واکاوی قاچاق مواد مخدر صنعتی در جنوب سوریه

مساله قاچاق مواد مخدر تا قبل از فراگیر شدن مواد مخدر صنعتی بیشتر در ارتباط با مناطق آسیای غربی و آمریکای مرکزی بود که کشت مواد مخدر در آنجا رواج داشت. همزمان با رشد تجارت مخدرات صنعتی، دولت های فروپاشیده (Fail State) به دلیل ناتوانی در تامین امنیت و کنترل بر حدود سرزمین شان تبدیل به مراکز تولید و توزیع این مواد مخدر شدند و قاچاقچیان از وضعیت آشفته در این کشورها برای برپایی کارگاه‌های ساخت تولید مواد مخدر استفاده کردند. منطقه خاورمیانه که از دیرباز به دلیل بی ثباتی سیاسی و به تبع آن وضعیت آشفته امنیتی در جهان مشهور بوده، در یک دهه اخیر با موج جدیدی از قاچاق مواد مخدر مواجه شده است. کشورهای خاورمیانه همچون عراق و سوریه که در دو دهه اخیر عرصه جنگ های داخلی بوده اند در تامین امنیت در مناطق مختلفی دچار اختلال شدند و از کانون های تولید مواد مخدر صنعتی می باشند.

در این میان مناطق جنوب سوریه که یکی از میادین اصلی نبردهای گروه های شبه نظامی در طی دهه اخیر بوده اکنون به مرکز تولید مواد مخدر صنعتی کل منطقه شامات تبدیل شده است. این منطقه غیر آنکه به دلیل وضعیت امنیتی پیچیده و حضور نیروهای ارتش سوریه، مخالفان مسلح، پایگاه آمریکا در تنف و فعالیت نیروهای مقاومت شرایطی منحصر بفرد دارد. هیچ یک از طرف های فوق الدکر قادر به اعمال کنترل صددرصدی بر این منطقه وسیع و بیابانی نیست و این درحالی است که به دلیل قرار گرفتن در تقاطع مسیر جزیره العرب با شرق مدیترانه موقعیت ترانزیتی ممتازی دارد.

ترانزیت مواد مخدر صنعتی و بطور ویژه قرص های کپتاگون(ماده مخدر محرک ترکیبی از آمفتامین و تئوفیلین) از این منطقه به عراق که به دلیل جمعیت جوان و جامعه درحال تغییر عراقی یکی از بهترین بازارهای موادمخدر در منطقه است، رواج گسترده ای یافته است. همچنین لبنان هم به دلیل اینکه مقصد توریستی از کشورهای خلیج فارس محسوب می شود، بازار پر رونقی برای این مواد مخدر صنعتی است. با وجود تلاش های دولت بغداد، به دلیل فساد و وضعیت نابسامان مرزهای این کشور با سوریه عملا کنترلی بر این مناطق وجود ندارد. بیروت همواره در کنترل بر مرزهایش ناتوان بوده ولی با توجه به کاهش توریسم از کشورهای خلیج فارس اهمیت بازار لبنان کاهش یافته است. در این میان ظهور بازار جدید مواد مخدر در عربستان عامل اصلی رشد تجارت مواد مخدر صنعتی در جنوب سوریه بوده است.

جدال جدی در فضای رسانه ای درخصوص ذینفعان تجارت گران قیمت کپتاگون از سوریه به دیگر کشورهای منطقه وجود دارد. از یکسو رسانه های غربی و کشورهای خلیج فارس(عربستان و امارات) با استناد به اینکه نیروهای مقاومت در جنوب سوریه حضور دارند و لشگر زرهی چهارم ارتش سوریه به فرماندهی ماهر اسد برادر رئیس جمهور نیز در این منطقه فعالیت می کند، منشا تجارت کپتاگون را نیروهای مقاومت برای تامین هزینه های حضور نظامی معرفی می نمایند. در مقابل رسانه های نزدیک به مقاومت تاکید دارند که اولا راه اندازی کارگاه های تولید کپتاگون مربوط به دوره حضور داعش و در حوزه تحت کنترل این گروه تروریستی است. تروریست های داعش از کپتاگون برای افزایش شجاعت و تمرکز تروریست ها استفاده می کرد و برکسی پوشیده نیست که داعش و دیگر گروه های مسلح در ابتدای شکل گیری مورد حمایت کشورهای عرب خلیج فارس و آمریکا بود.

اکنون هم تروریست ها در مناطق جنوب سوریه در سایه حمایت هوایی و زمینی نیروهای آمریکایی که در پایگاه تنف حضور دارند، بدون هراس از دولت دمشق فعالیت دارند. رسانه‎های مقاومت تاکید دارند که تجارت قاچاق مواد مخدر از جنوب سوریه توسط گروه های شبه نظامی مسلح همچون مغاویر الثوره و جیش انصارالدین، لواء الحق و…  درحال مدیریت است. این گروه های تروریستی بعد از کاهش کمک های دریافتی از کشورهای عرب خلیج فارس وارد تجارت کپتاگون شدند و با استفاده از وضعیت امنیتی آشفته با راه اندازی کارگاه های تولید مواد مخدر سعی در تامین منابع مالی مورد نیازشان دارند. این گروه ها برای تامین نیروی کار نیز به سراغ اردوگاه های آوارگان سوریه همچون اردوگاه الزعتری در شمال اردن رفته اند.

نکته قابل توجه در این میان این است که بازار جدید کپتاگون تولید شده در سوریه عراق و لبنان نیست بلکه عربستان مهمترین هدف قاچاقچیان می باشد. عربستان در سایه تغییرات اجتماعی تحت هدایت محمد بن سلمان شاهد نوعی از انفتاح اجتماعی بوده و گزارش‌ها حاکی از رشد مصرف مواد مخدر و مشروبات الکلی در این کشور دارد. قاچاق قرص های کپتاگون از مسیر اردن به عربستان یکی از بهترین مسیرهای ممکن برای رسیدن به بازار روبه رشد مواد مخدر عربستان است. هرچند گزارشی درباره آمار مصرف مواد مخدر عربستان در دسترس رسانه‌ها نیست ولی شبکه های اجتماعی از فیلم های مربوط به جوانانی که در مراسم های رقص و آواز در ریاض و جده درحال سرخوشی و سرمستی هستند، حاکی از افزایش نرخ مصرف مواد روان گردان در این کشور می باشد. همچنین رسانه های محلی در این کشورها نیز بدون اشاره به ارقام نسبت به رشد نگران کننده اعتیاد در میان جوانان سعودی ابراز ناخرسندی می نمایند و خواستار برخورد حکومت با این پدیده هستند.

در واقع می‌توان اینطور نتیجه گیری کرد که بازارهای بزرگ مواد مخدر به در عراق و لبنان و ویژه در عربستان مهمترین عامل رشد تولید مواد روانگردان صنعتی در جغرافیای جنوب سوریه بوده است. هرچند ناامنی جاری در این منطقه به رشد این امر کمک کرده اما دلیل اصلی روند روبه رشد تولید مواد مخدر در جنوب سوریه معلول رشد دو بازار بزرگ و پرتقاضا در جنوب شرق(عراق) و جنوب غرب(اردن-عربستان) می باشد.