مافیای مخدری افغانستان و گذار به تولید شیشه
در حالیکه تریاک و هروئین اصلی‌ترین محصولات مخدری سنتی افغانستان به حساب می‌آیند، اما در یکسال اخیر تولید شیشه در این کشور از طریق پیش‌ساز افدرا گسترش یافته و به دلیل دسترسی مناسب هزینه تولید این محصول به نصف کاهش پیدا کرده است. بدین ترتیب افغانستان کم کم زمینه مبدل شدن به یک تولید کننده شیشه در بازار جهانی را نیز پیدا کرده است.
تولید کنندگان مواد در افغانستان اخیراً وارد مسیر جدیدی شده‌اند. کشوری که مسئول تولید سه چهارم تریاک جهان و میزان قابل توجهی از حشیش دنیاست، با حرکت به سوی تولید مت‌آمفتامین، به تنوع بخشیدن به محصولات خود روی آورده است. دفتر مقابله با جرم و مواد سازمان ملل می‌گوید کشفیات مواد توسط مقامات افغانستانی به میزان شگرفی در حال افزایش است. پلیس این کشور که در سال‌های 2013 و 2014 تنها 4 کیلو گرم مواد کشف کرده بود، در نیمه اول سال جاری میلادی موفق به کشف 650 کیلو مواد شده است.
این افزایش ناگهانی میزان باعث تعجب مقامات این کشور شده است. جالب‌تر آنکه میزان تولید مت‌آمفتامین در افغانستان نیز به شدت افزایش یافته و به همسایه غربی آن سرازیر شده است. ایران مدت‌ها با معضل مت‌آمفتامین روبه رو بود، اما سیاست مشت آهنین این کشور علیه تولیدکنندگان آن‌ها را فلج کرد. برخی از این تولیدکنندگان به بیابان‌های غیرقابل دسترسی واقع در غرب افغانستان کوچ کرده اند و همچنین گروهی از کارگران مهاجر افغانستانی نیز که از وضعیت بازار کریستال در ایران آگاهی پیدا کرده‌اند، سعی در انتقال مراکز تولید شیشه به داخل افغانستان کرده‌اند.
«دیوید منسفیلد»، استاد علوم سیاسی در «مدرسه اقتصاد لندن» معتقد است «تولید مت‌آمفتامین در افغانستان پیچیدگی‌های زیادی دارد.» تولیدکنندگان معمولاً مت‌آمفتامین را از پیش‌ساز اصلی( یعنی سودوافدرین[1]) می‌گیرند که بدون نسخه هم می‌توان آن را برای بیماری‌هایی نظیر سرماخوردگی و آنفولانزا از داروخانه خرید. اما حکومت‌ها تلاش می‌کنند فروش این دست داروها را از طریق افزایش هزینه خرید یا تولید آن محدود سازند. از این رو تولیدکنندگان افغانستانی به یک منبع دیگر روی آورده اند: بوته افدرا[2]. این درختچه‌های قرمز توت در مناطق خشک آسیا می‌روید و به دلیل برخورداری از سودوافدرینِ طبیعی، مدت‌های مدیدی است به عنوان داروی گیاهی در درمان آسم، احتقان ودیگر مسائل تنفسی به کار می‌رود.
منسفیلد می‌گوید بسیاری از کارخانه‌های تولید هروئین در ولایت فراه افغانستان (چسبیده به مرز ایران) این روزها پر از سطل‌های برگ‌های افدرا هستند، که در تولید شیشه به کار می‌روند. او همچنین می‌گوید اقدام کردن به استفاده از این روشِ گیاه پایه هزینه‌های تولید را به نصف تقلیل داده است. در این میان اما، کشاورزان به وی اطلاع داده اند که قیمت برگ افدرا در سال جاری سه برابر شده است.
مقصد این شیشه واضح نیست. اما احتمالاً بخش عمده آن به ایران می‌آید. سردار «مسعود زاهدیان»، رئیس پلیس مبارزه با مواد مخدر ایران، اعلام کرده که یک محموله چهار تنی شیشه در مرزهای مشترک بار افغانستان پس از ماه مارس کشف شده است. اما افغانستان همچنین بازار مصرف داخلی نیز دارد. از سوی دیگر مت‌آمفتامین در پاکستان نیز مصرف بالایی دارد. برخی همچنین ممکن است تصور کنند که محصول یاد شده به سوی مقصدهایی فراتر از این سه کشور نیز خواهد رفت.
اما سوال دیگر این است که این مواد جدید اقتصاد جنگی افغانستان را چگونه تحت تأثیر قرار خواهد داد؟ تریاک و سود حاصل از آن در منازعات نفوذ کرده و نه فقط معیشت کشاورزان فقیر را تأمین می‌کند، بلکه اصلی‌ترین منبع تأمین مالی شورشیان و نیز پول سرشاری را در اختیار مقاماتِ فاسد قرار می‌دهد. افدرا که در زبان محلی افغانستان به اُمان معروف است به منبع جدید کسب سود در مناطقی مبدل شده که قبلاً هیچ گاه خبری از اقتصاد افیونی نبوده است. این بوته در ارتفاع 2500 متری (8200 پایی) می‌روید و لذا در برخی از ولایات افغانستان که عاری از تریاک بوده اند یافت می‌شود. اما هیچ کس نمی داند که افدار به طور دقیق در کجای افغانستان کشت می‌شود و به چه مقدار. سازمان ملل متحد در صدد است تا از طریق ارزیابی زمینی و ماهواره‌ای میزان کشت این محصول را (همانطور که در مورد خشخاش نیز انجام پذیرفته) بررسی کند.
البته تولیدکنندگان افغانستانی نخستین کسانی نیستند که از افدرا برای تولید شیشه استفاده کرده اند، پیشتر چینی ها و برمه‌ای ها نیز چنین اقداماتی داشته اند. اما ضعف حاکمیت قانون در بسیاری از مناطق افغانستان از یکسو و نیز این شبکه‌های توزیع مواد که از قبل برای دیگر انواع مواد موجود هستند و البته هزینه پایین کشاورزی می‌تواند طی مدتی افغانستان را به یکی از رقبای اصلی بازار شیشه جهان مبدل سازد.
پی‌نوشت‌ها
[1] Pseudoephedrine
[2] در فارسی به آن اُرمک می‌گویند.
بازنشر این مطلب صرفاً با ذکر منبع «کادراس» بلامانع است. منبع: Economist
