کارنامه حکمرانی سه ساله طالبان
اگر بخواهیم دهه سوم قرن 21 میلادی را با مهم‌ترین وقایع آن نامگذاری کنیم؛ بی‌شک قدرت‌گیری طالبان در آگوست 2021 یکی از آن رخدادهای اساسی است. بعد از حمله طالبان به شهرهای مهم افغانستان، محمد اشرف غنی به عنوان رئیس جمهور از کشور گریخت و راهی امارات شد. طالبان پس از قدرت گیری نوعی یک حکومت تک حزبی ایجاد کرده که تنها قائم به جریان طالب و قوم پشتون است. در قبال چنین حکومتی آزادی غالباً از افراد گرفته شده است؛ به گونه‌ای که حتی روزنامه‌نگاران و نویسندگان مجبور به رعایت اصول مندرج فرماندهان طالبانی هستند و زنان به عنوان نیمی از جمعیت با محدودیت‌های زیادی رو‌به رو می‌باشند. در سال 2021 و 2022 افغانستان 26 درصد از تولید ناخالص داخلی خود را از دست داده است و از نظر شرایط اقتصادی در وضعیت خوبی قرار ندارد. همچنین کشوری که تا مدت‌ها مکانی برای نیروهای آمریکایی و ناتو بود در حال حاضر با فقدان حضور خارجی‌ها و کمک آنها مواجه است. در ادامه این یادداشت سعی خواهیم کرد به مهم‌ترین ابعاد داخلی و خارجی افغانستان در دوران ظهور طالبان بپردازیم.
سنجش وضعیت اقتصادی به عنوان یکی از مهم‌ترین شاخص‌های ارزیابی توانمندی کشورها مورد بررسی قرار می‌گیرد. بعد از قدرت‌گیری طالبان ثبات در اقتصاد وضعیت متزلزلی پیدا کرد. از سویی دیگر دارایی‌های بانک مرکزی در خارج از کشور مسدود شد و به دنبال آن تورم در اقتصاد افغانستان افسار گسسته ادامه یافت. همچنین کشوری که تا قبل از روی کار آمدن طالبان اکثر درآمد خود را از طریق کشت و تولید مواد مخدر (خصوصاً تولید تریاک) به دست می‌آورد و به عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده تریاک در جهان از آن نام می‌بردند؛ با تغیر حکومت و ممنوع کردن تولید مواد مخدر، تخریب و از بین بردن زمین‌های کشاورزی خشخاش و دستگیری عاملان و تجار آن تحولی شگفت در زمینه اقتصادی پدید آورد. طبق آمارهای رسمی این نوع عملکرد دفعی طالبان به معیشت 5/7 میلیون کشاورز آسیب رسانده و همچنین ممنوعیت کاشت خشخاش 5/1 میلیارد دلار به اقتصاد افغانستان لطمه زده است. در کنار شرایط بد اقتصادی، طالبان با انجام اقدامات قانونی جلوی اختلاس‌ها و مفاسد اقتصادی را گرفته است. همچنین در سال 2023 افغانستان با صادرات زغال سنگ به پاکستان و صادرات مواد معدنی به کشورهای منطقه 9/1 میلیارد دلار سود برده است.
سال گذشته میلادی را می‌توان سال تغیرات اساسی در بازار مخدری افغانستان دانست. به گزارش دفتر مبارزه با جرم و مواد سازمان ملل کشت خشخاش در سال 2023 کاهش 80 درصدی داشته است. با وجود کم رنگ شدن تولید مواد سنتی اما افغانستان به تدریج تبدیل به محلی برای تولید مت و قاچاق مت آمفتامین شده است. همزمان مسیرهای جدید قاچاق در پاکستان و آسیای مرکزی گسترش یافته است. برخی کارشناسان معتقدند طالبان به دلیل مشکلات شدید اقتصادی نه تنها عزم جدی برای مبارزه با مواد مخدر ندارد، بلکه قصد دارد تا با تغییرات جدید در بازارهای مخدری همسو شده و بدل به تولید کننده عمده شیشه در جهان شود.
افغانستان به عنوان یک کشور جهان سومی تا قبل از روی کار آمدن طالبان سالانه مبالغی جهت توسعه خود از کشورهای غربی دریافت و این کمک‌ها 75 درصد از هزینه‌های دولت را تأمین می‌کرد؛ اما از سال 2021 به دلیل آنکه هیچ کشور و نهاد بین‌المللی آن را به رسمیت نشناخت، تمام این کمک‌ها قطع شد. طبق برآوردهای صورت گرفته حداقل 23 میلیون افغان (بیش از نیمی از جمعیت) به کمک‌ها و حمایت‌های بشردوستانه نیاز دارند. زیرا جمعیت قابل توجهی در افغانستان با فقر و قحطی دست و پنجه نرم می‌کنند.
با وخیم شدن شرایط اقتصادی در افغانستان، دسترسی به خدمات دولتی برای شهروندان به میزان قابل توجهی کاهش یافته است. زیرساخت‌های افغانستان در بخش بهداشت، آب و بهداشت در وضعیت شکننده‌ای قرار گرفته است. تعداد زیادی از مراکز بهداشتی و درمانی در سال 2021 بسته شده و از سویی دیگر برخی از مراکز فاقد دارو و امکانات هستند. یکی از مهم‌ترین وظایف دولت در قبال شهروندان، ایجاد شغل مناسب برای نیروی جوان خود است. طالبان در قبال این وظیفه با وجود بازگشت 600 هزار مهاجر افغانستانی از پاکستان به کشور، بیکاری کارگران در مزارع کشاورزی و ناامیدی نیروی جوان از آینده خود توان تاب‌آوری ندارد. حکومت قبلی افغانستان اغلب به مناطق روستایی و دور افتاده از مرکز توجه جدی نداشت. به عبارت دیگر برای طالبان جلب نظر و حمایت روستاییان بیشتر از جمعیت شهری اهمیت دارد.
آنچه که بیش از هر عاملی دیگر در رسانه‌های رسمی، شبکه‌های اجتماعی و فضای عمومی درباره حکومت طالبان گفته می‌شود؛ تبعیض این رژیم در حقوق زنان و دختران افغانستانی است. از جمله عدم حضور دختران در مدارس متوسطه دولتی و دانشگاه‌ها، ممنوعیت تردد زنان در صورت نبود محارم کنار آنها و منع شدن از کار کردن در ادارات دولتی. وجود دولت اگر چه برای رفع نیازهای بشر لازم و ضروری است؛ اما دخالت‌ها و محدودیت‌های نابه‌جای آن می‌تواند قید حامی بودن را به موجودی شرور تغییر دهد. بیشتر مخالفان حکومت طالبان گروه‌های قومی غیر پشتون هستند که از شرایط پیش آمده هیچ رضایتی ندارند و از تبعیضی که بین پشتون‌ها با دیگر گروه‌های قومی رخ می‌دهد به شدت ناراضی هستند. علی‌رغم محدودیت‌های صورت گرفته برای زنان، تغییرات مثبتی نیز صورت گرفته است. بر اساس نظرسنجی بانک جهانی، در سال 2023 حدود 60 درصد از دختران 7 تا 12 ساله در سال 2023 در مدارس ابتدایی ثبت‌نام کرده‌اند که این آمار در مقایسه با دوران قبل از طالبان 24 درصد رشد کرده است.
تعامل طالبان با کشورهای منطقه‌ای و جهانی فراز و نشیب‌های زیادی داشته است. اگرچه هیچ کشوری به طور رسمی موجودیت این رژیم را به رسمیت نشناخته است؛ اما تعامل برخی از کشورها با افغانستان به طور کلی قطع نشده است. در حوزه منطقه‌ای برخی کشورها به دلیل حفظ امنیت و منافع خود به انعقاد قراردادهای تجاری با طالبان پرداخته‌اند. به عنوان مثال سه کشور ترکمنستان، پاکستان و هند برای احیا خط لوله گاز با طالبان به مذاکره پرداختند. در سطح جهانی نیز کشورها متناسب با اهداف خود به برقراری ارتباط با طالبان ادامه می‌دهند. ایالات متحده امریکا با هدف مبارزه با تروریسم روابط خود با طالبان را با حفظ تعادل دنبال می‌کند. چین نیز با هدف دنبال کردن منافع اقتصادی خود در دسامبر 2023 اعتبار سفیر طالبان در پکن را پذیرفت و این موضوع مقدمه‌ای شد تا دیگر کشورها از جمله ایران، پاکستان، ازبکستان، ترکمنستان، روسیه، قطر و غیره سفارتخانه‌های خود را در کابل باز کنند.
نتیجه‌گیری
در پایان باید گفت رژیم کنونی افغانستان با برقراری مقررات خاص خود و وضع قوانین سخت‌گیرانه باعث مطرح شدن این گروه در سطح بین‌المللی شده است. از جمله طالبان با تغییر شیوه تولید اقتصادی، محدودیت بیش از اندازه برای زنان، کمرنگ شدن خدمات رفاهی برای شهروندان، تعاملات سنجیده با بازیگران منطقه‌ای و بین‌المللی و در نتیجه تمام این موارد باعث قطع تمام کمک‌های بشر دوستانه از سوی نهادهای بین‌المللی شده است. طالبان در سوی مقابل با اتخاذ تصمیماتی در برخی زمینه‌ها شرایط را بهبود بخشیده است. اما باید به این نکته توجه کرد که در کنار تمام نقاط قوت عملکرد طالبان، همچنان کفه ترازو از سمت نقاط ضعف سنگینی می‌کند و گاهی اوقات آنقدر شرایط وخیم می‌شود که چشمی به روی تغییرات مثبت باز نمی‌ماند.
