ایران در شاخص جهانی تروریسم 2020

تروریسم یکی از معضلات اصلی جهان امروز به ویژه در سال‌های اخیر بوده است. افزایش قابل توجه شمار تلفات غیرنظامیان در خاورمیانه از سال 2014 و نیز اوج‌گیری حملات تروریستی در کشورهای غربی از سوی شخصیت‌ها و گروه‌های نژادپرست از سال 2015 به بعد باعث شده دیگر بار بحران امنیتی به صدر اولویت دولت‌های مختلف جهان بازگردد. اگرچه شبح تروریسم و فقدان امنیت اصلی‌ترین بحران خاورمیانه بوده است، اما بیشتر دولت‌های این منطقه در سال 2019 حرکتی روبه بهبود بوده‌اند و از حیث حوادث تروریستی جمهوری اسلامی ایران در زمره 7 کشور امن خاورمیانه قرار گرفته است.

«شاخص جهانی تروریسم» مهم‌ترین و تقریباً تنها شاخصی است که با بسامدی سالانه عملکرد دولت‌های مختلف جهان را در زمینه ایجاد ثبات و حراست از امنیت فیزیکی و جان شهروندان به حساب می‌آید. موسسه اقتصاد و صلح، یک اتاق فکر غیر دولتی و دانش‌بنیان به شمار می‌آید که در زمینه صلح، رابطه اقتصاد و صلح و نیز تروریسم تحقیق می‌کند و نتایج پژوهش‌های خود را به صورت گزارش‌هایی مفصل و سالانه به انتشار در می‌آورد. گزارش سالانه شاخص جهانی تروریسم در روز 20 نوامبر 2019 منتشر شده است. بجز شاخص جهانی تروریسم، «شاخص جهانی صلح»، «شاخص صلح ملی»، «گزارش ارزش اقتصادی صلح»، «گزارش جهانی صلح» و «گزارش صلح مثبت» جزء مهم‌ترین محصولات این موسسه است. «دیده‌بان اتاق فکرهای جهان» این موسسه را در زمره 20 اتاق فکر تأثیرگذار جهان قرار داده و «استیو کیللی»، مدیر این موسسه نیز در سال 2013 در بین 50 شخصیت انسان‌دوست تاریخ استرالیا قرار گرفت.

برخلاف برخی از شاخص‌های دیگر که عمدتاً نتایج آن تحت تأثیر روابط قدرت و نفوذ دولت‌ها قرار می‌گیرد، یکی از مهم‎‌‌ترین ویژگی‌های محصولات این موسسه عبارت از غیرسیاسی و کاملاً علمی بودن یافته‌هاست. از سوی دیگر موسسه اقتصاد و صلح در همه پروژه‌های خود روش‌شناسی و فرایند جمع‌آوری داده‌ها و منابع خود را به طور شفاف و قابل راستی‌آزمایی در معرض دید افکار عمومی قرار داده است.

این شاخص براساس سه معیار «بین‌المللی بودن»، «خشونت آمیز بودن» و «از سوی عوامل غیر دولتی انجام پذیرفتن» درباره تروریستی یا غیر تروریستی بودن رویدادها قضاوت می‌کند. اما به منظوری کمی‌سازی آمار معیار چهارمی هم به سه‌گانه فوق افزوده می‌شود که عبارت است از «تعداد حوادث تروریستی در هر سال»، «تعداد افراد کشته‌شدگان در حوادث تروریستی در هر سال»، «شمار مجروحان در رخدادهای تروریستی هر سال» و سرانجام «میزان تقریبی اموال از بین رفته در حوادث تروریستی در هر سال». در این میان گفتنی است هر کشوری که در این شاخص رتبه‌ای تک رقمی تر و نزدیک تر به عدد 1 را به دست آورد از منظر تروریسم، وضع وخیم‌تری خواهد داشت.

بررسی رتبه جمهوری اسلامی ایران از سال 2012 تا 2020 نشان از بهبودی نسبی وضعیت کشور دارد. به نحوی که ایران با حفظ جایگاه پیشین خود وضعیت بسیار خوبی را میان دولت‌های خاورمیانه تجربه کرده است. ایران در سال 2019 جایگاه 39 جهانی را به دست آورده که نسبت به سال گذشته 5 پله نزول را نشان می‌دهد و در سال 2020 رتبه 46 را با 5 رتبه صعود به دست آورده است و این امر نشان از آن دارد که در سال 2019 وضعیت ایران در شاخص تروریسم جهانی به دلیل چند حادثه تروریستی ( مانند حمله داعش به مجلس شورای اسلامی و مرقد امام خمینی، حمله به رژه اهواز و افزایش درگیری‌های مرزی تروریستی) تنزل داشته است . هر چند، جمهوری اسلامی ایران طبق گزارش شاخص جهانی تروریسم در سال 2019 و2020 از ایالات متحده آمریکا (رتبه 29)، بریتانیا (رتبه 30)، فرانسه (رتبه 38) و روسیه (رتبه 39) وضعیت بهتری را تجربه کرده است.[1]

رتبه ایران در شاخص تروریسم جهانی 2013-2020

گفتنی است در سال 2020 ، ایران با امتیاز کلی ۴٫۱۵۷ و ۷ پله بهبود  نسبت به سال قبل در رتبه ۴۶ جهانی قرار گرفته است. بهبود رتبه ایران در حالی است که در کشورهای خاورمیانه و شمال افریقا نظر به شکست داعش و بوکوحرام شاهد بهبود وضعیت آماری از نظر تلفات و مجروحین انسانی و خسارات مالی بوده و روند کاهشی را نسبت به چند سال گذشته داشته است. هرچند همچنان منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا در کنار آسیای مرکزی و جنوبی و صحرای جنوبی جزء سه منطقه با بیشترین تاثیرپذیری از تروریسم است. با این وجود این منطقه در کنار اروپا برای سومین سال بیشترین کاهش در خصوص مرگ و میر ناشی از تروریسم را نسبت به قبل ثبت کردند.

درست است، وضعیت ایران در جدول شاخص تاثرپذیری از تروریسم در سال ۲۰۲۰ نسبت به سال قبل بهبود یافته است اما باید دید این بهبود تا چه اندازه پایدار است.  همانطور که پیشتر نیز اشاره شد حضور فعال در رقابت ژئواستراتژیک منطقه‌ای و بین‌المللی و ساختار غیردموکراتیک از اصلی‌ترین دلایل تقویت و ظهور گروه‌های تروریستی حداقل در کشورهایی با دولت مرکزی قدرتمند است. بنابراین در صورت امکان می‌بایست در مرحله اول با باز کردن فضای سیاسی امکان حضور گروه‌های قدرت مخالف در ساختار قدرت داده شود. در این صورت از زیرزمینی شدن و در نهایت حرکت به سمت فعالیت‌های مسلحانه کاسته می‌شود. دوم اینکه از آنجایی که با توجه به موقعیت جغرافیایی ایران امکان سیاست بی‌طرفی نیست، می‌بایست سیاست تنش‌زدایی را در اولویت سیاست خارجی خود قرار داده و به سمت سیاست امنیت جمعی در منطقه‌ حرکت کند. با این سیاست اول اینکه از تقویت گروه‌های تروریستی توسط کشور رقیب جلوگیری بعمل آمده و در مرحله دوم همکاری مشترک در راستای مبارزه با پدیده تروریسم در سطح منطقه شکل خواهد گرفت.

در واقع وجود دولت‌های شکننده به ویژه در منطقه خاورمیانه، همراه با فساد گسترده و اقتصاد مخدری و دولتی، زمینه ظهور گروه‌های افراطی و تروریستی را فراهم کرده است؛ این امر با حضور قدرت‌های جهانی جهت اعمال هژمونی جهانی خود، وضعیت را بدتر کرده است. ظهور داعش و تامین مالی آن و سود سرشاری که این گروه از قاچاق مواد مخدر جهت انجام عملیات‌های تروریستی خود به دست می‌آورد، تهدیدی بسیار خطرناک بود که نارکوتروریسم یکی از نتایج آن به شمار می‌رود.

[1] GLOBAL TERRORISM INDEX 2020: https://www.visionofhumanity.org/wp-content/uploads/2020/11/GTI-2020-web-1.pdf