دکترین نئومونرو؛ سیاسی‌شدن راهبرد جنگ با مواد مخدر در نیم‌کره غربی

تحلیل جامع داده‌های امنیتی و الگوهای نوین در آمریکای لاتین بیانگر وقوع یک «دگردیسی لجستیکی و صنعتی» در ساختار قاچاق بین‌المللی است که در آن ونزوئلا فراتر از یک مسیر عبوری، به‌عنوان یک «کانون راهبردی چندوجهی» و مرکز اصلی تنش‌های جغرافیای سیاسی در نیم‌کره غربی نقش‌آفرینی می‌کند. این جعل واقعیت در حالی صورت می‌گیرد که در سند جدید استراتژی ملی دولت آمریکا، منطقه آمریکای لاتین به‌عنوان دومین اولویت مهم واشنگتن در نظر گرفته شده است. براساس گزارش‌هایی که اداره مبارزه با مواد مخدر آمریکا (DEA) منتشرکرده است، هم‌سویی منافع گروه‌های چریکی کلمبیایی با عناصر منتسب به ساختار نظامی ونزوئلا موسوم به «کارتل خورشیدها» منجر به ایجاد دالان‌های هوایی و دریایی ایمن در ایالت‌های مرزی شده است که عبور بخش قابل‌توجهی از کوکائین جهان را تسهیل می‌کند. واکنش آمریکا اما ماهیت این بحران را از سطح مبارزه با جرم به یک رویارویی تمام‌عیار تغییر داده است.

 دولت ترامپ با استناد به اتهام «نارکواِستیت» علیه مقامات ارشد کاراکاس، عملیات تهاجمی گسترده‌ای را تحت هدایت فرماندهی جنوبی ارتش خود و با عنوان «عملیات پیشرفته مبارزه با مواد مخدر» در دریای کارائیب و اقیانوس آرام شرقی آغاز کرده است که شامل محاصره دریایی و استقرار ادوات سنگین نظامی است. دولت ونزوئلا این تحرکات را نه یک اقدام انتظامی، بلکه مصداق بارز «حمله نظامی و اقتصادی به حاکمیت ملی» و تلاشی برای تغییر ساختار سیاسی از طریق فشار حداکثری می‌داند. شواهد میدانی نیز نشان می‌دهد که با وجود فشارها، جریان اصلی قاچاق به دلیل فساد ساختاری و انعطاف‌پذیری مسیرها به سمت کشورهای همسایه همچنان پایدار مانده است؛ امری که بر سیاسی بودن ماهیت مداخله آمریکا صحه می‌گذارد. در این یادداشت می‌کوشیم به بررسی وضعیت قاچاق مواد مخدر در آمریکای لاتین به ویژه ونزوئلا بپردازیم.

جستاری در باب آخرین وضعیت مخدری آمریکای لاتین

بر اساس داده‌های امنیتی و گزارش‌های تکمیلی نهادهای بین‌المللی در نیمه دوم سال ۲۰۲۵، چشم‌انداز قاچاق مواد مخدر در آمریکای لاتین دچار نوعی «دگردیسی لجستیکی و صنعتی» شده است. در این دگردیسی، ضمن تثبیت تولید سنتی کوکائین در بالاترین سطح تاریخی خود در کشورهای منطقه (با تخمین مساحت زیر کشت فراتر از ۲۵۰۰۰۰ هکتار)، الگوی توزیع به سوی بهره‌گیری از «کریدورهای غیرسنتی» و بنادر ثانویه در کشورهایی نظیر اکوادور و کاستاریکا تغییر جهت داده است. در این بازه زمانی، گروه‌های تبهکار فراملیتی، به‌ویژه کارتل‌های مکزیکی با هدف به حداکثر رساندن سود و کاهش ریسک، سهم بازار مواد مخدر مصنوعی مانند فنتانیل را در سبد صادراتی خود افزایش داده‌اند که این تغییر استراتژی، منجر به افزایش حدود ۱۰ تا ۱۵ درصدی حجم کشفیات در مبادی ورودی بازارهای مصرف، به‌ویژه آمریکای شمالی و اروپا نسبت به نیمه دوم سال ۲۰۲۴ شده است و هم‌زمان، نرخ خشونت و درگیری‌های مسلحانه را در نقاط اتصال زنجیره تأمین به شدت بالا برده است.

اتهامات واردشده به کاراکاس بیانگر تثبیت یک «زیست‌بوم جنایی ترکیبی» است که در آن، ایالت‌های هم‌مرز با کلمبیا، به‌ویژه «زولیا» و «آپوره»، عملا به مناطق آزاد برای انبارسازی و ترانزیت هوایی کوکائین تبدیل شده‌اند. بر اساس داده‌های رصدی دولت آمریکا، شبکه لجستیکی موسوم به «پل هوایی» در این بازه زمانی با بهره‌گیری از جت‌های تجاریِ تغییرکاربری‌یافته، میانگین پروازهای غیرقانونی به مقصد آمریکای مرکزی، عمدتا در محدوده هندوراس و گواتمالا را به بیش از ۴۰ پرواز در ماه افزایش داده است. طی این فرایند، گروه‌های چریکی کلمبیایی شامل ارتش آزادی‌بخش ملی و بازماندگان نیروهای مسلح انقلابی وظیفه انتقال محموله‌ها از منطقه «کاتاتومبو» به داخل خاک ونزوئلا را بر عهده دارند و در مقابل، عناصر منتسب به ساختار نظامی ونزوئلا با از مدار خارج کردن رادارهای پدافندی و تأمین امنیت باندهای فرود مخفی علاوه‌بر مسیر هوایی، امکان صادرات دریایی از بنادر ایالت‌های «سوکره» و «فالکون» به سمت اروپا و غرب آفریقا را تضمین می‌کنند، به‌طوری که برآورد می‌شود حدود ۲۴ درصد از کل کوکائین تولیدی در جهان از بستر این زیرساخت عبور می‌کند.

پرونده سازی علیه دولت مادورو در نهادهای بین‌المللی

آمریکا برای به حاشیه راندن بازیگران اصلی تجارت مخدری در آمریکای لاتین، یعنی مکزیک و کلمبیا از یک سو و از سوی دیگر متهم کردن دولت مادورو، به انتشار گزارش‌های یک‌جانبه اکتفا نکرده است. بر اساس گزارش‌های دیده‌بان جرم و جنایت سازمان‌یافته و داده‌های دفتر مقابله با مواد مخدر و جرم سازمان ملل، در نیمه دوم سال جاری میلادی ونزوئلا همچنان موقعیت خود را به‌عنوان یک «هاب ترانزیتی استراتژیک» برای انتقال کوکائین تولیدشده در کلمبیا به بازارهای ایالات متحده و اروپا حفظ کرده است. برآوردهای این نهادهای به‌ظاهر مستقل نشان می‌دهد که در این بازه زمانی، حجم کوکائین عبوری از خاک ونزوئلا، به‌ویژه از طریق ایالت‌های مرزی زولیا و آپوره، از ۲۵۰ تا ۳۰۰ تن در مقیاس سالانه عبور کرده است. به گزارش اینسایت‌کرایم، این عملیات گسترده تحت نظارت و تسهیل عناصر منتسب به «کارتل خورشیدها» انجام می‌گیرد و با استفاده از هواپیماهای سبک در باندهای پرواز مخفی و قایق‌های تندرو در دریای کارائیب، زنجیره تأمین گروه‌های چریکی کلمبیایی را به بازارهای بین‌المللی متصل می‌کند.

به نام مبارزه با مواد مخدر، به کام کارتل‌های نفتی

در بُعد ژئوپلیتیک دولت ترامپ در چند ماه گذشته با استناد به لایحه اتهامی «نارکو-تروریسم» علیه رهبران ونزوئلا، دایره اقدامات تهاجم‌آمیز خود را تحت عنوان «عملیات پیشرفته مبارزه با مواد مخدر در نیمکره غربی» به شدت گسترش داده است. واقعیت اما آن است که آمریکا قصد دارد با دنبال کردن سیاست «نئو مونرو» بر منابع راهبردی منطقه آمریکای لاتین، به ویژه نفت مسلط شود و موقعیت خود را در بازارهای انرژی بهبود بخشد.

برخلاف تحلیل‌های مطرح‌شده در خصوص قطع وابستگی آمریکا به منابع نفتی پس از کشف «شیل اویل»، جنگ اخیر ایران و رژیم صهیونیستی نشان داد که دولت ترامپ تا چه اندازه نگران آسیب دیدن میادین نفتی در منطقه خلیج فارس یا بسته شدن تنگه هرمز است. این اقدامات که توسط فرماندهی جنوبی ارتش آمریکا رهبری می‌شود و دولت کاراکاس آن را مصداق بارز «حمله نظامی و اقتصادی به حاکمیت ملی» می‌داند، شامل استقرار گسترده ناوگان دریایی در دریای کارائیب و اقیانوس آرام شرقی برای محاصره دریایی و رهگیری محموله‌ها بوده است. اگرچه واشنگتن این تهاجم نرم و سخت را با هدف قطع شریان‌های مالی رژیم مادورو و مبارزه با قاچاق توجیه می‌کند، تحلیل‌های مستقل نشان می‌دهد که این فشارها بیشتر جنبه سیاسی دارد و با وجود افزایش ۱۰ درصدی توقیف محموله‌ها توسط نیروهای آمریکایی، جریان اصلی قاچاق به دلیل فساد سیستماتیک و تغییر مسیرهای ترانزیتی به سمت گویان و برزیل همچنان پایدار مانده است.

نیلوفر صالحی، کارشناس روابط بین‌الملل