرف آمریکایی در زمینه قاچاقچیان در خارج از مرزها خود دهد. در سال 2023 وزارت دادگستری آمریکا از برخی شرکت‌های چینی به دلیل آنچه «فروش پیش‌سازهای مواد مخدر به کارتل‌های چینی» خوانده شده بود شکایت کرد.
به طور علنی گروهی ازهیئت مجلس نمایندگان آمریکا می‌گویند هدف اصلی چین از تولید فنتانیل ایجاد بحران در آمریکا است. «مایک گالاگر»، نماینده جمهوری‌خواه تصریح کرده که پکن علاقه زیادی دارد که فنتانیل وارد آمریکا شود تا بحران عظیمی در این کشور ایجاد و از این طریق رقیب خود را تضعیف کند. همچنین عده‌ای دیگر از نمایندگان براین باورند که چین با دادن یارانه و تخفیف مالیاتی به شرکت‌های تولیدکننده فنتانیل و پیش‌سازهای موادمخدر مصنوعی به دنبال فروش این محصولات در ورا مرزهایش برآمده و لذا باید نتیجه‌گیری کرد که تفاهمات این کشور با آمریکا در زمینه مبارزه با مواد مخدر صرفاً نمایشی است.
در برابر تمام اتهامات طرف آمریکایی نسبت به طرف چینی، سفارت چین در آمریکا به دفاع از خود پرداخته است. چینی‌ها معتقدند که همراه با آمریکایی‌ها به دنبال کنترل فنتانیل و دیگر مواد مخدر شیمیایی هستند و تلاش خود را می‌کنند تا جلوی قاچاق و تولید غیرقانونی آن را بگیرند. همچنین به دلیل متهم بودن کشور مکزیک در انتقال این مواد افیونی، دولت مکزیک همکاری خود را در این زمینه اعلام کرده و از دولت چین خواسته تا اقدامات بیشتری را برای کنترل فنتانیل انجام دهد. حتی عده‌ای از آمریکایی‌ها نظر مخالف نسبت به ادعا مطرح شده علیه چین دارند. مثلاً «لیوپنگ یو»، سخنگوی سفارت چین در آمریکا می‌گوید: ـآمریکا نباید بحران فنتانیل را تنها از طرف چینی‌ها بداند؛ زیرا هنگامی که قضیه‌ای با ابعاد بزرگ رخ می‌دهد احتمالاً متغیرهای تأثیرگذار دیگری چه در داخل و چه در خارج دارد. بنابراین برای حل مشکل تک متغیری نگاه کردن به بحران بسیار کوته بینانه است.»
علی‌رغم شکل‌گیری انواع کمیته‌ها در زمینه محدود کردن فنتانیل میان دو قدرت بزرگ جهان، اما مسئله تنها با تشکیل جلسات حل نمی‌شود. همچنین به نظر می‌رسد که موضوع مقابله با فنتانیل و به طور کلی مواد مخدر نیز به یکی از وجوه تقابل پکن و واشنگتن به ویژه در دوره دوم ریاست جمهوری دونالد ترامپ مبدل شود.
در چنین شرایطی و با توجه به اوج‌گیری تقابل تعرفه‌ای میان دو طرف در ماه‌های اخیر انتظار می‌رود روند همکاری‌های بیش از پیش تحت الشعاع قرار گرفته و در نتیجه باید منتظر افزایش سطح بحران مواد مخدر و اختلافات دو طرف در این زمینه باشیم.
در حقیقت سیاست «جنگ با مواد مخدر» یا همان «مقابله شدید با عرضه» که در دولت‌های جمهوری‌خواه بیشتر مبنا قرار میگیرد از یکسو باعث خواهد شد تا واشنگتن به تقابل با پکن بیش از پیش کشیده شود و نسبت به قاچاق مواد مخدر حساس‌تر شود و از سوی دیگر نیز بازار سیاه پررونق‌تری هم درون این کشور برای فنتانیل و انواع مواد مخدر شکل خواهد گرفت. به نظر می‌رسد لازم است برای مهار بحران مواد مخدر سیاست‌های آمریکا همخوانی بیشتری با رهیافت «پیشگیری از اعتیاد» پیدا کند.
نیلوفر صالحی، کارشناس روابط بین الملل