قانون، امنیت و اعتیاد(سه شنبه ۳ تیر)

یکی از اساسی‌ترین حوزه‌ها در مبارزه با اعتیاد و انواع مواد، به نظام‌های عدالت و قوانین این حوزه برمی‌گردد. به دلیل اهمیت بالای این موضوع، موسسه کادراس بررسی روندهای جدید حقوقی و سمت و سوی تغییرات اعمال شده در قوانین مرتبط با اعتیاد و مواد مخدر در جهان و ایران را به عنوان یکی از سرفصل‌های مبارزه با اعتیاد مورد بررسی قرار داده و لزوم حرکت به سوی برداشت ترمیمی از عدالت برای تکمیل نگاه کیفری در این خصوص را گامی می داند که باید در ایران نیز با سرعتی دو چندان به سوی آن حرکت کنیم. مبارزه با گروه های تروریسم مخدری و قاچاق مواد از مرزهای شرقی نیز برای جمهوری اسلامی ایران از اهمیت بالایی برخوردار است و همچنین قرار گرفتن ایران در مسیر بالکان باعث می شود ایران در خط مقدم مبارزه با مواد قرار بگیرد.

مطلب روز (سه شنبه ۳ تیر) :

اعتیاد به انواع مواد یکی از بزرگ‌ترین و دیرپاترین معضلات جامعه بشری به شمار می‌آید. اگرچه سابقه مصرف انواع مواد به دوره باستان و برخی مراسم آئینی نیز می رسد، اما اعتیاد به عنوان یک معضل عمدتاً پدیده‌ای جدید و محصول ۲۰۰ سال اخیر است. با وجود همه تلاش های انجام شده برای مقابله با مواد مخدر و ترک اعتیاد متقاضیان، اما نه تنها این معضل هنوز به قوت خود باقی است، بلکه هرساله شدیدتر و پیچیده‌تر نیز می‌شود. به ویژه در یکصدسال اخیر اعتیاد و تجارت سازمان یافته مواد مخدر به یکی از بزرگ‌ترین بحران‌هایی که کشورهای مختلف با حد و حدود متفاوت تحت تأثیر آن هستند مبدل شده است. در نتیجه گسترش این بحران، دولت‌های مختلف به قانون گذاری برای محدود کردن کشت، تولید، قاچاق و نیز مصرف مواد روآورده‌اند. در ۵۰ سال گذشته هرچه به سوی زمان حال حرکت کنیم، بر میزان سازمان یافتگی، هوشمندی، چابکی و تغییر پذیری فعالیت‌های اقتصادی مجرمانه در این زمینه کشت، تولید، قاچاق و ترانزیت و حتی مصرف مواد بیشتر و بیشتر شده است. به طوری که معضل مصرف و قاچاق مواد غیرقانونی از یک موضوع حاشیه‌ای و نه چندان مهم رفته رفته به یکی از اولویت‌های اصلی کشورها مبدل شده است. به همین منظور است که برخی کشورهای جهان سیاست‌های سخت‌گیرانه‌ای را علیه مواد مخدر در پیش گرفته اند. از هنگامی که محافل سیاسی و تصمیم سازان کشورهای مختلف به طور نظام‌مند به مقابله با مواد مخدر و اعتیاد فکر کردند و برنامه‌هایی مدون و منقح را برای این امر طراحی کرده و به اجرا درآوردند، با مفهوم جدیدی در ادبیات سیاسی و علمی این حوزه روبه‌رو هستیم که از آن به «سیاست مخدری[۱]» یاد می شود.

چیستی سیاست مخدری

منظور از سیاست مخدری، عمدتاً سیاست یک حکومت (به معنای نهادی کلمه در همه سطوح، از سازمان‌های بین‌المللی گرفته تا حکومت‌های ملی، دستگاه‌های محلی وحتی کلوپ‌های شبانه)، در ارتباط با کنترل و قانون‌گذاری در قبال مواد غیرقانونی و روانگردان، به‌ویژه آنهایی که مصرف‌شان اعتیادآور است و یا وابستگی فیزیکی و روانی به همراه می‌آورد.

از آنجا که تلاش‌های دولت‌ها برای مبارزه با اعتیاد و وابستگی عمدتاً به دو مفهوم «عرضه» و «تقاضا»ی مواد و ارتباط دارد. همچنین سیاست‌هایی که آسیب‌های ناشی از مصرف مواد را کاهش می‌دهد و نیز درمان پزشکی اعتیاد نیز از جمله دیگر ابعاد مفهوم سیاست مخدری است.

در جناح کاهش تقاضا، با اقداماتی نظیر درمان داوطلبانه، ترک اعتیاد، درمان جایگزین، مدیریت اوردوز، جایگزین‌های حبس برای جرایم مخدری جزئی‌تر، تجویز پزشکی مواد، پویش‌های آگاهی بخشی، خدمات جماعات اجتماعی و حمایت از خانواده‌‌ها قرین است. اما جناح کاهش عرضه، شامل اقداماتی نظیر به‌کارگیری سیاست‌هایی با هدف امحای کشت گیاهانی که برای تولید مواد مورد استفاده قرار می گیرد و نیز جلوگیری از قاچاق مواد در سطح بین‌المللی، تعیین مجازات و جریمه برای مجرمان مواد مخدر و حبس مجرمانی که علیه آنها حکم صادر شده است. همچنین سیاست‌هایی که برای تعدیل مصرف مواد در پیش گرفته می‌شوند نیز عبارتند از برنامه تأمین سرنگ، برنامه های جایگزینی مواد یا واگذاری رایگان لوازم سنجش خلوص مواد.

کاهش تقاضا

به مجموعه تلاش‌هایی که با هدف کاهش میل عمومی به مواد غیرقانونی و حتی قانونی انجام می‌شود، سیاست‌های کاهش تقاضا گفته می‌شود. کاهش تقاضا که براساس یکی از مفاهیم محوری این حوزه، یعنی تقاضا شکل گرفته عمدتاً نقطه مقابل کاهش عرضه مواد به حساب می‌آید، اما این دو سیاست معمولاً همراه با یکدیگر اجرا می‌شوند. برخی از مباحث طرح شده پیرامون کاهش تقاضا آن را به دو وجه متفاوت تقسیم می‌کنند؛ دسته نخست اقدامات تک مسئله‌ای (مانند دانش عمومی معطوف به آسیب[۲]) یا مداخلات کوتاه مدت (برنامه‌‌های درون مدرسه‌ای[۳]) و دسته دوم اقداماتی هستند که به کاهش تقاضا به عنوان مسئله‌ای پیچیده با عوامل خطر اجتماعی چندگانه می‌نگرند.[۴]

برخی از اقتصادانان شهیر مانند میلتون فریدمن نیز استدلال می کنند که براساس قانون عرضه و تقاضا، تنها راه موثر برای کاهش مصرف مواد در بلند، نه تنبیه و مقابله با عرضه که کاهش تقاضاست. با این حال در تاریخ جهان نمی توان همه برنامه های کاهش تقاضا را موفق و وافی به مقصود ارزیابی کرد.

کاهش عرضه

به طور کلی کاهش عرضه تلاش‌ها و اقداماتی را دربر می‌گیرد که برای مختل کردن تولید و توزیع در زنجیره عرضه مواد به انجام می رسد. این اقدامات و تلاش ها یا از طریق نیروهای کشوری و مدنی حوزه ضمانت اجرای قوانین انجام می پذیرد و یا از طریق نیروهای نظامی. در ادبیات رسانه ای و عمومی چنانچه پای نظامیان به حوزه کاهش عرضه مواد باز شود، از آن به سیاست «جنگ با مواد» یاد می‌شود. مفهوم جنگ با مواد، مسلط‌ترین سیاست مخدری جهان از دهه ۱۹۶۰ تا کنون است.[۵]

امروزه البته شواهد کمی از کارآمدی روش‌های مبتنی بر کاهش عرضه برای اثر گذاری محسوس بر عرضه مواد غیرقانونی وجود دارد و منتقدان این رویکرد بسیار زیاد شده اند. برای مثال باوجود هزینه‌های گزافی که دولت آمریکا برای اجرای استراتژی‌های کاهش عرضه به کار گرفته، قیمت خرده فروشی کوکائین در ایالات متحده در سال ۲۰۰۷ به کمتر از نصف قیمت آن در سال ۱۹۸۴ رسیده است.[۶]

شکل ۱) مقایسه کاهش آسیب، کاهش تقاضا و کاهش عرضه

پیشگیری

بجز رویه‌ها و اقداماتی که در جریان مبارزه با تقاضا و با هدف کاهش دادن تقاضای مواد در جامعه انجام می شود، امروزه مفهوم پیشگیری به صورت مجزایی به عنوان یکی از سیاست های مستقل این حوزه درآمده است. منظور از پیشگیری تجهیز افراد به اطلاعات و مجموعه آگاهی هایی است که او را در برابر تمایلات، تبلیغات و فشارها مقاوم و مصون می سازد.

پیشگیری از مواد فرایندی است که از شروع مصرف یک نوع ماده جلوگیری کرده و یا مانع از توسعه مسائل مرتبط با مصرف مواد روانگردان می شود. تلاش های معطوف به پیشگیری ممکن است بر فرد یا محیط پیرامون او متمرکز باشد. در صورتی که مورد اخیر محور تلاش های پیشگیرانه قرار گیرد، از آن به «پیشگیری محیطی» یاد می شود.[۷] تلاش های معطوف به پیشگیری از اعتیاد عمدتاً به سنین اولیه زندگی فرد تمرکز می کند.[۸]

پی‌نوشت‌ها

[۱] .Drug Policy

[۲] . knowledge-of-harms

[۳] . in-school programs

[۴] . Spooner, Catherine; Hall, Wayne; Lynskey, Michael (2001). Structural determinants of youth drug use (PDF). Tuross Head, N.S.W.: Australian National Council on Drugs. ISBN 1877018015. Retrieved 16 January 2015

[۵] . Marcus Roberts, Mike Trace and Axel Klein (2004). “Report Three: Law Enforcement and Supply Reduction” (PDF). Beckley Foundation Drug Policy Programme.

[۶] . Justin Rood (2009). “Cheap High: Cocaine Prices Still Falling”. ABC News.

[۷] . “Drug Prevention”. http://www.scodc.org/tag/drug-prevention/.

[۸] . “Understanding the Epidemic | Drug Overdose | CDC Injury Center”. www.cdc.gov. 2019-07-24. Retrieved 2019-10-23.

مقالات مرتبط:

اسناد و قوانین منتشره