اقتصاد افیون پایه افغانستان

کشت خشخاش، تولید تریاک و قاچاق مواد مخدر در افغانستان غیرقانونی به شما می آید. با این وجود تریاک عاملی حیاتی برای اقتصاد داخلی این کشور است. در واقع تریاک ارزشمندترین محصول افغانستان است و ارزش صادرات سالانه آن بین 1.5 تا 3 میلیارد دلار در سال های اخیر برآورد شده است. در سال 2017 برآورد شد که کشت خشخاش به تنهایی عامل ایجاد کننده بیش از 590 هزار شغل تمام وقت است، رقمی که از تعداد کارکنان دفاع و امنیت ملی افغانستان (ANDSF) هم بیشتر است.

همچنین تولید تریاک باعث هجوم سرمایه ها به بخش کشاورزی شده و تجهیزاتی نظیر علف کش ها، کود، تراکتور، پمپ های دیزل و پانل های خورشیدی را فراهم آورده است. درآمدی که کشاوران از تریاک به دست آورده اند، برای حفظ امنیت غذایی و تولید کشاورزی مورد استفاده قرار گرفته و نیز سرمایه گذاری در تجارت، آموزش اعضای خانواده، حمل و نقل و مسکن دارندگان زمین و سرمایه و بنابر این تغییر شکل اقتصاد را در پی داشته است. ماهیت کاربر^[1] تولید تریاک منجر به افزایش قابل توجهی در دستمزد روزانه افرادی که در برداشت محصول مشارکت دارند و نیز نیروهایی که در دیگر زمینه های مرتبط با رشد خشخاش فعال هستند، انجامیده است. البته سود یاد شده به اقتصاد روستایی محدود نیست و مناطق شهری نیز در نتیجه آن نه تنها شاهد افزایش نرخ دستمزد کارگران هستند، بلکه ارتقای محسوسی در دو بخش کمک های بین المللی و نیز اقتصاد افیونی را نیز تجربه می کنند.

اگرچه تولید تریاک منافع اقتصادی عظیمی را به همراه دارد، اما اثرات عمیقاً ویرانگری بر اقتصاد سیاسی افغانستان گذاشته است. فساد ناشی از اقتصاد افیونی، مشروعیت دولت و نهادهای عمومی را به شدت تضعیف کرده است، به ویژه در بخش های امنیتی و قضایی. این اقتصاد همچنین پلیس، نظام قضایی، پارلمان و سایر نهادهای دولتی را هم در سطح ملی تحت الشعاع خود قرار داده هم در سطح استانی و هم در سطح محلی. با وجود اینکه گردآوری شواهد از فعالیت های غیرقانونی دشوار است، اما بازیگران دولتی در افغانستان، از جمله بالاترین رده ها، در زمینه تجارت مواد مخدر در ازای دریافت حق السهم به مثابه تسهیلگر عمل می کنند. مثلاً در ماه ژوئن سال 2005 اداره مبارزه با مواد مخدر آمریکا و نیز پلیس مبارزه با مواد مخدر افغانستان بیش از 9 تن مواد مخدر در دفتر «شیر محمد آخوند زاده» استاندار وقت هلمند کشف کردند.

«شرارد کوپرکولس»، سفیر پیشین بریتانیا در افغانستان در این راستا نوشته در دوره سفارتش (از 2007 تا 2009) این باور عام به وجود آمده بود که «تقریباً همه افراد دارای مقام پرنفوذ در حیات اجتماعی به تجارت تریاک آلوده هستند. برخی فعالانه در این زمینه کار می کردند؛ بسیاری دیگر (احتمالاً اکثریت مقامات) سهامداران منفعل بودند، یا اغلب در ازای چشم بستن به گذر کانتینرهای محموله از استان یا منطقه خود سهمی دریافت می کردند.» همانطور که یک تحلیلگر نیز مشاهده کرده «پلیس ملی افغانستان، پلیس مرزی، پلیس مبارزه با مواد مخدر، مقامات گمرک، استانی، محلی و شهرداری ها در منطقه تحت نظارت خود از قدرت قابل توجهی برای ممانعت و تسهیل تولید و قاچاق مواد مخدر برخوردارند.»

طالبان و دیگر گروه های مسلح مخالف نیز از درآمدهای صنعت تریاک برخوردار می شوند و معتقدند که باید از دست اندرکاران مراحل مختلف این زنجیره ارزشی^[2] مبالغ مختلفی را دریافت کنند. در حالی که اجماع عامی در این رابطه وجود دارد که طالبان عواید هنگفتی از تجارت مواد دارد، درباره میزان سهم طالبان برآوردهای متفاوتی ارائه شده است. در یکی از گزارش های شورای امنیت سازمان ملل، کمیته نظارت بر تحریم های طالبان تصریح می کند، دولت افغانستان عواید سالانه طالبان از تجارت مواد مخدر را 100 میلیون دلار، یعنی 25 درصد درآمد 400 میلیون دلاری خود بین 2011 و 2012 تخمین زده است. این گزارش سازمان ملل همچنین اشاره می کند «این بردشت عمومی که اقتصاد تریاک در افغانستان ستون اصلی درآمد طالبان را تشکیل می دهد، به واقع شایستگی بررسی عالمانه را دارد.» در سال 2016 ژنرال «جان نیکولسون»، فرمانده عملیات کمک، تعلیمات و مشورت ناتو و نیروهای آمریکایی مستقر در افغانستان گفت تجارت مواد مخدر در استان هلمند نزدیک به 60 درصد منابع مالی طالبان را تشکیل می دهد.

از سوی دیگر منافع ناشی از تجارت تریاک به شکل گیری ائتلافی میان مقامات فاسد، قاچاقچیان مواد مخدر و شورشیان انجامیده است. تریاک عمدتاً به عنوان «عامل جاذب اقتصادی که ائتلاف های سیاسی را به وجود می آورد» توصیف می شود.  تلاش برای ریشه کن سازی محصول تریاک باعث از میان رفتن منابع دولت شده و ممکن است به تشدید احساس نارضایتی روستاییان از دولت مرکزی و حامیان بین المللی اش دامن بزند. در عین حال گروه های مسلح اقدام به حراست از کشاورزان در برابر نهادهای دولتی مسئول از بین بردن محصول تریاک می کنند.

از آنجا که تولید و تجارت تریاک طبیعتی نسبتاً غیرقانونی دارد، گردآوری اطلاعات درباره بهای تریاک امر دشواری است. اطلاعات این حوزه عموماً توسط UNODC و آن هم از رهگذر بررسی های محدود و گردآوری اطلاعات به دست آمده و کیفیت این اطلاعات بسیار متفاوت است. اگرچه اطلاعات موجود از قیمت مواد مخدر نسبتاً کیفیت ضعیفی دارد، اما می توان با استفاده از همین اطلاعات تصویری از ساختار قیمت و ضزیب تغییرات آن در زنجیره ارزشی ارائه داد. بدین ترتیب می توان گفت قیمت تریاک در زمره اطلاعات ذی قیمت قرار دارد.

پی‌نوشت‌ها

[1] . در اینجا کاربر به فعالیت هایی گفته می­شود که بیش از سرمایه نیازمند نیروی کار است و لذا در مقابل مفهوم «سرمایه بر» قرار می گیرد.

[2] . زنجیره ارزش معمولا به عنوان “طیف وسیعی از کالاها و خدمات که در زمینه کشاورزی به انتقال محصول از مزرعه به مشتری یا مشتری نهایی منتقل می گردد تعریف می شود. این زنجیره شامل تهیه مواد ورودی، تولید واقعی در مزرعه، ذخیره سازی و پردازش پس از برداشت، بازاریابی، حمل و نقل و عمده فروشی و فروش خرده فروشی است.”