وابستگی پس از گل

   «گل» ماده ای محرک و روان گردان که در بین نوجوانان و جوانان این روزهای ایران بسیار شایع است. و اثرات تخریبی فردی و اجتماعی آن به ویژه در بلند مدت و در کسانی که در سنین پایین مصرف را شروع کرده اند، گسترده است. تقریبا می توان گفت در باور عمومی گل به عنوان ماده ای اعتیاد آور شناخته نمی شود، به دلایل متعدد که در ادامه بدان اشاره می شود. اما دانستن مکانیزم اثر استفاده آن بر بدن و مغز می تواند راهگشا باشد.

    هنگامی که یک فرد «گل» یا «ماری جوانا» می کشد، THC (تتراهیدروکانابینول[۱]) از ریه ها به جریان خون منتقل می شود، خون این ماده را به مغز  و سایر اعضای بدن می رساند و زمانی که فرد غذا یا نوشیدنی می خورد، بدن THC را به آرامی جذب می کند که بعد از ۳۰ دقیقه تا ۱ ساعت فرد مصرف کننده اثرات مصرف را حس می کند. THC بر روی گیرنده های سلولی خاص مغز که در رشد و عملکرد مغز نقش مهمی دارند، تاثیر می گذارد. در نتیجه مصرف ماری جوانا و آزادی سازی THC، فرد احساس سرخوشی یا اصطلاحاً «بالابودن» پیدا می کند.

    به طور کلی مصرف گل اثراتی نظیر، تغییر در احساس و زمان، تغییر در خلق و خوی، مختل شدن حرکت بدن، مشکل در تفکر، حل مسئله یا موضوعی خاص، اختلال در حافظه، توهم و روان پریشی برای فرد مصرف کننده دارد. همچنین، بر اساس مطالعات انجام شده ماری جوانا بر رشد مغز تاثیر می گذارد، به خصوص استفاده این ماده از سنین نوجوانی  و پایین باعث اختلال در تفکر، حافظه و یادگیری می شود. بر اساس یک مطالعه در نیوزلند، افرادی که در نوجوانی به شدت مصرف گل را شروع می کنند، در بین ۸ تا ۱۳ سال به طور متوسط ۸ امتیاز IQ خود را از دست می دهند[۲]. در باور عمومی و بر اساس تبلیغات انجام شده، گل به عنوان ماده ای که اعتیادآور نیست و تنها باعث افزایش حس سرخوشی می شود شناخته می شود. سوال مهم این است که آیا گل یا ماری جوانا اعتیادآور است؟

   به طوری کلی اختلال مصرف شدید در مورد هر چیزی مانند غذا، دارو، نوشیدنی و مواد به عنوان اعتیاد شناخته می شود. استفاده طولانی مدت گل به دلیل اثراتی که بر مغز دارد منجر به اختلال مصرف می شود و در پزشکی به عنوان یک بیماری شناخته می شود، که فرد مصرف کننده را وابسته می کند و اصطلاحاً معتاد می کند. تحقیقات نشان می دهد بین ۹ تا ۳۰ درصد افرادی که از ماری جوانا استفاده می کنند، ممکن است برخی از اختلالات مصرف مانند، بی خوابی، کاهش اشتها، اضطراب و.. در آنها توسعه یابد. بر اساس همین مطالعه افراد مبتلا به سوءمصرف گل، که از سنین پایین یعنی قبل از ۱۸ سالگی شروع به مصرف کرده اند، چهار تا هفت برابربیشتر از بزرگسالان در معرض اختلال مصرف ماری جوانا قرار دارند[۳]. مصرف گل با وابستگی و اعتیاد همراه است؛ چرا که هنگام ترک این ماده به عدم دریافت آن فرد پس از یک تا دو هفته با مشکلات فیزیکی و روانی، بی حسی و عدم تمرکز و کاهش اشتها مواجه می شود که دلیل آن کاهش تولید THC است، که مغز عادت به دریافت مقادیر بالای آن دارد.

   بر اساس اعلام رییس سازمان بهزیستی کشور، گل بعد از تریاک بیشترین شیوع مصرف را در ایران دارد و به دنبال تغییرات الگوی مصرف حتی شیوع این ماده در زنان و نوجوانان به سرعت در حال افزایش است. چند نکته مهم و اساسی در شیوع مصرف گل وجود دارد:

• ناآگاهی خانواده ها و مردم به ویژه اقشار آسیب پذیر مانند نوجوانان و زنان از مضرات این ماده.
• وجود خلاء قانونی در برخی مواد مخدر صنعتی، روان گردان و برخی داروها. نامی گل یا ماری جوانا به عنوان یک ماده خطرناک اعتیادآور در قانون مبارزه با مواد مخدر و حتی در مواد ۴، ۵ و ۸ این قانون که مربوط به جرایم است، وجود ندارد. همین خلاء قانونی موجب شده تا تبلیغات گسترده ای در خصوص اعتیادآور نبودن این ماده و عدم منع قانونی آن به وجود آید.
• رواج کاشت گل به صورت گلخانه ای در سال های اخیر و عرضه راحت آن از طریق فضای مجازی، از سویی زمان دسترسی و نحوه دسترسی را بسیار آسان و سریع کرده و از سوی دیگر قیمت آن را به نسبت مواد دیگر کاهش داده است.
• بیشترین مکان های عرضه این ماده در اطراف مدارس، دانشگاه ها، سینماها، پارک ها، آموزشگاه ها و به طور خلاصه مکان هایی که نوجوانان و جوانان بیشترین حظور را دارند، می باشد.
• برای فروشندگان و قاچاقچیان مواد، درونی شدن شیوع مصرف یک ماده به خصوص در نوجوانان و جوانان، سود اقتصادی بیشتر و طولانی تری به همراه خواهد داشت. هر چقدر سن اعتیاد پایین تر آید، طول مصرف فرد افزایش می یابد و در بلند مدت دوز مصرفی هم با شیب تند بالا می رود، بنابراین سود بیشتری برای فروشندگان و قاچاقچیان به دست می آید.
• کنجکاوی نوجوانان و جوانان و اصرار گروه دوستان از دلایل مهم شیوع گل می باشد.

     بر اساس تحقیقات انجام شده رواج باور اعتیادآور نبودن ، کنجکاوی و اصرار گروه دوستان و همسالان از مهمترین دلایل شیوع مصرف گل در کشور است. به نظر نگارنده هر چند در حوزه اعتیاد با یک چرخه پیشگیری ،کاهش آسیب، درمان و جلوگیری از عود دوباره روبرو هستیم. اما در مورد شیوع استفاده از گل در کشور نقص برنامه های پیشگیرانه و عدم توجه مسئولین  و سیاستگذاران در تدوین برنامه ای جامع برای کودکان، نوجوانان و زنان بسیار اثرگذار بوده است. در رشته سیاستگذاری، سیاستگذاری عمومی دانشی تخصصی است که امروزه پس از چند دهه بسیاری از کشورها در تدوین برنامه های راهبردی و کشوری خود به طور ویژه بدان اهتمام می ورزند. بر اساس مدل مرحله ای یا چرخه ای، سیاستگذاری مشتمل بر ۱- مسئله یابی ۲- تصمیم سازی ۳- مشروعیت بخشی به تصمیمات ۴- اجرا ۵- نظارت ۶- بازخورد است. بر این اساس اجرای یک برنامه و سیاست کلا ن در سطح ملی نیاز به موفقیت در هر کدام از این بخش ها دارد. سند جامع پیشگیری اولیه از اعتیاد که توسط ستاد مبارزه با مواد مخدر در سال ۱۳۹۰ به عنوان نسخه ای که با هدف غایی کاهش میزان بروز اعتیاد به مواد در کشور و هدف کمی قرار دادن حداقل ۴۰ درصد از جمعیت کشور تحت پوشش برنامه های استاندارد پیشگیری در سال های ۱۳۹۰ تا ۹۴ تدوین شد، به نظر می رسد تاکنون نتوانسته تاثیرگذاری جدی داشته باشد.

    دانش پیشگیری در کشور ما نسبت به دیگر کشورها عقب مانده است. بخشی از این عامل بر می گردد به رویکرد سیاستگذاران که اساساً امر پیشگیری را در حوزه اعتیاد و مواد در اولویت قرار نداده اند. بخشی از آن هم در عدم شناخت صحیح مسئله پیشگیری است. فقدان دسترسی به اطلاعات صحیح و عدم استفاده از تجربیات دیگر کشور، حوزه پیشگیری را در کشور ما با معضل بزرگی مواجه کرده است. اکثر سیاستگذاران پیشگیری در ایران از مهارت و دانش کافی برخوردار نیستند، در واقع همان هایی که در حوزه درمان، مقابله با عرضه و کاهش آسیب فعال بوده اند، اکنون به فکر پیشگیری هستند، که نتیجه آن تدوین برنامه های ضعیف  و اجرای ضعیف و ناقص آن در در سطح مدارس و خانواده ها است.

    دانش پیشگیری در کشور ما بیشتر بر کاهش عوامل خطر متمرکز است، مانند جلوگیری از ناکامی تحصیلی برای دانش آموزان مقطع دبستان، در حالی که بر اساس تحقیقات، برنامه پیشگیرانه موثر، برنامه ای است که هر دو عامل اصلی پیشگیری یعنی، ۱- کاهش عوامل خطر و ۲- افزایش عوامل محافظتی، مانند افزایش پیشرفت تحصیلی را در نظر داشته باشد. توجه صرف به کاهش عوامل خطر در برنامه های پیشگیرانه در ایران ، گاهی موجب شده نتیجه معکوس در آگاهی رسانی این قشر مهم داشته باشد و آن ها را کنجکاو در استفاده مواد کند.

   همچنین عدم جلب مشارکت عمومی، بی توجهی به ظرفیت سازمان های مردم نهاد و نهادهای پژوهشی و تحقیقاتی غیر دولتی، محدود بودن امر پیشگیری در اختیار نهادهای ملی و رسمی دولتی، برنامه های ملی و مردمی در حوزه پیشگیری را با مشکل جدی مواجه کرده است. بررسی تجربیات موفق سایر کشورها در امر پیشگیری نشان می دهد، حضور فعال مردم و خانوادها، نهادهای آموزشی، مراکز تحقیقاتی غیر دولتی و سمن ها می تواند نقش بسایر مهمی در امر پیشگیری از اعتیاد داشته باشد.

 پی‌نوشت‌ها

[۱] یکی از گونه‌های کانابینویدها و مادهٔ محرک عصبی اصلی موجود در گل یا ماری جوانا است که سیستم عصبی مرکزی بدن را تحت تاثیر قرار می دهد.

[۲]Jackson NJ, Isen JD, Khoddam R, et al. Impact of adolescent marijuana use on intelligence: Results from two longitudinal twin studies. Proc Natl Acad Sci U S A.2016;113(5):E500-E508. doi:10.1073/pnas.1516648113

[۳] Ibid

بازنشر این مطلب صرفاً با ذکر منبع «کادراس» بلامانع است