روانگردان های جدید
تجارت مواد مختلف محرک و مخدر یکی از سودآورترین فعالیت‌های اقتصادی (هرچند غیرقانونی) در جهان به حساب می‌آید. سود قابل توجه این تجارت به اندازه‌ایست که قاچاقچیان مواد همواره خود را برای رویارویی با برخوردهای قانونی و ظرفیت‌های تکنولوژی وفق می‌دهند. در مقابل نیز یکی از راه‌های اصلی مقابله با تولید و مصرف مواد مذکور غیرقانونی اعلام کردن آن است؛ اما قاچاقچیان و کارتل‌های مخدری برای دور زدن قوانین محدود کننده در ۳۰ سال گذشته عمدتاً به تغییر ترکیب شیمیایی مواد روی آورده اند، به طوری که با چنین تغییری ماده‌ای جدید اما با خاصیت قبلی حاصل گردد و در بازار مصرف به راحتی جایگزین ماده قبلی شود که احیاناً در فهرست مواد غیرقانونی قرار گرفته است.
در نتیجه این اقدام مواد جدیدی تولید می‌شود که از آن به NPS[۱] (مواد روانگردان جدید) یا مواد طراحی شده[۲] یاد می‌شود. البته گفتنی است اصطلاح ان.پی.اس توسط اتحادیه اروپا تدوین شده و در کشورهای اروپایی به‌کار برده می‌شود و اصولاً ان.پی.اس ها پدیده ای اروپایی هستند.
به عنوان نمونه می‌توان با دستکاری در ترکیب شیمیایی موادی همچون مت‌آمفتامین و اکستازی از طریق کم کردن یک عامل اکسیژن یا هیدروژن به فرمول جدیدی دست یافت که از یکسو شبیه ترکیب قبلی نیست و لذا در شمر مواد غیرقانونی قرار نمی‌گیرد و اما از سوی دیگر مصرف آن پیامدهای مصرف ماده‌ای را دارد که از روی آن طراحی شده است.
این مواد که در بازار با عنوان «سرخوشی قانونی» نیز به فروش می‌رسند به سرعت غیرقابل تصوری تکثیر می‌شوند، سلامت عمومی را در معرض خطری جدی قرار می‌دهند و سیاست مخدری رسمی کشورها را به چالش می‌کشند. متأسفانه اغلب درباره آسیب‌هایی که این مواد برای سلامت افراد و نیز اجتماع در پی می‌آورند اطلاعات اندکی وجود دارد. گفتنی است این مواد چالش‌هایی جدی بر سر مسیر پیشگیری از اعتیاد و درمان آن هستند که برای مقابله با آنها نیازمند آگاهی‌بخشی و انتشار اطلاعات جامع‌تری هستیم.
دفتر مبارزه با جرم و مواد سازمان ملل متحد در تعریف NPS می‌نویسد: اصطلاح «مواد روانگردان جدید» به موادی اطلاق می‌شود که چه به صورت خالص و چه با تغییر مورد سوء مصرف قرار می‌گیرند و در کنوانسیون مقابله با مواد مخدر ۱۹۶۱ و کنوانسیون مواد روانگردان سال ۱۹۷۱ به آنها اشاره‌ای نشده است، اما آثار سوء زیادی برای سلامت عموم در پی دارند. البته گفتنی است منظور از کلمه «جدید» لزوماً به معنای کشف یا ساختن مواد به کلی جدید نیست، بلکه برخی از ان.پی.اس ها ۴۰ سال پیش برای اولین بار تولید شده‌اند، اما برخی از ان.پی.اس ها نیز در سال‌های اخیر وارد بازار شده اند.
نقشه ۱) تعداد ان.پی.اس‌های گزارش شده در کشورهای مختلف جهان
مخاطرات ان.پی.اس‌ها
مصرف ان.پی.اس ها عمدتاً اثرات منفی بر سلامت افراد دارد. عمدتاً اثرات جانبی ان.پی.اس ها نیز طیف وسیعی را شامل می‌شود که عبارتست از تشنج تا اضطراب، پرخاشگری، روان‌پریشی حاد و وابستگی شدید. مصرف کنندگان ان.پی.اس ها به کرات دچار مسمومیت و ناچار از بستری شدن در بیمارستان‌ها می‌شوند. همانطور که گفته شد اطلاعات موثق زیادی درباره اثرات سمی و سرطانزایی در دسترس نیست. همچنین درباره میزان خلوص و ترکیب ساختاری مواد تشکیل دهنده ان.پی.اس‌ها که مصرف‌کنندگان را در معرض خطرات زیادی قرار می‌دهد وجود ندارد.
نحوه تولید ان.پی.اس ها
مثلاً متیل فنیدیت (ریتالین ) را با اضافه کردن یک عامل اتیل به آن به صورت ماده مخدر اتیل فنیدیت Ethylphenidate ساخته و با نام Ching به فروش می رسانند ویا انواع مواد مخدر کانابیس صنعتی را که فرمول آنها هیچ شباهتی به ماده مخدر ماریجوانا و حشیش (THC) ندارد را با نام مخدر اسپایس K2 که دارای قدرتی حدود ۲۰۰ تا ۸۰۰ برابر قوی‌تر از ماریجوانا است را با نام ادویه در اینترنت و یا در فروشگاه‌ها به فروش می رسانند. مفدرون (۴MM) نیز از همین دسته مواد مخدر طراح است که فرمول ساختمانی آن با دستکاری فرمول مت‌آمفتامین و کاتینون ساخته شده است و تا چندی قبل مفدرون در انگلستان به آزادی و به‌طور قانونی به فروش می رفت.
نبود قوانین جدید در رابطه با مواد مخدر طراحی شده باعث شده است کشورهای اروپایی و آمریکا در برابر هجوم این مواد به کشورشان دارای خلأ قانونی و فاقد قوانین لازم بوده که این امر باعث رواج هر چه بیشتر این مواد مخدر روانگردان جدید در کشورهای غربی شده است. مخدر ابر نهم cloud 9 و مخدر نمک حمام Cloud Nine Drug Causes. بدین ترتیب است که ان.پی.اس ها به سرعت تکثیر می‌شوند و لذا از ۱۶۶ مورد در سال ۲۰۰۹ به ۸۰۳ مورد در سال ۲۰۱۹ بالغ شده که برابر با رشدی ۸۰۰ درصدی است. در این میان مصرف ۶ نوع ماده روانگردان جدید در کشورمان بیش از سایر NPS ها گزارش شده که این ۶ مورد عبارتند از دستمال، قرص‌های اکستازی، کمیکال، ال.اس.دی و نمک حمام. همچنین همه ان.پی.اس های موجود در ایران در فهرست سازمان ملل وجود دارد.
پی‌نوشت‌ها
[۱] . New Psychoactive Substances
[۲] . Designer Drugs
