تحلیلی بر پیامدهای افزایش کشت خشخاش در سال 2020 در افغانستان

بر اساس گزارشی  که آوریل 2021 توسط دفتر مبارزه با مواد مخدر و جرم ملل متحد  UNODC  منتشر شد ، در سال 2020  ، 224 هزار هكتار از زمين هاي افغانستان زير كشت خشخاش رفته و از محصول به دست آمده ، 6300 تن تریاک ( از هر هکتار ، 28 کیلو ) تولید شده که این وسعت کشت ، علاوه بر آنکه معادل مساحت مزارع خشخاش در سال 2014 است ،  نسبت به وسعت زير كشت خشخاش در سال 2019 ، 37 درصد رشد دارد . جزییات دیگری از این گزارش نشان می دهد که در سال 2020 ، وسعت زمین های زیر کشت خشخاش در ولايات غرب ، جنوب ، جنوب غرب ، شمال و شمال شرق افغانستان ( در مجاورت مرز زمینی ایران ، پاکستان ، تاجیکستان ) افزايش داشته و  علاوه بر انكه سطح گسترده اي از زمين ها در ولايات هلمند ( كانون اصلي كشت خشخاش افغانستان ) بادغيس ، قندهار ، اروزگان ، فارياب ، فراه ، بدخشان ، بلخ و نيمروز زير كشت خشخاش بوده ، وسعت كشت خشخاش در ولايات بادغیس ، 194 درصد ، فارياب ، 98 درصد ، قندهار و فراه ، 47 درصد ، نيمروز ، 46 درصد ، بدخشان ، 36 درصد ، هلمند ، 27 درصد و اروزگان ، 16 درصد نسبت به سال 2019 افزايش يافته است . در بخش ديگري از گزارش UNODC ، اعلام شده كه در  سال 2020 ، فقط ولايات منطقه شرق افغانستان ( در مجاورت بخشي از مرز زميني با پاكستان )  كاهش 28 درصدي كشت خشخاش را ثبت كرده اند در حالي كه در باقي مناطق ، ميزان كشت ، افزایش نگران کننده ای  افزايش داشته چنانكه 30 درصد افزايش كشت در ولايات مركزی ،  40 درصد در ولايات  شمال شرق ( مجاور  با پاكستان  ) 33 درصد  در ولايات شمال ( مجاور با تاجيكستان و ازبكستان ) 29 درصد  در ولايات جنوب غرب ( مجاور با ايران ) 136 درصد در ولايات جنوب ( مجاور با پاكستان ) و 112 درصد افزايش كشت خشخاش در ولايات  غرب افغانستان ( مجاور با ايران ) نسبت به سال 2019 ثبت شده است .

اگر زاویه نگاه را از افغانستان ، به سمت همسایه شرقي این کشور تغییر دهیم ، پاکستان ، از بابت استقرار در منطقه هلال طلایی ( افغانستان ، پاکستان ، ایران ) و همسايگي با افغانستان ، تاثيرات سهمگین تری را متحمل شده است . پاکستان در همه این سال ها ، از تغییرات و تنش های سیاسی و ناآرامی های افغانستان متاثر  بوده علاوه بر آنكه  اشتراک منافع حاصل از همسایگی ، تعلقات مشترک فرهنگی ، مذهبی ، زبانی و حتی تهاتر قدرت در گروه ها و قبایل مرز نشین دو کشور ، پیمان نانوشته ای را رقم زده که شاید مهمترین دستاوردش ، توافق برای تولید مشترک تریاک و هرویین بوده است ؛ توافق مشترک به این معنا که شاید در ميان سایر شبکه های تولید و تجارت مواد مخدر و محرک جهان ، بتوان نشانه ای از نفاق و رقابت منجر به جنگ پیدا کرد اما در تاریخ همکاری مشترک شبکه تولید تریاک و هرویین  افغانستان و پاکستان ، ردی از درگیری و حتی رقابت در تجارت مواد مخدر پیدا نمی شود که البته این اتفاق هم دلیل مهمی دارد ؛ برخي گزارش های سازمان ملل نشان می دهد که ناامني افغانستان به دنبال لشكركشي هاي شوروي ، جنگ هاي داخلي در ايام حاكميت دولت امارت اسلامی ( طالبان ) و منازعات دولت هاي وقت با شورشي هاي افراطي و همچنين ، تنش هاي معاصر ناشي از اعزام و استقرار نيروهاي ناتو و نظاميان امريكا در خاك افغانستان ، یکی از مشوق ها در تصميم شبكه قاچاق مواد مخدر براي بهره برداري از ظرفيت هاي پاكستان و بخصوص ؛ بندر كراچي و همچنين ، انتقال بخشي از خطوط توليد هرويين به نواحي مرزي پاكستان  بوده كه اين تصميم هم در طول 4 دهه گذشته و به دنبال افزايش تقاضاي بازار اروپا  براي هرويين افغانستان ، از حمايت قبايل و باندهاي خرابكار پاكستان به عنوان بخشي از سهامداران سود اين تجارت كلان ، برخوردار شده است .

شراكت پاکستان در توليد و ترانزيت هرويين افغاني ، یک زنگ خطر برای همسایگان این کشور و  هشداری مهم برای سران اتحاديه اروپاست. پاکستان با چهار کشور ، مرزمشترک  زمینی دارد ؛ از شمال شرقی با چین ( 523 كيلومتر ) از غرب و شمال غربی با افغانستان ( 2430 كيلومتر ) از غرب با ایران ( 909 كيلومتر ) و از شرق با هند (2912 كيلومتر ) .

گزارش های دو دهه  اخیر سازمان ملل ، تايید می کند که به دنبال افزایش تولید مت آمفتامین و هرویین در افغانستان ، قاچاق پیش سازها ( انیدرید استیک برای تولید هرویین و سودوافدرین برای تولید مت امفتامین ) از مرز مشترک چین و ایران و پاكستان به افغانستان افزایش داشته علاوه بر انكه به دنبال كاهش تدريجي توليد ترياك در پاكستان به دلیل شدت برخوردهاي دولت پاكستان با توليد مواد مخدر ، کاهش وسعت زمین های زیر کشت خشخاش در اين كشور و انحصار تمركز شبكه توليد مواد مخدر بر استحصال مرغوب در افغانستان ، به نظر مي رسد در سال های اخیر ، پاكستان به حیاط خلوت شبکه تولید مواد مخدر افغانستان تبدیل شده و سابقه گزارش های UNODC  هم تایید می کند که حجم کشفیات انیدرید استیک در مبادی مرزی پاکستان برای انتقال به افغانستان ، فعالیت لابراتوارهای توليد مستقر در تقاطع مرز دو کشور و همچنین ، ترانزيت ترياك افغاني به پاکستان برای تولید هرویین ، افزایش یافته است . بر اساس گزارش   UNODC  ، در سال 2008 ، حدود 14 تن انیدرید استیک و 2 سال بعد ، 15.8 تن مواد پیش ساز در کراچی –  بندر پورت قاسم  – توسط پلیس پاکستان  کشف و ضبط شده است . البته ، پاکستان ، تنها مسیر ترانزیت قاچاق پیش سازها به افغانستان نبوده و شبکه قاچاق مواد مخدر افغانستان ، در طول این سال ها ، نیاز پیش سازهای مورد استفاده در تولید هرویین و شیشه را از مسیرهای دیگر همچون  امارات متحده عربی ، آسیای میانه ( تاجیکستان و ترکمنستان )  چین ، کره جنوبی ، هند و ایران هم تامین کرده اما مي توان با قاطعيت گفت كه پیوند برادری بین شبکه تجارت مواد مخدر افغانستان و پاکستان ، مشابهی در  حوزه مخدرها ندارد . کارتل های مواد مخدر ، معمولا قائل به استقلال هستند تا جایگاه خود را در رقابت با رقیب ، تثبیت کنند . اعضاي مثلث طلایی ( کامبوج ، برمه و تایلند ) حوزه کوکایین در امریکای جنوبی ( کلمبیا ، بوليوي ، پرو  ) و حتی متحدان اروپای شرقی ( لهستان ، بلغارستان ) که منافع مشترکی در قاچاق هرویین و انسان و ديگر جرايم سازمان يافته دارند ، هیچ کدام در این دهه ها حاضر نشدند کرسی ریاست را به همسایگان خود واگذار کنند . آنچه شرایط شبكه تجارت مواد مخدر افغانستان و پاکستان را از سایر مليت ها متفاوت می کند ، هم پیمانی در برخی اهداف بلند مدت است ؛ اهدافی که در ظاهر از تجارت مواد مخدر تغذیه می شود اما وقتی صفحات این سناریوی حجیم را ورق می زنیم ، جزییات دیگری ؛ جزییاتی بسیار مهم تر از افزایش تعداد مصرف كنندگان هرویین افغانی پررنگ می شود ؛ پاکستان ، يكي از کانون هاي تولید و حمايت از تروریست های افراطی است و گزارش هاي ادواري UNODC  و دولت افغانستان تاييد مي كند كه در دهه دوم قرن 21 ، بيش از 20 گروه شورشي تعليم ديده در پاكستان يا با مليت پاكستاني  ، علاوه بر ايجاد پايگاه هايي در مناطق تحت تصرف طالبان يا در نواحي مرزي دو كشور ، به ازاي تامين امنيت كاروان هاي ترانزيت مواد مخدر و بازاريابي جهاني ، از درامد تجارت مواد مخدر افغانستان ، سهم دريافت مي كنند تا زنده بمانند  . امروز ، گره خوردن اهداف ايدئولوژيك و منافع مشترک شبکه های تروریستی افراطی و فعالان جرايم سازمان يافته در افغانستان و پاكستان ، آینده تلخی را برای همسایگان دو کشور  رقم زده به اين معنا كه نقاط کور مرزهای چین و آسياي ميانه با افغانستان و پاکستان ، بندر ترخیص پیش سازهای تولید مخدرها و محرك ها  به مقصد پاکستان و افغانستان است و نقاط کور مرزهای شرق  ایران با افغانستان و پاکستان ، گذرگاه ترانزيت کاروان هايي  که مخدرهای تولید شده در افغانستان و پاکستان را از غرب و شمال غرب کشور به قاره اروپا می رساند .