اعتیاد و بازدارندگی مذهبی

به لحاظ اهمیت دین در تمام جنبه‌های زندگی، بررسی عوامل روان‌شناختی دین به ویژه رابطه مذهب با شخصیت افراد در گرایش به آسیب‌های اجتماعی یکی از موضوعات مورد توجه است. تحقیقات نشان می‌دهند، مذهب موجب احساس بهزیستی می‌شَود. بر این اساس می‌توان گفت، نگرش دینی به طور کلی بر رفتار انسان موثر است. باورهای مذهبی به بهبود سلامت، کیفیت زندگی و افزایش اعتماد به نفس منجر می‌شود. همچنین از جمله عواملی که می‌تواند در پیشگیری و کاهش اختلالات روانی و و مشکلات مربوط به آسیب‌های اجتماعی مانند خودکشی، اعتیاد به انواع مواد، افسردگی و اضطراب نقش موثری داشته باشد، تقویت باورهای مذهبی است.

تقویت باورهای مذهبی در تمام مراحل زندگی یک فرد، اقدامی پیشگیرانه برای کاهش مخاطرات زندگی فردی و اجتماعی است. آلپورت[۱]‌ در گستره شخصیت و روان‌شناسی اجتماعی برحسب جهت‌گیری دینی افراد، آنها را به دو نوع جهت‌گیری مذهبی درونی[۲] و بیرونی[۳] تقسیم‌بندی کرده است. از نظر آلپورت، افراد دارای جهت‌گیری مذهبی بیرونی، به لحاظ نظری دارای باورهای مذهبی هستند. در دیدگاه آلپورت افراد دارای جهت‌گیری مذهبی درونی ضمن درون‌ُسازی ارزش‌های دینی، مذهب را به مثابه هدف در نظر می‌گیرند. در این جهت‌گیری، دین دارای جهت‌گیری مذهبی درونی و مستقلی شده و به انگیزه برتر مبدل می‌َ‌َ‌شود.[۴] بنابراین می‌توان گفت، افراد مذهبی‌تر منبع کنترل درونی‌تری نبست به افراد غیرمذهبی دارند و هرچه فرد مذهبی‌تر باشد، گرایش کمتری به سوء مصرف مواد پیدا می‌کند.

با افزایش مصرف مواد مخدر در سطح جهان و تنوع در انواع مواد و به دنبال آن نگرانی روزافزون جامعه جهانی، امروزه اعتیاد به انواع مواد و به دنبال آن سوء مصرف مواد یکی از بحران‌های اصلی زندگی بشر امروز به شمار می‌رود. با توجه به نقش باورهای مذهبی در بازداری افراد از گرایش به انواع مواد، پژوهش‌های مختلفی نقش آن را مورد بررسی قرار داده‌اند. به عبارتی مذهبی بودن یک عامل حفاظت کننده و حمایتی در برابر رفتارهای پرخطر مانند کشیدن سیگار، مصرف الکل، ماری‌جوانا و انواع مواد است.

یکی از روش‌هایی که مذهب به وسیله آن مصرف مواد را می‌تواند کاهش دهد، پرورش جنبه‌های بهداشت روانی است. مذهب به زندگی فرد جهت می‌دهد و از او به هنگام فشارهای روانی روزمره حمایت می‌کند. از این رو، تأمین بهداشت روانی می‌تواند فرد را از مصرف تفریحی یا اعتیاد به مواد مخدر بازدارد و از طرف دیگر  به کاهش مشکلاتی مانند افسردگی، احساس از خودبیگانگی، تنهایی و عزت نفس منجر شود. بروز چنین مشکلاتی در زندگی افراد می‌تواند استعداد گرایش به سوء مصرف مواد را تقویت کند.

با توجه به مطالب مطرح شده، آموزش‌مذهبی در مورد منع مصرف مواد باید از دوران کودکی از طریق شیوه‌های مناسبی در تمامی سطوح سنی به عنوان یک راهکار مداخله‌ای در پیشگیری از اعتیاد مورد توجه قرار گیرد. یکی از عوامل مرتبط با اعتیاد  افراد، خانواده است. خانواده به طرق مختلف نقش اساسی در گرایش یا عدم گرایش فرزندان به سمت مواد دارد. از آنجایی که فرزندان عموماً از تربیت مذهبی والدینشان تاثیر می‌پذیرند، می‌توان به مسأله ارتباط میان میزان دینداری خانواده و گرایش فرزندان به مصرف مواد نیز اشاره کرد. تحقیقات اندک انجام شده در این حوزه نشان از وجود رابطه معنادار بین دینداری خانواده و مصرف مواد دارد. بنابراین، در این میان نقش خانواده‌ها به عنوان اولین نهاد تربیتی فرد بسیار مهم است؛ خانواده‌ها باید با به کارگیری روش‌های مناسب  به پرورش اصول دینی  و مذهبی در کودکان و نوجوانان خود بپردازند و ارزش‌های سازنده اجتماعی را به آنان آموخته تا از آسیب‌پذیری در برابر اعتیاد کاسته شود.

به دلیل پیامدهای زیان‌بار مصرف مواد، ضروری است راهبردهای پیشگیری از مصرف مواد مورد توجه جدی قرار گیرد. به نظر می‌رسد اولین قدم برای پیشگیری از مصرف مواد، پی بردن به علل احتمالی عدم مصرف مواد در افراد و یا بررسی میزان باور افراد به این علل است. اما چطور می‌توان از آموزه‌های دینی در پیشگیری از رفتارهای پرخطر مانند اعتیاد استفاده کرد؟ به نظر می‌رسد با طبقه‌ّندی قوانین و آموز‌ه‌های مذهبی و الهی، می‌توان به اصولی دست یافت که در گستره وسیعی، راه دستیابی به زندگی سالم را امکان‌پذیر  و به رشد روانی و جلوگیری از انحطاط فرد کمک می‌کند. تجربیات نشان می‌دهند، کسانی که ارتباط روحی خود را از راه عبادت با خدا حفظ کرده‌اند، از عزت نفس  و اعتماد به نفس بهتر و از سلامت روان بالاتری برخوردارند و در کنترل هیجانات زندگی موفق‌تر عمل می‌کنند. تقید به ارزش‌های دینی، در وجود فرد چهاچوبی را تعریف می‌کند و با آفرینش زندگی معنادار برای او کمک بسیاری به بازآفرینی فرد و پیشگیری از رفتارهای پرخطر می‌کند.

[۱] Allport

[۲] Intrinsic

[۳]Extrensic

[۴] Allport, G. W & Ross, I. M. (1967).personal religions orientation and prejudice. Journal of personality and social psychology, 5, 432-433

بازنشر این مطلب صرفاً با ذکر منبع «کادراس» بلامانع است.