پیشگیری از اولین مصرف مواد

مصرف زود هنگام انواع مواد، شانس گرایش فرد به اعتیاد را افزایش می‌دهد. چرا که مصرف مواد عملکرد مغز را تغییر می‌دهد و همین امر شکل‌گیری تفکر اعتیادآور را در فرد تقویت می‌کند. بنابراین، پیشگیری از مصرف زود هنگام انواع مواد و نوشیدنی‌های الکلی ممکن است در کاهش خطرات ناشی از مصرف انواع مواد بسیار موثر باشد. در نوجوانان طلاق و جدایی والدین و مشکلات اقتصادی خطر مصرف مواد را افزایش می‌دهد و مهمترین عوامل خطری که می‌تواند موجبات گرایشات آنها به مصرف مواد را فراهم کند، عبارتند از: طلاق والدین و جابجایی و تغییر مدرسه.

تغییر مقطع آموزشی موقعیت‌های اجتماعی، خانوادگی و آموزشی جدیدی روبروی نوجوان می‌گشاید که نقطه شروع آن می‌تواند ورود به مقطع راهنمایی باشد، چرا که اغلب در این دوره فرد در معرض موادی مانند سیگار و الکل قرار می‌گیرد. هنگامی که نوجوان وارد دبیرستان می‌شود، ممکن است با همسالانی آشنا شود که او را در معرض مستقیم مصرف مواد مخدر قرار دهند. وقتی افراد به پایان دوره دبیرستان می‌رسند، مستقل‌تر زندگی می‌کنند با ورود آنها به دانشگاه، به طور کامل از ساختار محافظتی خانواده و حتی مدرسه جدا و وارد دنیای جدیدی می‌شوند که تنها ایستارها و مهارت‌های آموزش دیده در آنها می‌تواند راهگشا باشد.

باید گفت، میزان مشخصی از ریسک‌پذیری امری طبیعی در پروسه رشد به سوی بزرگسالی است. میل به تجربه چیزهای جدید  و حرکت به سوی مستقل شدن امری سالم و پذیرفته شده است، اما همین امر هم می‌تواند فرد را به سوی مصرف مواد کشانده و برای او جذابیت ایجاد کند. بر اساس مطالعات، قسمت‌هایی از مغز انسان که قسمت قضاوت و تصمیم‌گیری را کنترل می‌کنند، تا زمانی که افراد در اوایل و حتی اواسط دهه ۲۰ زندگی خود نباشند به طور کامل توسعه و تکامل نمی‌یابند و همین امر توانایی یک نوجوان را در ارزیابی دقیق خطرات مصرف مواد را محدود خواهد کرد و باعث می‌شود فرد در برابر فشار همسالان مصرف کننده مواد آسیب‌پذیرتر باشد. در نتیجه گرایش به اعتیاد در این مقطع از آنجا که هنوز قسمت‌هایی از مغز در حال توسعه و تکامل است، توانایی بیشتری برای اختلال و حتی تخریب عملکرد مغزی به ویژه در مناطقی که وظیفه ایجاد انگیزه، حافظه، یادگیری و قضاوت دارد را ایجاد می‌کند.

امروزه در بسیاری از کشورها در تدوین برنامه‌های پیشگیرانه از اعتیاد توجه ویژه‌ای به طراحی و تدوین برنامه‌های پیشگیری از اولین مصرف مواد و مصرف زودهنگام می‌شود. شاید این موضوع امری بدیهی باشد اما در بسیاری از کشورها در برنامه‌های پیشگیرانه چندان مورد توجه نیست. در واقع وقتی سخن از مصرف مواد یا الکل می‌شود این تصور که « من فقط یک بار مواد مصرف خواهم کرد » ممکن است بسیار خطرناک باشد و برای کسانی که برای اولین بار مواد مصرف می‌کنند این تصور که بگویند « من می‌توانم هر وقت اراده کنم، مصرف مواد را متوقف کنم » بسیار خطرناک‌تر است. این امکان وجود دارد که درصد کمی از افراد مصرف ‌کننده مواد بتوانند مصرف خود را متوقف کنند ، اما تعداد بسیار زیادی وجود دارند که بعد از اولین مصرف به وابستگی دائمی  و ابتلای به اختلال مصرف مواد برسند.

تجربه مصرف مواد و حتی الکل می‌تواند به اعتیاد منجر شود به گونه‌ای که سلامت روحی و جسمی فرد را در معرض تهدید جدی قرار دهد. به نظر می‌رسد دوری از مصرف انواع مواد و الکل تنها راه پیشگیری موثر از اعتیاد به انواع مواد است. از طرفی، هر فردی که مواد مصرف می‌کند بدان وابسته نمی‌شوند؛ بسیاری از افراد مشروبات الکلی و مواد را به صورت تفریحی مصرف می‌کنند و بدان هم وابسته نمی‌شوند. اما برخی از افراد دارای فاکتورهای مهمی مانند ژنتیک، اختلالات سلامت روان و غیره هستند که مصرف مواد و الکل در آنها به عنوان محرکی برای دریافت روزانه انواع مواد عمل می‌کند به گونه‌ای که برای سپری کردن زندگی بدن و روح آنها وابسته به مصرف می‌شود. در ادامه چهار روشی که برای پیشگیری از ابتلای به این شرایط وجود دارد، مورد بررسی قرار خواهد گرفت.

• بیاموزید که با فشارهای زندگی مقابله کنید

عدم توانایی در مواجهه با فشارهای زندگی یکی از مهمترین دلایلی است که افراد را به سمت مصرف مواد و الکل سوق می‌دهد. در واقع عدم یادگیری و آموزش مهارت تاب‌آوری باعث می‌شود تا افراد برای فرار از واقعیت‌های تلخ  و سخت زندگی خود به اعتیاد روی آورند.

• تحت فشار همسالان و دوستان قرار نگیرید

برخی از افراد به ویژه نوجوانان و جوانان تنها برای ترسیم تصوری قوی و مستقل در مقابل دوستان و همسالان خود، مصرف انواع مواد را امتحان می‌کنند، در واقع برخی از افراد روی به مصرف مواد می‌آورند تا در جمع دوستان خود قرار گیرند و از فشار آنها رها شوند؛ چرا که معتقدند مصرف مواد موجب می‌شود تا نزد دوستان و همسالان خود قوی‌تر و مورد قبول‌تر واقع شوند. توانایی مقابله با فشار همسالان و مهارت مدیریت قرارگیری در چنین شرایطی از راهکارهای موثر پیشگیری از اعتیاد به شمار می‌رود.

• روابط خانوادگی خود را تقویت کنید

تحقیقات نشان می‌دهد، افرادی که رابطه نزدیک و گرمی با خانواده خود دارند، احتمال کمی دارد معتاد شوند. راهنمایی و پشتیبانی از جانب خانواده باعث می‌شود فرد بتواند با فشارهای زندگی مقابله کند و از مصرف انواع مواد پرخطر و غیرقانونی دوری کند. در مورد رابطه با دوستان مسئولیت‌پذیر و قابل اعتماد همین امر نیز صادق است.

• پرورش عادات سالم

رژیم غذایی متعادل و ورزش منظم یکی از روش‌های مهم پیشگیری از اعتیاد به مواد و الکل است. وجود سلامت جسمی و روحی، برخورد افراد با استرس‌های زندگی را آسان‌تر می‌کند و همین امر وسوسه گرایش به اعتیاد برای مقابله با استرس را کاهش می‌دهد.