چالش بی‌پایان «معتادان متجاهر»
کنار خیابان گوشه‌ای را گیر آورده و چرت می‌زند. دیگری زیر پل‌ها را برای زندگی انتخاب کرده. برخی دیگر در پارک‌ها دور هم جمع می‌شوند و نشئه و خماری را با هم تقسیم می‌کنند. بدن های تکیده، چشم‌های بی رمق و بوی همیشگی دود سیگار و احوال نامیزان مخدر، خبر از سر درون شان می‌دهد. آن‌ها معتادند؛ معتاد متجاهر! می‌گویند «معتاد بیمار است، نه مجرم».
با این حال پسوند «متجاهر» شرایط را کمی متفاوت می‌کند. متجاهر در لغت یعنی کسی که آشکارا و بی‌پرده و حجاب کاری را انجام می‌دهد. تجاهر در اعتیاد هم به معنی آشکاری مصرف مواد یا بروز احوال بعد از آن در ملاء عام است. از آسیب های معتادان متجاهر، به جز بر هم زدن چهره شهر و احساس ناخوشایند و ناامنی شهروندان از دیدن آن‌ها، می‌توان به آسانی دسترسی به مواد مخدر، یادگیری نحوه مصرف مواد مخدر از سوی کودکان و نوجوانان و ایجاد کنجکاوی در آن‌ها، بالا رفتن برخی جرایم همچون سرقت، زورگیری، خرده‌فروشی مواد مخدر و مشاغل کاذب و تکدی‌گری به دلیل عدم امکان اشتغال این معتادان، امکان شیوع برخی بیماری‌ها به دلیل بی‌توجهی معتادان متجاهر به بهداشت و سلامت خود، اشاره کرد.
چالش های مقابله با این آسیب اجتماعی اما بسیار زیاد است. به هر ترتیب نمی‌توان این معتادان را تنها به دلیل معتاد بودن از جامعه حذف کرد. هزینه های جمع آوری، نگهداری و درمان این معتادان هم بسیار بالا است و نیاز به امکانات ویژه ای دارد. ضمن اینکه درمان معتادان متجاهر نیز برای بالا بردن درصد موفقیت، نیاز به اقدامات ویژه و مراقبت‌های بعدی دارد که خود شرایط خاصی مثل تامین شغلی و تضمین به کارفرما را می‌طلبد. این در حالی است که بسیاری از معتادان متجاهر، حتی اوراق هویتی معتبری ندارند و همین باعث شده است که به بیمه‌های همگانی هم دسترسی نداشته باشند و در نتیجه هزینه های درمانی آن‌ها در موارد غیر از اعتیاد هم بالا باشد.
در سال های اخیر، تعداد کمپ های نگهداری معتادان متجاهر رو به افزایش است. در فصل سرما نیز برای جلوگیری از سرمازدگی معتادان، گرمخانه‌هایی برای خوابیدن شبانه این معتادان ایجاد می‌شود. با این حال جمع آوری دوره‌ای معتادان متجاهر راه مطلوبی به نظر نمی‌رسد. معتادان متجاهر، پس از جمع آوری به وسیله پلیس، به کمپ‌های ترک اعتیاد معرفی می‌شوند. مدت دوره بازپروری سه ماه است و بعد از اتمام دوره در حالی که معتاد دستگیر شده، فقط مراحل سم زدایی را گذرانده و در آستانه ترک قطعی مواد مخدر است از کمپ خارج می‌شود و چون این افراد بعضا کسی را ندارند بار دیگر و در کمترین زمان ممکن، به مواد مخدر دسترسی پیدا می‌کنند و کارتن خواب می‌شوند. نتیجه اینکه بسیاری از معتادان گردآوری شده در هر دوره این طرح‌ها، پیش‌تر نیز بارها سابقه دستگیری داشته‌اند.
برخی از کارشناسان حوزه مقابله با مواد مخدر، راهکار بهبود این فرآیند را افزایش مدت بازپروری معتادان به حداقل شش ماه و معرفی آن‌ها به مراکز مراقبتی بعد از این دوره برای مدتی حداقل 2 ساله و در نهایت کنترل دوره‌ای وضعیت آن ها برای مدت زمان حداقل 10 ساله می‌دانند. در غیر این صورت، سایر هزینه های انجام شده دچار دوباره‌کاری و تکرار می‌شود و عملا بخش بزرگی از هزینه ها هدر می‌روند. با این حال، چالشی که همچنان وجود دارد، کمبود مراکز نگهداری و نیز تامین هزینه‌های کلان این فرآیند است.
سرهنگ محمد بخشنده، رئیس پلیس مبارزه با مواد مخدر تهران بزرگ دیروز در جمع خبرنگاران با بیان اینکه 10 هزار معتادان متجاهر شهر تهران به ویژه از مناطق مولوی شوشتر جمع‌آوری شده‌اند، گفت: این افراد در حال حاضر در مراکز بازپروری سروش و فشافویه و… نگهداری می‌شوند. اگرچه تهران در حال حاضر در وضعیت خوبی است اما ما همچنان به ایجاد ظرفیت برای نگهداری 4 الی 5 هزار نفر معتاد متجاهر نیازمند هستیم. البته یکی از مشکلات ما معتادان متجاهر منع پذیرش هستند. این معتادان که در حدود هزار و 500 نفر به بیماری هایی از جمله ایدز، هپاتیت و بیماری‌های روحی و روانی مبتلا هستند یا دارای کبر سن و معلولیت جسمی حرکتی هستند؛ چنانچه این معتادان تعیین تکلیف شوند تهران در وضعیت بسیار خوب و پاکی قرار خواهد گرفت. وی درخصوص وضعیت معتادان متجاهر زن گفت: در حال حاضر هیچ ظرفیت جدیدی برای زنان ایجاد نشده است و تنها ظرفیت برای 99 نفر ایجاد شده است؛ در حالی که ما هزار نفر در تهران برآورد کرده بودیم.
بحث ایجاد ظرفیت برای زنان بسیار اهمیت ویژه‌ای دارد و نیاز است که به سرعت مرکزی برای نگهداری این هزار زن در تهران ایجاد شود. در سوی دیگر اما، فرزانه مروستی، مدیرکل امور اجتماعی استانداری تهران در اولین نشست شورای هماهنگی مبارزه با مواد مخدر استان تهران گفته است: «شورای اجتماعی کشور با سیاست جمع آوری معتادان متجاهر مخالف بوده و این اقدام را روش درستی نمی‌داند و اعلام کرده‌اند که دیگر بودجه‌ای برای جمع آوری معتادان متجاهر اختصاص نمی‌دهند».
مسئولان حوزه اجتماعی و انتظامی مرتبط با مواد مخدر، همواره بر برخورد با پدیده مواد مخدر و به ویژه معتادان و بالاخص معتادان متجاهر تاکید دارند. با این حال در شرایطی که باید حقوق انسانی معتادان و تامین شرایط بازگشت آن ها به آغوش جامعه فراهم شود، این فرآیند و هزینه های آن باید به طور هدفمند و نتیجه‌بخش بررسی شده و در عین حال نباید از بین بردن زمینه های ایجاد اعتیاد غافل شد. موضوعی که به نظر می‌رسد با شرایط کنونی، سال های پرشمار دیگری را به سال‌های پرشمار گذشته در غیاب راهکارهای قدرتمند موثر در این زمینه بیفزاید.
