پیشگیری از اعتیاد در بستر فقه پویا
همیشه دراذهان این سئوال مطرح است که تأثیرآموزه های دینی براعتیاد چیست ؟ آیا در دین فاکتور هایی وجود دارد که شخص اگر آن ها را دارا باشد، معتاد نشود و اگر قبلا معتاد بوده با رعایت کردن آن ترک کند؟ لازم است تأکید کنیم که فقه اسلامی بستری پاسخگویی به سوالات فوق است و کار فقیه عبارت از تحقیق و جستجوی دقیق در منابع چهارگانه «کتاب، سنت، عقل و اجماع » برای دست یابی مطمئن به احکام الهی برای موضوعات متنوعی است که آدمیان درزندگی فردی واجتماعی خود با آنها روبرو هستند. در این چارچوب یکی از جدی ترین موضوعات و معضلات جامعه نوین، اعتیاد و مصرف مواد مخدر است. شاید شکل گیری، بروز و شیوع مصرف مواد مخدر، ارتباطی با حوزه کار فقیه نداشته باشد اما فقه پویا حکم می کند که برای یک معضل جامعه معاصرکه از بیماری اخلاقی اجتماعی اعتیاد رنج می برد، احکام الهی را جستجو کند.
پژوهش‌های صورت گرفته در کشور مصر نشان می‌دهد: ۵/۶۳ درصد افراد بر این باور بودند که مواد مخدر حرام است و ۵/۲۲ درصد آن را مکروه و ۱۴ درصد حلال می پنداشتند؛ اما دسته اول تأکید داشتند چون مصرف مواد برای مقاصد پزشکی و درمانی است، پس حلال می شود. یعنی راه توجیه برای عمل شان را فراهم می نمایند[۱].
همچنین می‌توان به نقش مذهب در خانواده های پرخطر و کم خطر در ارتباط با مصرف مواد، اشاره کرد. به عنوان مثال خانواده‌های با خطر بالای مصرف مواد در باره اعتقاداتشان به خدا مطمئن نیستند و اجازه می دهند کودکان آنها خود اعتقاداتشان را تعیین کنند. با این حال هم چنان که کودکان به مرحله نوجوانی می رسند، والدین نگران می شوند و شروع به اعمال زوربه بچه ها برای قبول مذهب رسمی می کنند. بر عکس، خانواده های با خطر پایین مصرف مواد، اعتقاد محکم به وجود خدا را در طی سال های اولیه کودکی تأیید می کنند، اما بعد از نوجوانی اهمیتی به داشتن مذهب نمی دهند . آنها احساس می کنند که بنیان های اعتقادی را پی ریزی کرده اند و دغدغه مشارکت مذهبی ندارند.
می‌توان گفت رابطه معنادار و با ثباتی بین مذهب و معنویت از یک طرف و سلامت افراد از سوی دیگر وجود دارد. برای افراد معتاد زندگی حول به دست آوردن ، مصرف و بهبودی از اثرات مواد متمرکز است. آنها ممکن است احساس کنند که از دیگران جدا شده اند و چیز زیادی از زندگی شان نمانده است. احساس می کنند زندگی شان بدون معنا است و هیچ هدف متعالی یا معنوی برای آن وجود ندارد. آنها احساس می کنند که هیچ قدرتی بزرگ تر از خودشان برای کمک به آنها وجود ندارد.
صرف نظر از این که مذهب و دین داری چگونه سنجیده شود (به وسیله ی میزان حضور در مسجد یا کلیسا، اعتقاد به خدا، علایق مذهبی و فرقه ای) و حتی پس از کنترل مناسب متغیرهای مداخله گر، باز هم بین مذهب و سلامت رابطه ی مثبت وجود دارد. اکثرتحقیقات انجام شده حاکی از آن است که دین داری مانع از بزهکاری و سوءمصرف الکل و داروهای مخدر در جوانان می شود. همچنین در پژوهشی دیگر مشخص شد ، دین داری رابطه منفی با افسردگی ، پریشانی روانی ، بزهکاری ، رفتارهای منحرف و سوءمصرف الکل و مواد، دارد.
نقش مذهب در درمان اعتیاد
اصولی که در اسلام جهت درمان معتاد مفید واقع می شوند عبارتند از :
- اصل پذیرش :
در مکتب اسلام بالاترین خطا وگناه که همان شرک به خدا می باشد درصورت بازگشت و شناخت ذات یکتای خداوند قابل بخشش است و هیچ کس مأیوس از رحمت خداوند نیست و شخص معتاد نیز زمانی که جهت درمان، پناه به مرجع ذی صلاحی آورد به هیچ عنوان طرد نمی شود.
- اصل حمایت :
اسلام به پیروان خود دستور می دهد زمانی که شخص ولو غیر مسلمان به قصد کمک گرفتن به تو رجوع کرد دست رد به سینه او زده نشود، بلکه حتی حمایت از افراد ضعیف و مستضعف علامت ایمان افراد برشمرده شده و کسی که در فکر این موضوع نباشد مسلمان نمی باشد؛ لذا معتاد نه تنها پذیرفته می شود بلکه از نظر درمان حمایت هم می شود.
- اصل بازگشت به اصل خویشتن :
شخص راهنما که خود مسلمان دلسوزی است سعی خواهد نمود او را با ارزش های انسانیش آشنا کند و جایگاه انسان را در روی زمین به وی نشان دهد و مقام انسان و عزت همیشگی او را در پرتو گرایش به مذهب به وی گوشزد می کند تا زمینه تفکر و در نتیجه بازگشت به اصل خویش در او ایجاد شود.
- اصل تصمیم و اراده :
در اسلام حتی نیت و تصمیم شخص چنانچه مثبت باشد اجر در پی دارد و لذا زمانی که هر معتاد اراده و تصمیم به ترک گرفت همان لحظه گرایش به سمت جاده سلامتی و در مسیر صحیح قرارگرفتن آغاز می شود. لذا اسلام سعی دارد زمانی که معتاد تصمیم و اراده به ترک کرد او را مورد حمایت مادی و معنوی و همچنین تشویق قرار دهد و بر تقویت این تصمیم و اراده بیفزاید تا به عنوان یک هدف مهم آن را دنبال کند؛ زیرا اساس مذهب رشد می باشد. (قدتبین الرشد من الغی …، بخشی از آیت الکرسی). لذا نیت و اراده انسان ها به سمت یک زندگی سالم، بایستی مورد حمایت جامعه قرارگیرد. شخصی که تصمیم به ترک گرفته از نظر مذهب مورد حمایت است و به دیده احترام به وی نگاه می کنند. به منظورتقویت اراده و باقی بودن بر این بینش ، راهکارهای ذیل از نظر مذهب توصیه می گردد :
– حمایت های مادی ومعنوی (اقوام، دوستان، حکومت).
– همنشینی و دلجوئی از وی.
– یاد آوری مکرر توانمندیهاو ارزشهای انسانی وی.
– سوق دادن ذهن او به خدا و اولیائش.
- اصل مراقبت :
رسول اکرم (ص) می فرمایند : «کلکم راع و کلکم مسئول عن رعیته»؛ شما همه ناظر و راهبر و نسبت به یکدیگر مسئول هستید. مذهب علاوه بر بکار گرفتن چهار اصل فوق، اصل مراقبت را تا حصول نتیجه نهایی ارائه می دهد. صله رحم، رسیدگی به خویشاوندان و به جا آوردن حقوق همسایه از نشانه های ایمان در جامعه می باشد. لذا یک مسلمان برای اینکه آفت های اجتماع دوباره به سراغ هم نوعش نرود، با او معاشرت کرده و از او حمایت می نماید و پیوسته نگران حال اوست. مذهب به مثابه مراقب دلسوزی است که پیوسته در صدد جهت دادن افراد منحرف به سمت فطرت و طریقه حق می باشد.
- اصل بازسازی شخصیت :
دین اسلام یکی از ادیانی است که به وحدت و یکپارچگی شخصیت معتقد است. اسلام دین توحیدی بی نظیری است، چرا که خداوند خالق یگانه و واحد است و خلقت او نیز براساس یک نظام یکپارچه و واحد می باشد که هر عناصر این خلقت ضمن برخورداری از وحدت درونی به نوبه خود نقش مهمی در برپایی و هماهنگی خلقت دارد . بهترین ارزش ها یکی جان ودیگری شخصیت انسان می باشد و هر دو بالاترین مسئولیت را برای آحاد امت اسلامی به همراه می آورد. لذا هر فردی که تصمیم دارد قدم به جاده سلامتی بگذارد، خطا و انحرافات گذشته او محو می شود و فعالیت های مثبت و کوشش در راه صحیح زندگی کردن، گناهان گذشته را از بین می برد (“ان الحسنات یذهبن السیئات : خوبی ها، زشتی ها را از بین می برد”)[۲].
پی‌نوشت‌ها
[۱] https://www.porseman.com/article
[۲] کامل آیه چنین است:« وَ أَقِمِ الصَّلاهَ طَرَفَیِ النَّهارِ وَ زُلَفاً مِنَ اللَّیْلِ إِنَّ الْحَسَناتِ یُذْهِبْنَ السَّیِّئاتِ ذلِکَ ذِکْرى لِلذَّاکِرِین» سوره مبارکه هود آیه۱۱۴
بازنشر این مطلب صرفاً با ذکر منبع «کادراس» بلامانع است.