تأثیر بازگشت طالبان بر قیمت مواد مخدر در کوتاه مدت چیست؟

در پی تسلط مجدد طالبان بر افغانستان یکی از مهم‌ترین مولفه‌ها برای جمهوری اسلامی ایران، «سیاست مخدری» حکومت جدید افغانستان خواهد بود. موسسه کادراس در یک ماه گذشته و همزمان با شدت یابی تحولات سیاسی افغانستان که نهایتاً به خروج «اشرف غنی احمدزی»، رئیس جمهور پیشین از این کشور و استیلای طالبان بر کابل انجامید، اقدام به رصد تحولات امنیتی و سیاسی این کشور، خاصه در حوزه مواد مخدر کرده و می کوشد مواد خام مورد نیاز سیاستگذاران کشور را در حوزه تعیین سیاست جمهوری اسلامی ایران در قبال طالبان و افغانستان جدید را در حوزه های مختلف فراهم سازد.

همانطور که پیشتر نیز تصریح شده، طالبان یک گروه یکدست نیست و امروزه طوایف مختلفی که با این عنوان فعالیت می کنند، در حوزه مسائل مختلف از جمله مواد مخدر نیز دیدگاه های متفاوتی دارند. از این رو برای ارزیابی و قضاوت دقیق درباره این گروه و مهم تر از آن پیش بینی آینده نیاز به رصد دقیق و لحاظ کردن ظرایفی همچون اختلافات گروه های زیرمجموعه طالبان داریم. گذشته از این، همانطور که قبلاً نیز تصریح شده، تا زمانی که طالبان سیاست مخدری خود را به اجرا بگذارد و اثرات آن دقیقاً مشخص شود، نیز نمی توانیم به قول های این جنبش مبنی بر «ممنوعیت قطعی» کشت خشخاش و تولید مواد توجه چندانی کنیم.

در حالیکه بیش از یک ماه از تسلط طالبان بر بیشتر مناطق افغانستان می گذرد، با وجود اعمال تغییراتی در سیاست جاری این کشور و طالبانیزه شدن سپهر سیاسی و نیز اعمال برخی سخت‌گیری‌های مذهبی توسط این گروه، سیاست مخدری طالبان هنوز به صورت دقیق مشخص نشده است. به عنوان مثال هنوز قوانین مورد تایید طالبان در حوزه حجاب بانوان به صورت دقیق و رسمی مشخص نشده، اما از آنجاکه انتظار می‌رود، «چادر و برقع» توسط این گروه به عنوان حجاب رسمی تعیین شده و برای اجرای آن استفاده از زور نیز در دستور کار قرار گیرد، قیمت انواع چادر و برقع در افغانستان افزایش یافته است؛ بهای مواد مخدر نیز در مقطع کنونی و برای کوتاه مدت از همین قاعده تبعیت خواهد کرد. بدین معنا که هنوز هیچ اقدامی برای ممنوع سازی کشت خشخاش و تولید مواد مخدر از سوی طالبان به انجام نرسیده و با توجه به اینکه فصل برداشت محصول در افغانستان گذشته و عمده برداشت خشخاش در این کشور در ماه های بهار به پایان رسیده، هرگونه تصمیم طالبان در کوتاه مدت تأثیر چندانی بر بهای مواد مخدر نخواهد گذاشت. در نتیجه افزایش اندکی که در این مقطع زمانی در بهای مواد مخدر به ویژه تریاک به وجود آمده را باید عمدتاً تأثیر «روانی» بازگشت طالبان به قدرت درنظر گرفت، زیرا سخنگوی این گروه چند روز پس از تسلط بر کابل اعلام کرده که به زودی کشت خشخاش و تولید مواد را ممنوع خواهد کرد.

پیش از اینکه وضعیت جدید این کشور را از نظر بگذرانیم، لازم است، نگاهی به وضعیت مخدری افغانستان تا پیش از تسلط طالبان بیندازیم. در سال ۲۰۲۰ با شیوع جهانی کرونا، بسیاری از دولت‌ها در سطح جهان به اعمال سیاست‌های منع آمد و شد و بستن مرزها روآوردند. در نتیجه اعمال همین سیاست‌ها توسط دولت وقت افغانستان، امکان تحرک کارگران فصلی که از ولایات مختلف این کشور راهی مراکز اصلی کشت خشخاش به ویژه در جنوب افغانستان می‌شدند و یا از پاکستان برای کار به این مناطق می‌آمدند تقریباً از میان رفت. بسیاری از مراکز تحقیقاتی جهان انتظار داشتند، در نتیجه فقدان نیروی کار کافی و نیز سیاست بستن مرزها، زنجیره تولید و ترانزیت مواد مخدر از افغانستان (که تأمین کننده ۹۰ درصد تریاک، هروئین و مورفین جهان به حساب می آید) دچار اختلال شود و میزان تریاک تولید شده در این کشور برای دومین سال مداوم کاهش یابد. اما برخلاف انتظارات میزان تولید تریاک در افغانستان رکوردهای جدیدی ثبت کرد که مدتی بعد مشخص شد، ناشی از روی آوردن خانواده‌های صاحب مزارع به استفاده از نیروی کار بومی و به خصوص فرزندان خود در این رابطه بوده است.

از سوی دیگر گفتنی است برخلاف تصویری که برخی رسانه‌ها از این کشور به نمایش گذاشته اند، که گویای تکمیل تسلط طالبان بر سراسر افغانستان است، به نظر می‌رسد، این گروه هنوز بر سراسر افغانستان مسلط نشده و برخی مناطق مرکزی و شرقی این کشور درگیری میان نیروهای طالب و دسته‌های مختلف مخالف آنان از ارتش افغانستان گرفته تا برخی نیروهای مقاومت مردمی، هنوز ادامه دارد. همچنین با شکل‌گیری هسته مقاومت مردمی در ولایت پنجشیر با محوریت «احمد مسعود»، فرزند احمد شاه مسعود و «امرالله صالح»، معاون رئیس جمهور فراری، امیدهای جدیدی برای آزادی افغانستان شکل گرفته است. با شکل گیری این هسته مقاومت در ولایت پنجشیر، پیشروی های گروه های مخالف طالبان در ولایت بغلان در همسایگی پنجشیر آغاز شده و تا کنون ۵ ولسوالی اندرآب، بنو، ده صلاح، بهسود و خنجان از تسلط طالبان خارج شده تا امیدواری‌ها نسبت به مقاومت پنجشیر افزایش یابد.

در چنین شرایطی به نظر می‌رسد درگیری‌ها میان طالبان و مخالفان آن ادامه خواهد یافت و احتمالاً در کوتاه مدت شاهد شکل گیری حکومتی یکدست در این کشور نباشیم. در نتیجه عدم وجود حکومت مرکزی در این کشور و فقدان امنیت، احتمالاً شاهد افزایش سطح زیر کشت خشخاش در کوتاه مدت، افزایش خواهد یافت و کشت خشخاش به آسان ترین وسیله امرار معاش کشاورزان مبدل خواهد شد. این امر باعث خواهد شد، زنجیره عرضه مواد مخدر و مسیر بالکان (که از ایران هم می‌گذرد) فعال تر از قبل خواهد شد. در صورتی که نیروهای مقاومت مردمی، موفقیت‌های بیشتری به دست بیاورند و بتوانند مناطق بیشتری را آزاد کنند، این سناریو در بلند مدت نیز ادامه خواهد یافت.

اما در صورت شکست قطعی مقاومت یا محدود شدن آنها به چند ولایت و تثبیت حاکمیت طالبان، «سیاست مخدری» افغانستان توسط این گروه تعیین خواهد شد. با توجه به اظهارات اخیر «سهیل شاهین»، سخنگوی طالبان درباره جلوگیری از کشت خشخاش و تولید تریاک در افغانستان دیگر بار باید کارشناسان و سیاست‌گذاران نسبت به این رویداد نیز حساس باشند، زیرا در صورتی که طالبان بتواند تأثیر محسوسی بر کشت خشخاش و تولید تریاک در افغانستان بگذارد و آن را محدود سازد، با افزایش لجام گسیخته قیمت این ماده در کشورهای مختلف از جمله ایران روبه رو خواهیم بود.

این تاثیر روانی تحمیل شده به بازار است، انبارها و دپوها همچنان محصول برداشت‌های قدیمی و امسال را دارند، از آخرین برداشتها بیش از سه تا چهار ماه نگذشته است.

سطح زیر کشت امسال حدود ۳۱۰ هزار هکتار برآورد شده بود که بطور متوسط برداشت از سطح هکتار ۲۸ تا ۳۲ کیلو و متوسط ۳۰ کیلو پیش بینی شده بود، بنابر این رقمی حدود ۹۳۰۰ تن تریاک برداشت این فصل بوده و از اواخر بهمن تا ۱۵ اسفند هم سطح زیر کشت سال آتی مشخص می شود. نکته مهم این است که سیاست مخدری طالبان هرچه که باشد (چه ممنوع سازی انجام شود و چه نشود) تأثیرات آن از اوایل سال آینده شمسی خود را نشان خواهد داد. همچنین گفتنی است که در حال حاضر طالبان که از قبل با کشاورزان خشخاش کار دارای قرارداد کاری است، ناچار از متعهد ماندن به توافق خود تا پایان زمان قرارداد است.  در نتیجه سیاست‌گذاران ایرانی باید برای سال 1401 برای برنامه ریزی ویژه ای داشته باشد.