قاچاق و تجارت مواد در پهنه خاورمیانه

کشفیات هروئین در عراق که به طور رسمی به UNODC گزارش شده بسیار محدود است و بیشتر مواد کشف شده در این کشور را کانابیس تشکیل می دهد. با این حال رسانه ها در سال های اخیر به کشف چندین محموله قاچاق هروئین در عراق اشاره کرده اند. همچنین به گزارش پلیس ملی ترکیه محموله هایی نیز از عراق به ترکیه و برخی از دیگر کشورهای منطقه قاچاق می شود.[۱] بخش اعظم هروئین کشف شده در این کشور از مناطق کردنشین در شمال عراق ضبط می شود، اگرچه در جنوب این کشور هم کشف محموله هایی گزارش می شود. مقامات پلیس بصره گزارش داده اند که ۸۰ درصد موادی که وارد این استان می شود از خاک جمهوری اسلامی ایران بوده است. در سال ۲۰۱۸، ۱۸۷ جرم مرتبط با مواد توسط پلیس مقامات مرزی عراق در این استان به ثبت رسیده است.[۲] مثلا در ماه ژوئن ۲۰۱۹ رسانه های عراقی گزارش دادند که ۹۴٫۶ کیلوگرم هروئین که از ایران ترانزیت شده را عمدتاً در استان اربیل کشف کرده اند. سال گذشته نیز گزارش های رسانه ای نشان از آن می داد که ۱۷۹٫۷ کیلوگرم هروئین در عراق کشف شده که ۵۰ کیلو گرم آن قرار بوده از طریق ترکیه به سوریه برسد و ۱۲ کیلو گرم دیگر از این کشفیات برای قاچاق به اردن از طریق ترکیه و سوریه درنظر گرفته شده بوده است.  در ماه ژوئن ۲۰۱۸ نیز ۱۵۹ کیلو گرم هروئین در استان مرزی اهواز در ایران که نزدیک ترین منطقه به شهره بصره در عراق است کشف و ضبط شد.[۳]

همچون عراق، سوریه نیز در سال های اخیر نسبت به طیف گسترده ای از فعالیت های غیرقانونی آسیب پذیر بوده است. کشف هیچ محموله اپیوئیدی در قلمرو این کشور در این سال ها گزارش نشده، البته روشن است که ظرفیت مقامات مبارزه با فعالیت های قاچاق بسیار محدود بوده است. در ماه مه ۲۰۱۷، ۱۰۲ کیلوگرم هروئین در کیلیس ترکیه، نزدیک نوار مرزی سوریه با مبدأ و مقصد نامعلومی کشف و ضبط شد.[۴] حتی در سال ۲۰۱۰ نیز پلیس ملی ترکیه، سوریه را به عنوان یکی از کشورهای ترانزیت هروئین افغانستان به اروپای غربی و مرکزی و کوکائین آمریکای لاتین به بازار مصرف داخلی ترکیه معرفی می کرد. از سوی دیگر نیز در گزارش های پلیس ملی ترکیه، سوریه به عنوان یکی از کشورهای ترانزیت حشیش و مواد مصنوعی تولید خاورمیانه[۵] به ترکیه آمده است. همچنین قاچاق کپتاگون بیش از یک دهه در سوریه عمر دارد.[۶] نشانه های زیادی از سوء استفاده از قلمرو سوریه توسط گروه های تبهکار به منظور قاچاق اپیوئیدهای افغانستانی (یعنی هروئین تولید شده در افغانستان و یا هروئینی که از تریاک افغانستان در کشورهای همجوار تولید شده) و لبنانی در سال های اخیر وجود دارد.[۷] با این وجود در حال حاضر نمی توانیم در این باره که سوریه تا چه اندازه به عنوان مسیر ترانزیت برای قاچاق اوپیوئیدهای افغانستان به ترکیه، خاورمیانه و یا بازارهای موجود در طول مسیر بالکان مورد استفاده قرار می گیرد. همچنین برخی رسانه ها و دیگر منابع مطالبی درباره اینکه همزمان با آغاز جنگ داخلی در سوریه، منبع مالی برخی از عملیات مختلف نظامی درگیر در منازعه، برآمده از قاچاق مواد بوده[۸] ^و [۹]، منشتر کرده اند، اما در این باره مدارک متقنی از تأمین مستقیم توسط این گروه ها در دست نداریم. با اطلاعات موجود نمی توان گفت که آیا قاچاق مواد یکی از منابع اصلی گروه های درگیر بوده یا نه! یا اگر چنین بوده، پول های ناشی از قاچاق اپیوئیدها و دیگر انواع مواد (مثلاً کانابیس یا مواد مصنوعی) چه سهمی در منازعات دارد.

نقشه شماره ۱ محل کشف محموله های هروئین را از سال ۲۰۱۵ تا نیمه ۲۰۱۹ در کشورهای منتخب موجود بر سر راه مسیر بالکان نشان می دهد. کشفیات هروئین در تمام کشورهای اروپای جنوب شرقی دیده می شود، که این امر نشان می دهد قاچاق چیان از چندین مسیرهای زمینی برای ترانزیت هروئین به کشورهای مصرف کننده اصلی در مرکز و غرب اروپا، استفاده می کنند. کشفیات هروئین در سواحل آلبانی، مونتنگرو، کرواسی، یونان و اسلوونی گزارش شده است. این مهم حاکی از آن است که هروئین نه تنها از طریق روش های زمینی به اروپای مرکزی و غربی قاچاق می شود، بلکه روش های دریایی نیز در این زمینه مورد استفاده قرار می گیرد. تنوع موجود در حجم کشفیات نیز دلایل گوناگونی دارد. UNODC در گزارش سال ۲۰۱۵ خود درباره مسیر بالکان[۱۰] دریافت که کشورهای نزدیک تر به محل تولید مواد که از سطوح عمده فروشی بیشتری برخوردارند (چه در ترانزیت و چه تجارت) نسبت به کشورهایی که تکیه بیشتری بر مصر بازار (خرده فروشی) دارند، ضبط بیشتری اتفاق می افتد. علت این وضعیت را نیز باید ناشی از آن دانست که محموله های دریایی قاچاق در سطح بین الملل بسیار بزرگ تر هستند. با اطلاعات موجود این تصویر تأیید می شود. چندانکه در مقایسه با کشفیات هروئین در جمهوری اسلامی ایران (میانگین سالانه ۲۰٫۳ تن بین سال های ۲۰۱۵ تا ۲۰۱۷ و نیز ترکیه با ۱۰٫۵ تن در همین مدت) کشفیات هروئین در ۸ کشور جنوب شرقی اروپا (یعنی آلبانی، بوسنی و هرزگوین، بلغارستان، کرواسی، مونتنگرو، مقدونیه شمالی، رومانی و صربستان) به نسبت کمتر است. این ۸ کشور روی هم رفته میان سال های ۲۰۱۵ تا ۲۰۱۷ هر ساله ۸۶۵ کیلوگرم  هروئین را کشف کرده اند (به طور میانگین ۱۲۲ کیلوگرم در هر کشور). البته بین سال های ۲۰۱۵ تا ۲۰۱۷ میانگین کشف سالانه هروئین در مقدونیه شمالی زیر ۱۰ کیلوگرم و در بلغارستان نزدیک به ۵۰۰ کیلوگرم بوده است. البته تصویر کلی در بازارهای بزرگ غرب و مرکز اروپا (یعنی فرانسه، آلمان، یونان، ایتالیا، هلند، اسپانیا و بریتانیا) تا حدی متفاوت است. این کشورها در مدت مشابه یاد شده روی هم رفته ۳٫۸ تن هروئین را هر ساله کشف کرده اند (یعنی هر کشور حدود ۵۲۷ کیلوگرم به طور میانگین). در این میان آلمان با ۲۷۹ کیلوگرم کمترین میزان کشفیات را گزارش کرده و فرانسه با گزارش ۸۵۲ کیلوگرم هروئین در صدر جدول قرار دارد.

نقشه ۱) کشفیات هروئین در کشورهای منتخب مسیر بالکان از ۲۰۱۵ تا ۲۰۱۷

[۱] . Meeting with Turkish National Police, Ankara, February 2019.

[۲] . https://www.reuters.com/article/us-iraq-drugs/ crystal-meth-and-crowded-jails-problemsmount- in-iraqi-oil-city-idUSKCN1RL13V

[۳] . UNODC Drug Monitoring Platform.

[۴] Ibid

[۵] . Turkish National Police Annual Report 2010.

[۶] . “The nexus of conflict and illicit drug trafficking, Syria and wider region”, The Global Initiative Against Transnational Organized Crime, 2016.

[۷] – پیمایش های ملی سالانه اردن، ترکیه، سوریه و اسرائیل در سال های اخیر

[۸] “The nexus of conflict and illicit drug trafficking, Syria and wider region”, The Global Initiative Against Transnational Organized Crime, 2016.

[۹] . UNODC World Drug Report 2019, booklet 4, page 53.

[۱۰] . UNODC “Drug Money: the illicit proceeds of opiates trafficked on the Balkan route”, ۲۰۱۵, p. 39.