کنترل اقتصاد مخدری افغانستان توسط طالبان چه معنایی دارد؟
این گروه ادعا کرده تولید مواد مخدر را ممنوع خواهد کرد اما این امر بسیار دشوار خواهد بود.
افغانستان 90 درصد تریاک غیر قانونی جهان را تولید می‌کند و صمغ چسبناکی که از خشخاش برداشت می‌شود در تولید هروئین مورد استفاده قرار می‌گیرد. در سال‌های اخیر تجارت تریاک افغانستان بیش از گذشته رونق یافته بود. در سال 2020 میزان سطح زیر کشت خشخاش نسبت به سال 1997 سه برابر افزایش یافت. فرایند تبدیل صمغ تریاک به هروئین نیز که در سال‌های گذشته بیرون از مرزهای افغانستان انجام می‌شد، اکنون درون این کشور صورت می‌گیرد. طبق گزارش سازمان ملل، امروز ارزش تریاک تولید شده در افغانستان بین 6 تا 11 درصد تولید ناخالص داخلی این کشور را تشکیل می‌دهد. اما تسلط طالبان بر افغانستان چه تأثیری بر اقتصاد مخدری این کشور دارد؟
کشت خشخاش در افغانستان از قرن‌ها پیش رواج داشته، اما در پی هجوم اتحاد شوروی سابق به این کشور در سال 1979 محبوبیت این محصول چندین برابر شد. در نتیجه ویرانی‌هایی که جنگ ده ساله شوروی در افغانستان برجا نهاده بود، بسیاری از مردم افغانستان رو به کشت خشخاش آوردند که هم از گندم مقاوم‌تر است و هم سودآوری بیشتری دارد. آن‌دسته از گروه‌های مجاهدین آن روزها که بعداً طالبان را تشکیل دادند، از عواید به دست آمده از این محصول برای خرید سلاح استفاده می‌کردند.
وقتی طالبان در دهه 1990 برای نخستین بار به قدرت رسید، اعلام کرد همه موادی که باعث نشئگی و مستی در انسان شوند «گناهی بزرگ در آیین اسلام» برشمرده می‌شوند. تلاش‌های این گروه برای محدود کردن تولید تریاک از سال 1996 آغاز شد، اما تأثیر ناچیزی برجا نهاد، به همین دلیل امارت اسلامی تصمیم گرفت تا به‌جای تلاش برای محدود ساختن از این تجارت مالیات بگیرد. از این رو طالبان با رونمایی از فرضیه‌ای سفسطه‌آمیز اعلام کرد: مصرف مواد مخدر حرام است ولی کشت خشخاش حرام نیست.
اما با گذشت چند سال در سال 2000 این گروه در تصمیم پیشین تجدید نظر کرد و کشت خشخاش را نیز حرام اعلام کرد. این بار سیاست ریشه کنی طالبان نتیجه داد و تولید تریاک در این کشور 90 درصد کاهش یافت. از این رو «وندا فلباب براون[1]»، پژوهشگر موسسه آمریکایی بروکینگز این سیاست، موفق‌ترین ممنوعیتی درنظر گرفته می‌شود که تا کنون در جهان علیه تولید تریاک به اجرا درآمده است. در این مقطع طالبان مزارع خشخاش را به امید دریافت کمک‌های مالی و شناسایی بین المللی نابود کردند. البته پایین آمدن نسبی قیمت تریاک و بالا رفتن قیمت گندم نیز اجرای این سیاست را تسهیل کرده بود. اما تحولات بعدی در قیمت محصولات، باعث شد تنها ظرف یک سال از آغاز این ممنوعیت برخی کشاورزان اقدام به نقض آن کردند.
تولید تریاک در پی ورود آمریکا به افغانستان در سال 2001 از سر گرفته شد. طالبان نیز که از قدرت بیرون رانده شده بود و شدیداً نیازمند منابع مالی بود، در مناطقی که هنوز در اختیار داشت به سیاست پیشین یعنی دریافت مالیات در برابر محافظت از مزارع بازگشت. بدین ترتیب هر زمان که نیروهای آمریکایی و متحدان آنها برای نابودی مزارع خشخاش وارد عمل می‌شدند، طالبان در مقام مدافع کشاورزان ظاهر شده و غربی‌ها را به تلاش برای ایجاد قحطی در افغانستان متهم می کرد. داده‌های موجود درباره اینکه طالبان از محل تولید و فروش مواد مخدر چه میزان عواید مالی به دست می آورد مبهم است، اما گزارشی که «واحد ارزیابی و تحقیق افغانستان» (یک اتاق فکر مستقر درون افغانستان) منتشر کرده ادعا کرده که در سال 2018 رقم غیر رسمی 39.9 میلیون دلار درآمد این گروه از تجارت مواد مخدر بوده است.
اکنون که این گروه دوباره بر قدرت مسلط شده، ادعا می‌کند که دیگر بار می‌خواهد تجارت مواد مخدر را ممنوع سازد. اما بدون منابع مالی ناشی از تریاک افغانستان دچار یک بحران مالی خواهد شد. از سوی دیگر ایالات متحده نیز نزدیک به 9 میلیارد دلار از داراییهای دولت افغانستان را فریز کرده و احتمالاً بخش اعظم کمک‌های مالی سالانه به افغانستان نیز لغو خواهد شد (کمک‌های مالی خارجی 75 درصد مخارج عمومی دولت افغانستان در سال 2019 را تشکیل داده است). طالبان البته پذیرفته که اگر قرار بر تکرار سیاست ممنوعیت تریاک باشد، نیاز به کمک‌های خارجی دارد. روسیه و چین در میان کشورهای انگشت شماری هستند که هنوز سفارت‌هایشان در کابل را باز نگه داشته اند و ممکن است اولین دولت‌هایی باشند که به طالبان کمک می کنند. اما آنطور که خانم فبلباب براون تصریح کرده قطعاً کمک‌های چین و روسیه نمی‌تواند جایگزین کمک‌های غربی‌ها باشد. حتی اگر طالبان واقعاً بخواهد تولید تریاک را ممنوع کند، این تجارت یک تجارت چسبنده است و جدایی از آن کار آسانی نیست.
پی‌نوشت
[1] . Vanda Felbab-Brown
