مواد مخدر و شرایط اقتصادی – اجتماعی

اغلب پژوهش‌های انجام‌گرفته در زمینة رابطه نابرابری‌های اجتماعی-اقتصادی با اختلالات مصرف مواد مخدر، شناسایی روابط بین شاخص‌های جایگاه اجتماعی اقتصادی موجود در سطح فردی و الگوهای مصرف مواد مخدر را هدف قرار داده است. باوجود اینکه به نظر می‌رسد در میان نوجوانان، جایگاه بالای اجتماعی-اقتصادی با آغاز به مصرف مواد و مصرف گاه‌گدار مرتبط است، افرادی که دارای پیش‌زمینه‌های اجتماعی-اقتصادی محروم‌تری هستند، به احتمال بیشتری چندین ماده مخدر مصرف می‌کنند، یا به اختلالات مصرف مواد مخدر مبتلا می‌شوند. نوجوانانی که در خانواده‌های محروم زندگی می‌کنند، ممکن است نسبت به افراد دارای پیش‌زمینه‌های غنی‌تر، آسیب‌پذیری بیشتری نسبت به اختلالات مصرف مواد مخدر داشته باشند. همچنین، احتمال بیشتری وجود دارد که سابقه خانوادگی اختلالات مصرف مواد مخدر در پیش‌زمینة این نوجوانان وجود داشته باشد. علاوه بر این، پژوهش‌های انجام‌شده به‌طور فزاینده‌ای به نقش سایر رفتارهای پرخطر از نظر سلامت، مانند «خواب نامنظم» اشاره دارد، که می‌تواند تا حدودی در نابرابری‌های اجتماعی-اقتصادی جوانان، اثر واسطه‌ای داشته باشد.

پژوهش‌های انجام شده، با در نظر گرفتن عملکرد تحصیلی دانش آموزان به‌عنوان شاخصی از جایگاه اجتماعی-اقتصادی و چشم‌انداز آینده آن‌ها، به‌طور مداوم نشان داده‌اند جوانانی که عملکرد تحصیلی ضعیفی دارند، نسبت به آن‌هایی که نتایج تحصیلی خوبی کسب می‌کنند، دارای سطح بالاتری از مصرف مواد مخدر هستند؛^۵۱ با احتمال وجود علیت از هر دو جهت، یا از طرف تأثیرگذاری متغیرهای سوم بر روی هر دو نتیجه. به‌عنوان مثال، در مطالعه‌ای که بر روی 500 نوجوان در شهر ایبادان در جنوب غربی نیجریه انجام شد، مشخص شد دانش‌آموزانی که در مدرسه نمره پایین می‌گیرند، بیش از سه برابر بیشتر از دانش‌آموزانی که نمره بالا می‌گیرند، مواد روان‌گردان مصرف می‌کنند.

اختلالات مصرف مواد مخدر در میان بزرگسالانی که در کشورهای پردرآمد زندگی می‌کنند، بیشتر در بین افرادی که تجربة محرومیت اجتماعی-اقتصادی دارند، که اغلب از نظر سطح تحصیلات پایین، سطح درآمد پایین یا جایگاه شغلی ناپایدار، و یا ترکیبی از این عوامل اندازه‌گیری می‌شود، شیوع بیشتری دارد. این نابرابری‌های اجتماعی-اقتصادی، هم در جمعیت عمومی و هم در نمونه‌های جمعیتی پرخطر مشاهده شده است. یک بررسی از مطالعات انجام شده در آلمان نشان داد که سطح پایین تحصیلات، با مصرف کانابیس و سایر مواد مخدر در میان بزرگسالان مرتبط است. به همین ترتیب، پژوهشی که بر روی بیش از 2000 نوجوان ساکن در استرالیا انجام گرفت، نشان داد که به اتمام نرساندن دورة دبیرستان، مصرف مواد مخدر را پیش‌بینی می‌کرد. داده‌های مشابهی در جمهوری اسلامی ایران، عربستان سعودی و ایالات متحده منتشر شده است. در پژوهشی که بر روی 2200 نفر زندانی در هفت استان جمهوری اسلامی ایران انجام شده است، افرادی که به مواد مخدر اعتیاد داشتند، به‌طور متوسط نسبت به افرادی که اعتیاد نداشتند، سطح تحصیلات پایین‌تری داشتند.

در فرانسه، در پژوهشی که بر روی 1200 نوجوان انجام شد، تجربه بیکاری، به‌ویژه در میان افرادی که سطح تحصیلات پایینی داشتند و احتمالاً چشم‌انداز محدودی در زمینة دستیابی به اشتغال داشتند، افزایش خطر مصرف و سوء مصرف کانابیس را پیش‌بینی می‌کرد. به همین ترتیب، در اسپانیا نیز مشخص شده است که تجربه بیکاری با مصرف سنگین کانابیس در زنان و مردان مرتبط است. همچنین، شواهدی مبنی بر ارتباط سطح پایین درآمد و فقر، با رفتارهای مصرف مواد مخدر در جمعیت عمومی و زیرگروه‌های خاص وجود دارد. در پژوهشی که بر روی 1000 نفر از افراد مبتلا به سل در آفریقای جنوبی انجام گرفت، نشان داده شد که در شرکت‌کنندگانی که در معرض فقر قرار داشتند، نسبت به کسانی که دچار فقر نبودند، با احتمال بیشتری به اختلالات مصرف مواد مخدر مبتلا بودند. به‌علاوه، در نمونه‌ای 1400 نفری از زنان مبتلا به ویروس VIH که در کانادا زندگی می‌کنند، مشاهده شد که تجربه مشکلات اقتصادی به‌طور چشمگیری با میزان بالاتر مصرف مواد مخدر مرتبط است.