زنگ خطر جهانی با کاهش سن اعتیاد
کاهش سن اعتیاد از عوامل مهم تغییرات الگوی مصرف انواع مواد محسوب می‌شود؛ تحقیقات نشان می‌دهد، میزان و گستره مصرف مواد میان بزرگسالان، کمتر از افراد جوان است؛ داده‌ها حاکی از آن است که بالاترین شیوع مصرف مواد میان سنین ۱۸ تا ۲۵ سال است، این وضعیت در بسیاری از کشورهای جهان و در ارتباط با انواع مواد مشاهده شده است. همچنین مصرف روان‌گردان‌هایی که به تازگی وارد بازار شده‌اند یا در ارتباط با سبک خاصی از زندگی است، میان جوانان در مقایسه با بزرگسالان سیار بالاتر است. به عنوان مثال مصرف اکستازی به ندرت توسط افراد مسن و کهنسال گزارش شده، در حالی‌که میان جمعیت جوان شیوع بسیار بالایی دارد.
شواهد تجربی در سراسر جهان و ایران نشان دهنده کاهش سن مصرف انواع مواد و تغییر الگوی مصرف مواد به ویژه در گروه سنی جوانان است.. از یک سو، مصرف تفریحی مواد باعث افزایش هیجانات روحی و تجربه‌های جدید می‌شود؛ از سوی دیگر جوانانی که در شرایط زندگی دشواری قرار دارند، اغلب تلاش دارند با مصرف مخدرها بر وضعیت سخت زندگی خود غلبه کنند و الگوی مصرف مواد در هر یکی از این شرایط متفاوت خواهد بود. به عنوان مثال، موادی که در کلوپ‌های شبانه مصرف می‌شوند، مانند اکستازی، کوکائین، مت‌آمفتامین، ال‌اس‌دی، معمولا در بین جوانانی شایع است که در کشوری با درآمد بالا زندگی می‌کنند. معمولاً مصرف این مواد به صورت مخفیانه و انفرادی صورت می‌گیرد. شواهد به دست آمده در کشورهای غربی نشان می‌دهد، دسترسی آسان به ماری‌جوانا و تصوری که در خصوص کم خطر بودن این ماده وجود دارد، سبب شده که ماری‌جوانا به معمولی‌ترین ماده در دسترس میان کسانی که از نوجوانی خود به مصرف مواد روی آورده‌اند، تبدیل شود.
داده‌های مربوط به ۲۸ کشور عضو اتحادیه اروپا، نروژ و ترکیه نشان می‌دهد، مصرف آمفتامین و اکستازی در این کشورها، میان سنین زیر ۳۵ سال، دو تا سه برابر بیشتر از افراد مسن است. در واقع مصرف اکستازی برای گروه‌های سنی ۱۵ تا ۲۴ سال، تا ۲۰ برابر بیشتر از گروه سنی افراد ۴۵ تا ۵۴ سال است. در مقابل مصرف کوکائین در اروپا، برای جمعیت سنی ۱۵ تا ۲۴ سال و نیز جمعیت سنی ۴۵ تا ۵۴ سال تقریباً برابر است، اما مصرف ماری‌جوانا در میان جوانان زیر ۳۵ سال به مراتب بیشتر است. علاوه بر تفاوت‌های تاریخی در سطح مصرف مخدرها در جمعیت جوان کشورهای اروپایی، این موضوع می‌تواند منعکس‌کننده‌ی تفاوت سنی در شروع به مصرف این مخدرها باشد.
باید گفت تمام عواملی که در ایجاد اعتیاد موثر است و مقدمات کاهش سن اعتیاد را فراهم می‌کند در عود یا بازگشت مجدد به اعتیاد نیز می‌تواند موثر باشد. این عوامل شامل عوامل درون فرد یعنی عوامل روانی و شخصیتی، عوامل بین فردی یعنی افرادی که به نحوی در مصرف مواد نقش داشته‌اند و عدم باور خانواده نسبت به ترک اعتیاد و عوامل محیطی است. مسئله بازگشت به مواد در کشور امری شایع است و این موضوع پیامدهای منفی زیادی بر فرد، خانواده و جامعه دارد. در واقع پروسه عود مجدد در فرد با بروز احساساتی مانند گناه، نامیدی، خجالت و عصبانیت همراه است. از نظر خانوادگی با اختلافات و مشکلات جدی روبرو و از نظر اجتماعی نیز امکان اینکه فرد بعد از عود برای تهیه مواد دست به جرم بزند، بسیار بالاست. در این راستا یکی از راهکارهای موثر پیشگیری از عود میباشد. همانطور که امروزه برنامه‌های پیشگیری از اعتیاد در سطوح مختلف انجام می‌شود و تجربه هم نشان داده که پیشگیری بسیار بیشتر از دیگر جنبه‌های مبارزه و کنترل اعتیاد اثر بخش بود، نیز باید در حوزه پیشگیری از عود مجدد برنامه‌هایی طراحی و اجرا شود.
در واقع عود یا بازگشت به اعتیاد از بحث برانگیزترین مباحث حوزه اعتیاد به شمار می‌رود. در ابتدا عود به عنوان یک شکست فردی در ترک یا درمان اعتیاد شناخته می‌شد، اما با مشخص شدن جوانب اجتماعی و خانوادگی اعتیاد، بازگشت به اعتیاد تنها یک رخداد فردی و درون فردی نیست، بلکه ممکن است فرد در جریان کنش‌های خانوادگی و اجتماعی خود و تحت فشارها و مشکلات زندگی به مصرف مجدد روی آورد. مکانیزم این عمل به گونه‌ای است که حتی فرد در شرایطی با تغییراتی که در نگرش، افکار، احساست و رفتار روی می‌دهد، به صورت ناخودآگاه و ناخواسته در یک شرایط تدریجی و با قرارگیری در موقعیت‌های خطرناک مانند، تمایل دوباره فرد به اماکن، اشخاص و فعالیت‌هایی که در زمان اعتیاد با آنها روبرو بوده، تمایل و گرایش مجدد خود را تشدید می‌کند. در ادامه با وقوع جرقه‌ای مانند دعوا با خانواده یا همسر، بیکاری، فقر، عدم اعتماد خانواده، اضطراب، استرس و غیره ممکن است شروع مجدد مصرف مواد آغاز شود. نشانه‌های این مرحله عبارتند از: ناسازگاری فرد با خانواده و دیگران، عدم همکاری در جلسات مشاور، شروع رفتارهای استرسی مانند سیگار کشیدن، ملاقات با دوستان معتاد.
به نظر می‌رسد، با استفاده از روش پیشگیری از عود برای افراد بهبودیافته، می‌توان شاهد امیدهایی در آینده جهت کاهش آمار عود اعتیاد در کشور به شرطی که برنامه‌های پیشگیری از عود طراحی و اجرا شود، بود. اهداف برنامه‌های پیشگیری از عود شامل مواردی مثل: به وجود آوردن مهارت‌های مقابله‌ای جدید برای چالش با موقعیت‌های پرخطر، شناخت علائم و نشانه‌های عود، ایجاد تغییرات موثر در شیوه زندگی و افزایش فعالیت‌های خلاقانه است. در واقع در پیشگیری از عود شناخت عوامل و موقعیت‌هایی که حاکی از کاهش خطر عود است، می‌تواند بسیار اثرگذار باشد.
