آیا سیاست «جنگ با مواد» در افغانستان موفق بوده است؟
با قدرت‌گیری جنبش طالبان و اعلام موجودیت امارت اسلامی افغانستان، بار دیگر این جنبش سیاسی- مذهبی بر حرمت کشت، تولید، مصرف و قاچاق انواع مواد مخدر یا محرک در این کشور تاکید کرد. در روزهای ابتدایی بهار 1401 هبت‌الله آخوندزاده رهبر با صدور فرمانی در خصوص هرگونه فعالیت مخدری در این کشور گفت:«از تاریخ صدور این فرمان کشت کوکنار (خشخاش) در تمام کشور به طور کامل ممنوع است و هیچ‌کسی پس از این نمی‌تواند برای کشت این گیاه تلاش نماید.» وی در ادامه افزود:«کشت افراد از بین برده می‌شود و با متخلفین براساس شریعت اسلامی برخورد صورت می‌گیرد.» پس از صدور این فرمان برخی کارشناسان معتقدند که این فرمان می‌تواند به مانند سال‌های ابتدایی قرن بیست و یکم کشت خشخاش در افغانستان را تا حد قابل توجهی کاهش دهد، در سوی مقابل برخی دیگر از کارشناسان بر این عقیده بودند که این فرمان با توجه به وضعیت بی‌ثباتی سیاسی و مشکلات اقتصادی قابلیت اجرا ندارد و صرفا سبب تاثیر روانی بر بازار و افزایش قیمت ترایک خواهد شد.
مهم‌ترین چالش در مسیر مبارزه با مواد مخدر، پیوند کشت خشخاش با اقتصاد بسیاری از خانواده‌های افغانستانی است. تریاک و افدرا (ماده پیش‌ساز مت‌آمفتامین) در صدر این تولیدات قرار دارد. به عبارت دیگر هزینه جنگ با مواد در افغانستان صرفا پر شدن زندان یا شهید شدن نیروهای امنیتی در راه مبارزه با پدیده مواد مخدر نیست، بلکه می‌تواند مقدمه تهدیدی به نام گرسنگی فراگیر در میان صدها خانواده افغانستانی باشد. طالبان مبارزه با مواد مخدر را فریضه دینی- اخلاقی دانسته و خود را ملزم به اجرای این حکم می‌داند اما تحریم‌های اقتصادی آمریکا، قطع کمک‌های بشردوستانه، بلوکه شدن اموال و دارایی‌های مردم در خازج کشور مسیر این مبارزه را ناهموار کرده است.
ارزش کل محصولات قانونی صادر شده از افغانستان در سال 2019 تنها 870 میلیون دلار است که با توجه به وضعیت بازارهای غیرقانونی به ارزش تخمینی 1.2 دلار در مقایسه با 2.1 دلار کاهش یافته است. با تعلیق گسترده کمک‌ها و تجارت بین‌المللی تریاک و افدرا آخرین راه نجات اقتصاد افغانستان در ولایت قندهار و هلمند است. در کشوری که حداقل دستمزد کمتر از 60 دلار است، جستجو افدار برای فرد می‌تواند روز 30 دلار درآمد داشته باشد. کاری که نیاز به مهارت یا سرمایه‌گذاری خاصی ندارد. میزان تولید خشخاش در قندهار قلعه سنتی طالبان 400 میلیون دلار است. حتی برخی نیروهای طالبان با آنکه سال‌ها عضو این گروه بودند اما از طریق کشت خشخاش (نه دریافت حقوق) زندگی خود و خانواده‌شان را مدیریت می‌کردند.
طالبان اول در سال‌های پایانی حاکمیت خود تلاشی زیادی برای مبارزه با پدیده مواد مخدر انجام داد اما پس از تجاوز نظامی آمریکا به افغانستان روند کلی کشت خشخاش در این کشور سیر صعودی پیدا کرد. این افزایش تولید تا سال 2017 ادامه داشت و حتی یکی از منابع غیررسمی طالبان محسوب می‌شد. این پیوند تاریخی سبب آن شده است تا برخی محققان بر این عقیده باشند که حکم اخیر رهبر طالبان نه برای مبارزه موثر با پدیده مواد مخدر بلکه برای افزایش درآمد حاصل از فروش خشخاش و افدرا در بازارهای داخلی و بین‌المللی باشد. این کشور همچنان به عنوان قطب تولید مواد مخدر، 80 درصد مواد جهان را تولید می‌کند. به عنوان مثال قیمت تریاک در سال 2021، 116 دلار بوده است که این رقم در سال 2022 (پس از صدور فرمان ممنوعیت) با رشدی معنادار به رقم کیلویی 203 دلار رسیده است.
در سوی مقابل برخی کارشناسان افزایش قیمت مواد در بازارهای داخلی و بین‌المللی را نتیجه طبیعی سیاست مبارزه با مواد تا ریشه‌کن کردن کامل ارزیابی می‌کند. به عبارت دیگر طالبان به صورت عمدی به دنبال افزایش قیمت‌ها نبوده بلکه براساس منطقه بازار این اتفاق دیر یا زود در مسیر مبارزه با کشت خشخاش در این کشور اتفاق می‌افتاده است. برهمین اساس شاید بسیار فعلی عجولانه و شتاب زده باشد اگر بخواهیم صرفا با گذشت یکسال از صدور و اجرای حکم هبت الله آخوندزاده در خصوص موثر بودن سیاست جنگ با مواد در همسایه شرقی کشورمان صحبت کنیم.
