مسیرهای سه‌گانه قاچاق هروئین افغانستان به اروپا

به لحاظ تاریخی هروئین وارد شده در اروپا به دو شکل قابل دسترس بوده است. نخستین شکل که رایج تر نیز بوده، هروئین قهوه ای (در شکل شیمیایی آن) که اکثرا در افغانستان تولید می شود. شکل کمتر رایج تر آن هروئین سفید است که به لحاظ تاریخی در جنوب شرق آسیا تولید می شد که در حال حاضر در افغانستان و برخی از کشورهای همسایه آن تولید می شود. این منطقه اغلب به عنوان هلال طلایی تولید برای بازار اروپا شناخته می شود.

اکثر کشورهای اروپایی تاریخ طولانی ای در مورد مشکل استعمال موادمخدر دارند. از زمانی که هروئین به عنوان یک اپیدمی در کشورهای اروپای غربی در دهه ۱۹۷۰ و ۱۹۸۰ تجربه شد، هروئین به رایج ترین ماده مخدری غیرقانونی در اروپا بدل شد و متعاقبا افرادی که با مصرف این مخدر دست و پنجه نرم می کردند بیش از همه از خدمات درمانی بهره برده اند. با این حال در سال های ۲۰۱۰ و ۲۰۱۱ شماری از کشورهایی که بازار موادمخدر قلمداد می شده اند، کسریِ هروئین را تجربه کردند که به نظر می رسد با این وصف بطور کامل بهبود یافته اند. در کنار این، به نظر می رسد در سال های اخیر میزان مصرف هروئین نیز کاهش داشته است. این موضوع با کاهش چشمگیر شمار مصادره های هروئین و کشف وضبط کمّی این ماده از ۲۰۱۰ به این سو بوده است. اگرچه اطلاعات اخیر (از ۲۰۱۳ به بعد) نشان از کاهش سراسری داشته و در برخی از کشورها گزارش هایی در باب رشد آمار دسترسی به موادمخدر بدست آمده اما بطورکلی روند قیمت هروئین و جرائم عرضه آن در اروپا کاهش یافته است.

بطور تاریخی اکثریت حجم هروئین قاچاق شده از افغانستان به اروپا از راه زمینی موسوم به مسیر بالکان وارد می شود. درحال حاضر اگرچه این مسیر احتمالا همچنان مسیر اصلی قاچاق هروئین به اتحادیه اروپا به قوت خود باقی است، شواهدی دال بر افزایش تنوع در مسیرها و شیوه های حمل و نقل مورد استفاده وجود دارد.

مسیر سنتی بالکان

مسیر پیوند افغانستان به ایران و سپس عبور از ترکیه، کوتاه ترین و مستقیم ترین مسیر به بازارهای مصرف اروپا را نشان می دهد. این مسیر برای قاچاق هروئین به اتحادیه اروپا از دهه ۱۹۸۰ یا قبل از آن مورد استفاده قرار می گرفته و بخوبی مقرر شده است. ترکیه بدلیل برخورداری از پیوندهای گسترده تجاری و مسافرتی با آسیا، خاورمیانه و اروپا برای مسیر بالکان بسیار حیاتی است. بنابر گزارش نهادهای اروپایی، استانبول یک موقعیت کلیدی برای استفاده گروه های جرائم سازمانیافته در راستای سامان دادن حمل و نقل هروئین با عوامل تسهیل کننده تُرک و انبار آن برای انتقال به اروپا است. فارغ از مسیر زمینی، بخشی از هروئین قاچاق شده از ترکیه به اروپا از راه هوایی بوده است. تجزیه و تحلیل ۱۲۰ مورد مربوط به قاچاق هروئین به اروپا که از طریق هوایی انجام شده بود، حاکی از این بود که ترکیه بیشترین کشور مبدأ پس از پاکستان و کنیا بوده است.

مسیر جنوبی

در سال های اخیر حمل و نقل فراوان هروئین با کشتی از بنادر ایران و پاکستان در دریای عمان و خلیج فارس، بخصوص از منطقه بلوچستان که به عنوان سواحل مکران شناخته می شود توجهات بین المللی را جلب کرده است. مقصد بخشی از این هروئین، اروپا تعیین شده است. این مسیر مستلزم چندین نوع حمل و نقل و ترانزیت غیردریایی است که می تواند بعضا به شیوه های گوناگون ترکیب شوند. گروه های جرائم سازمانیافته در چندین کشور اروپایی نظیر هلند، بریتانیا و ایرلند از بنادر آفریقای جنوبی (در این مسیر) بعنوان نقطه حرکت و نقل انتقال دریاییِ محموله های موادمخدر استفاده می کنند. قاچاقچیان ترک نیز در آفریقای جنوبی مستقر شده اند یا به این منطقه برای ارتباط با دلالان عرضه هروئین در اروپا از پاکستان می پیوندند. مسیر دیگری که جزوی از مسیر جنوبی است همانا مسیر مستقیم و بدون توقف به اروپا است. به این صورت که هروئین قاچاق شده در کانتینر ها از سواحل مکران (سیستان و بلوچستان ایران) از طریق شبه جزیره عرب و شرق، آفریقای غربی بویژه کشورهایی چون نیجریه به اروپا می رسد. بلژیک، هلند و بریتانیا مقاصد اصلی این محموله ها هستند.

مسیر شمالی

هروئین قاچاق شده در این مسیر از طریق اراضی مرزهای شمالی افغانستان خارج شده و بنابر گزارش های واصله ابتدائا برای بازار بزرگ مصرف کنندگان در آسیای مرکزی، روسیه، اوکراین و بلاروس تعیین مقصد می شوند. واضح است که این مسیر در مقایسه با مسیر پیشین که نهایتا به اروپای غربی می رسید، به آسیای مرکزی، روسیه و اروپای شرقی می رسد. بیشتر این محموله ها به ترتیب از افغانستان، تاجیکستان و سپس قرقیزستان یا ازبکستان و قزاقستان عبور کرده و نهایتا به روسیه می رسند. واقعیت این است که چهار کشور آسیای مرکزی درمیان ۲۰ کشور برتری قرار دارند که بیشترین مقادیر هروئین در سطح جهان را به خود اختصاص داده اند. مقادیر قابل توجه و مهمی از محصولات مخدری از میان مسیر شمالی انتقال داده می شوند.

باتوجه به آنچه که از نظر گذراندیم، می توان بیش از پیش به اهمیت موضوع کنترل مرزها در افغانستان و سپس کشورهای مجاور پی برد. البته منافع بسیاری از جمله گروه های قاچاق و جرائم سازمانیافته یا حتی برخی ازدسیسه های پنهانی دولتی در این مسأله وجود دارد اما هشیاری و تمرکز و تقویت اقتدار مرکزی در این کشورها مایه اعمال محدودیت در این روند است. نباید از یاد برد که مقوله امنیت در این موضوع نه مقوله ای در سطح دولتی، بلکه مقوله ای در سطح جهانی است که هماهنگی و همکاری های متقابل بینادولتی را طلب می کند.

پی‌نوشت

[۱] Opioid trafficking routes from Asia to Europe, EMCDDA report, 2015. pdf

بازنشر این مطلب صرفاً با ذکر منبع «کادراس» بلامانع است