بحرانی بزرگ‌تر از کرونا در راه است؟ سیده زهرا موسوی مقام دوم
مقدمه
بیش از یک سال است که از شیوع کرونا در جهان می‌گذرد؛ کرونایی که از چین شروع شد و حال هیچ کشوری نیست که از گزند این بیماری و آثار اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی این ویروس در امان مانده باشد؛ شاید سال گذشته و اولین باری که مساله شیوع این بیماری در ووهان چین خبرساز شد، کمتر کسی فکر می‌کرد که روزی برسد و زندگی همه مردم از سرتاسر دنیا با این ویروس عجین شده باشد؛ کرونا بحرانی بود که چون طوفانی سهمگین به دنیا حمله‌ور شد و حال دولت‌ها باید در کنار سایر بحران‌ها با این ویروس نیز می‌جنگیدند؛ شاید اولین و مهم‌ترین اثری که کرونا با خود به دنبال داشت، مسایل اقتصادی بود، با شیوع کرونا در سرتاسر دنیا، بسیاری از مشاغل رو به تعطیلی رفتند و افراد زیادی شغل خود را از دست دادند و بیکاری آفتی بود که به جان افراد افتاد و مردم در تمام کشورهای دنیا اعم از توسعه‌یافته و توسعه‌نیافته درگیر آن شدند؛ در برخی کشورها بیشتر و در برخی کمتر؛ اعطای بسته‌های معیشتی، وام و… از جمله مواردی بود که دولت‌ها با تعطیلی کسب و کارها در نظر گرفتند؛ اما پیش‌بینی مسایل و معضلات اجتماعی ناشی از کرونا، از موضوعاتی بود که بسیاری از دول از آن غافل شدند؛ حتی تا پیش از کرونا نیز، بیکاری آثار اجتماعی بسیاری به همراه داشت که از جمله این آثار می‌توان به اعتیاد اشاره کرد که بسیاری بیکاری را پس از خانواده، عاملی برای گرایش به اعتیاد عنوان می‌کردند و گفته می‌شود هرچه بیکاری افزایش یابد، اعتیاد نیز همراه با آن افزایش خواهد یافت؛ اما آیا کرونا می‌توانست عاملی برای گرایش بیشتر جوانان به سمت اعتیاد باشد؟ ؟ سیاست‌های دولت‌ها در دوره کرونا تا چه حد به تعمیق مساله اعتیاد می‌انجامد؟ چه عواملی در دوره کرونا، می‌تواند به افزایش بلای خانه‌مان سوز اعتیاد منجر شود؟ آیا معضل اعتیاد به بحرانی بزرگ‌تر در جهان پسا کرونا بدل خواهد شد؟
تبیین و تحلیل مساله
کرونا با شیوع خود، سوغاتی‌های زیادی به دنبال داشت؛ از مسایل و مشکلات اقتصادی گرفته تا تعطیلی مدارس و مشاغل و قرنطینه خانگی افراد؛ سوغاتی‌هایی که هر یک می‌توانست به تنهایی بستر مناسبی برای گرایش افراد به سمت مواد مخدر و اعتیاد باشد. بیکاری؛ یکی از مهم‌ترین معضلاتی بود که کرونا با خود به دنبال داشت؛ آمارها حاکی از آن است که با شیوع کرونا بیش از 6میلیون نفر در ایران، 6میلیون نفر در اتحادیه اروپا، 39میلیون نفر در آمریکا و بیش از 20میلیون نفر را در آمریکا بیکار شدند؛ آماری که بررسی آن در ابعاد مختلف، زنگ خطری برای دولت‌ها به حساب می‌آید و حال با گذشت یک سال از شیوع این ویروس تقریبا هیچ کشوری به ابعاد اجتماعی که بیکاری به دنبال دارد، توجه نکرده و نهایتا اعطای بسته‌های معیشتی برای کاهش فشارهای اقتصادی را شاهد هستیم؛ اما مسایل اقتصادی تنها مشکلی نیست که بیکاری با خود به دنبال دارد و مسایل و مشکلات اجتماعی و روانی آن به مراتب می‌تواند چند برابر خطرناک‌تر از آثار اقتصادی آن باشد؛ مقالات متعددی نیز خطر اعتیاد در دوره کرونا را هشدار می‌دهند و بر افزایش مصرف مواد مخدر و داروهای روان‌گردان پس از شیوع کرونا تاکید دارند؛ اما هنوز آن طور که باید به این مساله توجهی نشده است و دغدغه بسیاری از دولت‌ها همچنان حل کردن مسایل اقتصادی و بهداشتی ناشی از کروناست.
مساله کرونا و اعتیاد را می‌توان در چند جنبه مختلف مورد بررسی قرار دارد؛ در نگاه اول افرادی را شاهد هستیم که پس از شیوع کرونا کسب و کار خود را از دست داده‌اند؛ در بهترین حالت، این افراد از نظر اقتصادی مشکلی ندارند و تنها مساله‌ای که با آن روبه‌رو هستند، قرنطینه و ابعاد روانی آن است؛ این افراد دیگر هیچ تفریحی وجود ندارد و چاره‌ای جز اینکه روزها و هفته‌ها در خانه بمانند نیست؛ روزها و هفته‌هایی که پایان آن مشخص نیست و بنابراین گرایش به مصرف مواد مخدر می‌تواند یکی از گزینه‌هایی باشد که برای فرار از روزمرگی‌های حاصل از این قرنطینه به سراغ این افراد بیاید و در نهایت اعتیادی که به این راحتی دست از سرشان بر نخواهد داشت.
از سویی دیگر؛ عده‌ای هم شغل خود را از دست داده‌اند و هم از نظر اقتصادی با مشکلات فراوان روبه‌رو هستند؛ بنابراین افرادی را خواهیم داشت که از نظر اقتصادی دچار سرخوردگی شده‌اند و به تبع از سایر جهات نیز وضعیت مناسبی ندارند؛ پس از یکسو فشارهای اقتصادی و اجتماعی و از سویی دیگر بیکاری و روزمرگی که راهی برای خلاصی از آن نیست؛ در این شرایط لذت موقت ناشی از مصرف مواد مخدر می‌تواند از اولین گزینه‌هایی باشد که برای رهایی از چنین وضعیت و تنگنای سختی که دچار شده‌اند، به ذهن این افراد بیاید؛ اعتیادی که اگر اکنون تدابیری برای کنترل آن اندیشیده نشود، ممکن است به معضلی بزرگ در آینده بدل شود و سهمگین‌تر از کرونا، در بدنه جامعه نفوذ یابد.
متاسفانه باید گفت: مصرف مواد مخدر تنها مساله‌ای نیست که بسیاری از جوانان با بیکاری و قرنطینه حاصل از کرونا به سمت آن می‌روند؛ همواره یکی از آسیب‌هایی که پیش از کرونا نیز بیکاری به دنبال داشته است، گرایش افراد به شغل‌های کاذب و یا خلاف بوده است؛ با شیوع بحران کرونا و تعطیلی‌های ناشی از آن، امکان گرایش به شغل کاذب برای کاهش فشار اقتصادی منتفی است؛ بنابراین افزایش جرم و یا مشاغلی که جرم هستند، می‌تواند یکی از راه‌هایی باشد که افراد برای رهایی از فشارهای موجود برمی‌گزینند؛ از این رو افراد زیادی پس از کرونا چاره‌ای جز دست زدن به کارهای خلاف ندارند که فروش مواد نیز یکی از راه‌هایی است که ممکن است بیکاران زیادی به آن متمایل شوند؛ شغلی که ورود آن با خود فرد است و خروج از آن به این راحتی‌ها ممکن نیست و در نهایت با افزایش تعداد فروشندگان مواد مخدر، افراد بیشتری نیز درگیر اعتیاد خواهند شد.
اما این موضوع هنوز هم پایان قصه نیست و مساله در اینجا پایان نخواهد یافت؛ معضل بعدی جهان پس از کروناست؛ زمانی که مشاغل دوباره فعالیت خود را آغاز می‌کنند؛ قرنطینه پایان می‌یابد و افراد یادشده، به جمع دوستان، همکاران و آشنایان خود می‌پیوندند؛ در اینجا دو سناریو خواهیم داشت؛ یا این افراد از جمع‌های یادشده طرد خواهند شد و یا زنجیره اعتیاد ادامه می‌یابد و افراد دیگری از طریق این افراد به دام اعتیاد خواهند افتاد؛ مساله‌ای که مورد غفلت دولت‌ها واقع شده و دولت‌ها در بهترین حالت، به فکر حل مسایل و معضلات اقتصادی افراد بوده‌اند نه مسایل و مشکلات اقتصادی حاصل از تعطیلی‌ها و قرنطینه‌های کرونایی.
مساله نگران‌کننده دیگر این است که این موضوع فقط در بین جوانانی که به دلیل بیکاری و… به اعتیاد روی آورده‌اند، نخواهد بود؛ از سویی نوجوانانی را شاهد هستیم که همواره جامعه هدف مافیای مواد مخدر بوده‌اند و حال شیوع کرونا، فرصت دیگری برای این افراد است تا نوجوانان را جذب خود کنند؛ چرا که با مجازی شدن مدارس، دسترسی نوجوانان به فضای مجازی افزایش شدیدی یافته و باتوجه به تعطیلی تمام مراکز تفریحاتی نوجوانان، تمام وقت آنان در فضای مجازی خواهد گذشت و چه فضایی بهتر از فضای مجازی برای تبلیغات اعتیاد به نوجوانانی که در معرض آسیب‌های بسیار قرار دارند.
گفتنی است که درگیر شدن افراد جدیدی که به دلیل آسیب‌های ناشی از بیکاری به مواد مخدر روی آورده‌اند، تنها یک سوی ماجراست؛ از سوی دیگر افرادی را شاهد هستیم که پیش از کرونا نیز درگیر اعتیاد بوده‌اند و شیوع کرونا شرایط را برای آنان حادتر کرده و اگر تا پیش از کرونا، زمان خاصی را به مصرف مواد مخدر اختصاص می‌دادند، حال فرصت این را دارند که کل زمان خود را به مصرف مواد مخدر اختصاص دهند.
راهکارسیاست‌گذارانه
بنابر آنچه گفته شد، شاید پس از کرونا زنگ خطر بزرگی به نام اعتیاد را در کنار سایر معضلات اجتماعی اقتصادی ناشی از کرونا شاهد باشیم؛ زنگ خطری که اگر اکنون صدایش شنیده نشود، شاید به بحرانی بزرگ‌تر از کرونا بدل شود و تمام اقداماتی که تاکنون برای مبارزه با کرونا توسط دولت‌ها انجام شده بود، از بین رود؛ اما برای جلوگیری از این بحران بزرگ چه باید کرد؟
قطعا اولین قدمی که برای مقابله با این بحران باید برداشت، یافتن جامعه هدف است؛ جامعه هدفی که می‌تواند با شیوع کرونا درگیر مواد مخدر شود و در این نوشتار نیز به چند مورد از آن اشاره شد؛ اما چه باید کرد و آیا سیاست‌گذاران می‌توانند از این طوفان جلوگیری کنند؟
شاید پس از شناسایی گروه‌هایی که در معرض آسیب مواد مخدر قرار دارند، آگاه‌سازی جامعه اولین، بهترین و راحت‌ترین راه حلی باشد که سیاست‌گذاران بتوانند از آن بهره جویند؛ اکنون دسترسی و نیز استفاده افراد به فضای مجازی به علت شیوع کرونا و قرنطینه‌های ناشی از آن چند برابر بیش از پیش شده است؛ بنابراین آگاه‌سازی افراد از آسیب‌هایی که مواد مخدر می‌تواند به دنبال داشته باشد، باید در اولیت‌های سیاست‌گذاران جهت کنترل این بحران قرار گیرد.
توانمندسازی افراد از دیگر اقداماتی است که سیاست‌گذاران می‌توانند برای جلوگیری از شیوع اعتیاد در بین اقشار مختلف از آن بهره جویند؛ چرا که پس از شیوع کرونا، بسیاری از شاغلان، شغل خود را از دست داده‌اند و هیچ مهارت دیگری برای اینکه بتوانند از طریق آن هم اوقات خود را بگذرانند و هم فشارهای اقتصادی ناشی از تعطیلی‌ها را کاهش دهند، ندارند؛ بنابراین آموزش مهارت‌های مختلف و به خصوص مهارت‌هایی که افراد بتوانند از طریق آن و در فضای مجازی کسب و کار کوچکی داشته باشند، از دیگر راهکارهایی است که هم می‌تواند آثار اقتصادی مثبتی در شرایط کرونا و پس از کرونا داشته باشد و هم معضلات اجتماعی ناشی از کرونا چون اعتیاد را به حداقل خود برساند.
مساله دیگر، توجه به افرادی است که در کرونا گرفتار اعتیاد شده و یا پیش از آن درگیر این بیماری بوده‌اند؛ سیاست‌گذاران می‌توانند کمپ‌هایی برای ترک این افراد در نظر گیرند و در این کمپ‌ها مهارت‌های گوناگون را به آنان آموزش دهند؛ از این طریق هم این افراد از اعتیاد رهایی خواهند یافت و هم پس از رهایی از اعتیاد، مهارت‌هایی برای شروعی دیگر آموخته‌اند.
در نهایت موضوع دیگری که بایستی بدان توجه شود، رها نکردن افرادی است که مصرف مواد مخدر را ترک کرده‌اند؛ زیرا آمارها حاکی از آن است که بسیاری از افراد که مواد مخدر را ترک می‌کنند، دوباره بدان روی می‌آوردند؛ بنابراین برگذاری جلسات ماهانه با این افراد و اطلاع از وضعیت آنان می‌تواند راه حلی باشد که آنان برای باری دیگر گرفتار این موضوع نشوند.
هرچند تقریبا تمام دولت‌ها با شیوع کرونا، از آثار اجتماعی آن و به خصوص خطر افزایش اعتیاد غافل شده‌اند، اما هنوز هم دیر نیست و توجه به افراد آسیب‌پذیر و نیز افرادی که درگیر این مساله شده‌اند، می‌تواند از وقوع بحران بزرگی دیگر پس از کرونا جلوگیری به عمل آورد.
سیده زهرا موسوی
