مراکش، سرزمین کاشت شاهدانه

مغرب یا مراکش کشوری واقع در شمال غربی آفریقا است. سهولت در کاشت و مشخصات زمینگانی مساعد، فقر شایع و سود سرشار حاصل از کشت گیاه شاهدانه از جمله دلایلی هستند که کشاورزان این کشور را ترغیب به این امر می‌کند و پای کشت غیرقانونی ماریجوانا را به زندگی کشاورزان و مردم عادی باز کرده‌است. گزارش‌های بین‌المللی حکایت از روند صعودی تولید این ماده در کشور مراکش دارند. کشت شاهدانه به‌ویژه در میان کشاورزان شمال این کشور طرفداران بسیاری دارد و به‌رغم تلاش­های مستمر مقامات مراکش برای مقابله با کشت شاهدانه­، گزارش دفتر مقابله با مواد مخدر و جرم سازمان ملل 2015، این کشور را به‌عنوان یکی از سه‌کشور بزرگ تولیدکنندة صمغ حشیش در کنار کشورهای افغانستان و لبنان در جهان بر‌می‌شمرد.

راز­های قاچاق موادمخدر بین کشور مراکش و اسپانیا

اغلب گزارش­ها و بررسی­های آماری حاکی از آن است که بازار مواد مخدر در کشور مراکش بسیار پر رونق است. یکی از دلایل کلیدی برای رونق و رواج حشیش در این کشور را می‌توان به موضوع همسایگی جغرافیایی با اسپانیا مرتبط دانست، که پس از عبور 13 کیلومتری از تنگه موسوم به جبل‌الطارق به اسپانیا قاچاق می‌شود. به بیان دیگر، مراکش دروازة ورود حشیش به بازار اروپاست.

تصویر 1 نقشه کشور مراکش

تصویر 2

بنا‌بر مقاله‌ روزنامه «الموندو» اسپانیا و برخی گزارش­های روزنامه «اخبار‌الیوم» پیرامون ترفندهای رایج برای قاچاق و ترانزیت مواد مخدر، معلوم‌ شده‌است که ترانزیت حشیش از سواحل شمالی مراکش به اسپانیا توسط هواپیماهای گردشگری یا بال‌گردهای کوچک با خلبان­های حرفه­ای که اکثراً تبعة اروپای شرقی یا از آمریکای لاتین هستند صورت می‌گیرد. به استناد اطلاعات منتشر‌شده در این روزنامه اسپانیایی، این هلیکوپتر­ها از نوع Robinson R44  ساخت انگلیس، BO‌105 ساخت آلمان یا Alouette ساخت فرانسه می­باشند‌. شایان ذکر است، پرواز این هواپیماها در مسیر بین مراکش و جزیره­های اسپانیا با محموله یک تن حشیش حدوداً دو ساعت زمان می‌برد. رئیس پلیس مبارزه با مواد مخدر اسپانیا، «ارنستو سیگورو» می­گوید باندهای قاچاق مواد مخدر به‌منظور فاش‌نشدن فعالیت‌های قاچاق از مسیر هوایی، قطعات این بالگردها را به‌صورت یدکی و جداگانه از کشورهای مختلف خریداری نموده و توسط برخی مهندسان و تکنسین‌ها مونتاژ می‌کنند.

رونق قاچاق حشیش و اقدامات مقابله‌ای

ایالات متحده آمریکا بارها به دولت مراکش در‌باره رواج و افزایش قاچاق حشیش نگرانی خود را اعلام کرده و نسبت به استفاده از روش‌های پیشرفته در انتقال مواد مخدر میان این کشور و اروپا هشدار داده‌است. برخی رسانه­های ملی در پایتخت این کشور، رباط، گزارش‌هایی مبنی بر همدستی تعدادی از مسئولان و نیروهای پلیس با باندهای قاچاق مواد مخدر منتشرکردند. به‌عنوان مثال، فرمانده گارد ساحلی شهر طنجه با همکاری هفت نفر از نیروهای خود به اتهام مساعدت و همکاری با برخی باندهای قاچاق در انتقال مواد مخدر به اسپانیا به‌وسیلة قایق‌های تندرو «زودیاک» دستگیر شده‌است. [1]

تصویر 3 به کارگیری قایق های تندرو گارد ساحلی در قاچاق مواد مخدر

با توجه به رونق قاچاق حشیش در سال‌های اخیر به‌ویژه از مسیرهای دریایی به سواحل اسپانیا، شرکت سینمایی معروف «فوکس» نیز در همین راستا، فیلم پر‌هیجانی با محوریت فعالیت‌های مافیای قاچاق حشیش از سواحل کشور مراکش و از مسیر اسپانیا به سمت اروپا تهیه کرده‌است. [2]

دفتر ملی مبارزه با مواد مخدر اسپانیا از کشف یک شبکه ترانزیت حشیش در «قادس»[3] و «مالاگا[4]» که با استفاده از فناوری‌های نوین شناوری و غواصی اقدام به قاچاق می‌کردند خبر داد. در عملیات موسوم به «بیلوتا فاغاب» یک باند غواصی قاچاق حشیش منهدم و عوامل آن دستگیر شدند. [5]

شایان ذکر است، احزاب سیاسی و مقامات دولت الجزایر بارها از ورود غیرقانونی مواد مخدر از مرزهای مراکش به این کشور انتقاد شدید کرده و مراکش را به مسموم‌سازی گسترده مردم الجزایر متهم کردند؛ همچنین دولت مراکش را به مسدودسازی مرزهای میان دو کشور تهدید کرده‌اند.

تلاش­ها برای جرم­زدایی کشت شاهدانه در مراکش

چالش­های قانونی‌کردن کشت گیاه شاهدانه در کشور مراکش و جدال در‌باره این موضوع سابقه‌ای تاریخی دارد و به حدود یک قرن پیش باز می‌گردد. در سال 1919 در دوران استعمار فرانسه­، کشت شاهدانه‌­،  به شرط ابلاغ مسئولان و با قید مقداری معین، قانونی محسوب می‌شد. پس از استقلال مراکش از فرانسه، کشت شاهدانه غیرقانونی گردید و متخلفان تحت پیگرد شدید و مجازات‌ سنگین قرار گرفتند.

قانونی‌کردن و جرم‌زدایی از کشت شاهدانه امروز در فضای سیاست‌گذاری از طرف دست­اندرکاران و احزاب داخلی و هم از سوی برخی پژوهشگران مورد بحث و مناظره جدی قرار گرفته‌است. احزاب سیاسی مخالف دولت و سازمان­های مردمی بسیاری در‌صدد ابطال و الغای تمام قوانین مربوط به جرم‌انگاری کشت شاهدانه در مراکش هستند.

برخی موافقان قانونی‌سازی کشت شاهدانه مدعی­اند که این محصول در گسترش و رشد اقتصاد کشور مراکش بسیار حائز اهمیت است و همچنین هزاران کشاورز مشغول به زراعت در این حوزه از هراس مجازات و کیفر نجات خواهندیافت. منتقدان ضمن رد سیاست‌های جرم‌انگاری کشت شاهدانه به‌ویژه در مناطق شمالی کشور، در تأیید استدلال خود بحث معیشت مردم محروم این منطقه را مطرح می‌سازند و معتقدند در صورت جرم‌انگاری کشت شاهدانه، دولت موظف است معیشتی جایگزین برای سرپرستان خانوار و کشاورزان از طریق اجرای کشت/محصول جایگزین ایجاد نماید و توسعه پایدار را تضمین نماید.

رئیس پیشین دولت مراکش «عبد‌الاله بن‌کیران» مخالفت جدی خود را با کشت قانونی شاهدانه به‌منظور تولید حشیش اعلام کرد و در پارلمان این کشور تأکید کرد، بر اساس مطالعه همه‌گیرشناختی کشت گیاه شاهدانه[6] در حال حاضر هیچ راه حلی برای کشاورزان  مناطق شمالی این کشور وجود ندارد. به گفته نخست وزیر پیشین مراکش، تنها 2 درصد از کل میزان کشت شاهدانه در مراکش در صنعت مجاز مورد استفاده قرار می‌گیرد و سازمان ملل به کشور­های امضا‌کننده کنواسیون‌های مبارزه با مواد مخدر اجازه کشت شاهدانه نمی­دهد.

در اعلامیه حزب «عدالت و توسعه» به رهبری بن‌کیرا‌ن آمده‌است، تجارت مواد مخدر به هیچ دلیلی قابل قبول نیست و زمزمه­های مبنی بر ایجاد شرایط قانونی برای کاشت شاهدانه و بهبود و گسترش شرایط زندگی مردم و کشاورزان روستا­های شمال کشور به‌ویژه «الریف و جباله» توجیه درستی نیست؛ زیرا قانونی‌کردن کشت شاهدانه تبعات و اثرات بسیار وخیمی بر آینده کشور دارد.

احزاب اپوزیسیون و سازمان­های موافق جرم‌زدایی کشت شاهدانه از جمله حزب لیبرال «اصالت و معاصره» معتقدند تنها در صورت ارائه برنامه‌های منسجم کشت و معیشت جایگزین از سوی دولت که بتواند حدود 50 هزار کشاورز فقیر را زیر چتر حمایتی خود قرار دهد و سایه مجازات‌ها و محرومیت‌های سنگین را از این افراد بزداید می‌توان به سیاست‌های ممنوعیت کشت شاهدانه ادامه داد.

منابع رسمی دولتی در رباط خاطر نشان کردند، با همکاری دفتر مقابله با مواد مخدر و جرم سازمان ملل (UNODC)  مساحت زیر کشت شاهدانه در شمال مراکش از 134 هزار هکتار به 47 هزار هکتار کاهش پیدا‌ کرده‌است. این اقدامات قرار است تا تحقق کاهش کشت تا 30 هزار هکتار ادامه پیداکند. [7]

با توجه به تلاش‌های داخلی و خارجی در مبارزه با کشت شاهدانه در مراکش، بنا‌بر گزارش­های بین‌المللی و اداره مبارزه با مواد مخدر آمریکا تولید سالیانه مواد مخدر کشور مراکش بالغ بر 2000 تن می­باشد که مقدار1500 تن آن به کشورهای اروپایی صادر می­گردد.

سازمان جهانی گمرک در گزارش­های خود اعلام کرده‌است که  از مجموع 116‌هزار تن کشفیات شاهدانه در جهان، 65 در‌صد از این کشفیات از کشور مراکش نشأت گرفته‌است و انشعاب مرکزی ترانزیت این مواد از مرز اسپانیا است. [8]

بنابر آمار و ارقام منتشرشده از سوی وزارت کشور‌، در مراکش حدود 90‌‌هزار خانواده  (به‌طور تقریبی 700 هزار نفر) در شمال مراکش در منطقه‌ایی موسوم به «الریف المغربی» زندگی می‌کنند که معاش آن‌ها از کشت گیاه شاهدانه تأمین می‌گردد. با استناد به بیانیه معاونت پیشگیری از وقوع جرم، که در ساختار قوه قضائیه کشور مراکش تعریف شده‌است، تعداد کشاورزان متهم با پرونده کشت غیرقانونی شاهدانه حدود 48 هزارنفر است. گفتنی است احزاب مخالف در تلاش هستند با تصویب طرح عفو عام در پارلمان، متهمان را از هرگونه محکومیت کیفری معاف کنند.

طبق قوانین جاری، کشت شاهدانه از سوی کشاورزان در کشور مراکش به طور کلی ممنوع  است و در صورت بروز هرگونه تخلف، با متخلفان قاطعانه و شدیداً برخورد می­شود.

لایحه بحث‌بر­انگیز کیفر‌زدایی کشت شاهدانه در شمال این کشور به انتخابات پارلمانی کشور کشیده شده‌است. در شرایطی که پیش‌بینی­های متعددی در مورد آزاد­سازی کشت شاهدانه به گوش می­رسد، لیکن وضعیت وصف‌شده هم‌چنان ادامه دارد و از سوی دیگر قوانین شدید کیفری همچنان کشاورزان را مورد هدف قرار‌می‌دهد و نه سرکرده‌ها و متنفذان گروه‌های قاچاق را.

[1] https://www.aljarida24.ma/p/societe/140723/

[2] http://www.achamalpress.com/archives/43891

[3]  شهری بندری در جنوب غربی اسپانیا

[4]  مرکز استان مالاگا واقع در بخش خودمختار اندلس در سواحل جنوبی اسپانیا

[5] https://www.nador24.com/%D9%81%D9%8A%D8%AF%D9%8A%D9%88-%D8%AA%D9%88%D9%82%D9%8A%D9%81-%D8%B4%D8%A8%D9%83%D8%A9-%D9%84%D8%AA%D9%87%D8%B1%D9%8A%D8

[6] نام محلی این گیاه، کیف است.

[7] https://arabi21.com/story/805313/%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%BA%D8%B1%D8%A8

[8] http://m.alyaoum24.com/531332.html

گردآورنده:سید علی فرقانی