توسعه جایگزین و مواد مخدر

هدف از توسعه جایگزین رفع فقر چندبعدی درآمدی و غیر درآمدی و کمبود فرصت‌های معیشتی است؛ که از دلایل اصلی کشت محصولات زراعی مواد مخدر غیرقانونی است. بیانیه سیاسی و برنامه عملیاتی در زمینة همکاری بین‌المللی در جهت دستیابی به راهبردی یکپارچه و متعادل برای مقابله با مشکل جهانی مواد مخدر در سال 2009، همراه با اصول راهنمای سازمان ملل در توسعه جایگزین سال 2013، سند نهایی جلسه ویژه مجمع عمومی در سال 2016 و بیانیه وزیران در مورد تقویت اقدامات در سطح ملی، منطقه‌ای و بین‌المللی، به‌منظور تسریع در اجرای تعهدات مشترک در جهت مقابله با مشکل جهانی مواد مخدر در سال 2019، توسعه جایگزین را به‌عنوان برنامه‌ای مهم در راستای اقدام راهبردی توسعه‌محور در جهت نظارت بر مواد مخدر، در دستور کار جهانی قرار داده‌اند.

ارزیابی تأثیر توسعه جایگزین، امری چالش‌برانگیز است. با درک این واقعیت، بسیاری از کشورهای عضو تلاش کردند تا اطمینان حاصل کنند که در توصیه‌های ارائه شده در رابطه با «همکاری بین‌المللی در مورد ریشه‌کن کردن کشت غیرقانونی محصولات کشاورزی مورد استفاده برای تولید مواد مخدر و روان‌گردان و توسعه جایگزین» در برنامه عملیاتی سال 2009، نه‌تنها ارزیابی بر اساس میزان برآورد کشت محصولات غیرقانونی، بلکه همچنین اهمیت ارزیابی تأثیرات توسعه جایگزین بر اساس شاخص‌های توسعه انسانی نیز منعکس شده باشد. وسعت سطح زیر کشت محصولات غیرقانونی، به خودی خود پایداری تلاش‌های توسعه‌محور را منعکس نمی‌کند و شاخصی کافی برای ارزیابی موفقیت مداخلات صورت گرفته در زمینة توسعه جایگزین نیست. تجربه نشان داده است که اگر مداخلات صورت گرفته به دلایل ریشه‌ای کشت محصولات غیرقانونی نپردازد و راه حل‌های پایداری ارائه ندهد، کاهش کوتاه‌مدت کشت محصولات غیرقانونی به‌سرعت قابل بازگشت است، یا می‌تواند به مکان‌های دیگری انتقال یابد.

ارزیابی مداخلات توسعه جایگزین، تاکنون عمدتاً به اجرای بررسی‌ها پس از اتمام پروژه متکی بوده است؛ نه ارزیابی دقیق اثرگذاری به‌وسیله تجزیه و تحلیل قبل و بعد از اجرای مداخله. کشورهای عضو توافق کرده‌اند که به‌منظور بهبود ارزیابی تأثیرگذاری پروژه‌های توسعه جایگزین با هدف تقویت رویکرد مبتنی بر شواهد و افزایش اثربخشی پروژه‌ها، تلاش بیشتری لازم است.

یکی از تحلیل‌هایی که در گذشته توسط UNODC انجام گرفته است،  نشان داده که مداخلات توسعه جایگزین، اگر به‌خوبی طراحی شود، می‌تواند به رفع برخی از عوامل اساسی و دلایل ریشه‌ای کشت محصولات غیرقانونی کمک کند؛ و می‌تواند از طریق توسعه یکپارچه مناطق روستایی، در نهایت منجر به کاهش پایدار کشت محصولات غیرقانونی در مناطق مورد هدف شود. تحلیل مورد نظر نشان داد که موفقیت در توسعه جایگزین به‌سرعت حاصل نمی‌شود؛ زیرا این امر نیازمند سرمایه‌گذاری‌های طولانی‌مدت است که توسعه انسانی، برابری جنسیتی و توانمندسازی زنان، حاکمیت سرزمینی، امنیت، حاکمیت قانون، حضور نهادی و مدیریت محیطی و پایداری را تقویت کند.

تحلیل‌های انجام گرفته پس از اعمال مداخله دیگری وجود دارد که در مورد اثربخشی پروژه‌های توسعه جایگزین رویکرد انتقادی داشت است. همچنین، تحلیل‌های خوش‌بینانه‌تر دیگری نیز وجود دارد که به توضیح بیشتر عوامل محرک کشت محصولات غیرقانونی و تغییرات ناشی از پروژه‌های توسعه جایگزین بر اساس چارچوب‌های نظری اقتصادی پرداخته‌اند. درک عوامل محرک کشت محصولات غیرقانونی همواره نقشی حیاتی در طراحی پروژه‌ها و سیاست‌های توسعه جایگزین مبتنی بر شواهد دارد. محرک‌های کشت محصولات غیرقانونی نیز همواره چندوجهی هستند و بسته به شرایط ملی و محلی می‌توانند متفاوت باشند.