کادراس موسسه کادراس
مواد مخدر همچنان در افغانستان پایه اصلی اقتصاد و درآمد بخش مهمی از جمعیت این کشور محسوب می‌َشود. از سال ۲۰۰۲ همزمان با حضور ایالات متحده آمریکا و متحدانش در این کشور، افغانستان تبدیل به بزرگترین تولید کننده تریاک در جهان و خشخاش بزرگترین محصول ارزآور این کشور با ارزشی معادل ارزش صادرات سالیانه ۱٫۵ تا ۳ میلیاد دلار شده است. آمار سال ۲۰۱۷ کشت خشخاش و تولید تریاک که بالاترین رکورد تولید را در جهان داشته نشان داد، فعالیت‌های مبارزه با مواد مخدر ایالات متحده آمریکا در افغانستان نه تنها به کاهش کشت خشخاش و تولید تریاک منجر نشده بلکه همچنان در حال ثبت رکوردهای جدید است. در سال ۲۰۱۷ برآورد شد که کشت خشخاش به تنهایی عامل ایجاد کننده بیش از ۵۹۰ هزار شغل تمام وقـت است، رقمی که از تعداد کارکنان دفاع و امنیـت ملـی افغانسـتان هم بیشتر است.
بر اساس اعلام اداره سربازرس ویژه برای بازسازی افغانستان[۱]، آمریکا از سال مالی ۲۰۰۲ تا ۲۰۱۷، حدود ۸٫۶۲ میلیارد دلار برای برنامه‌های مهم متمرکز بر مبارزه با مواد مخدر اختصاص داده که ۱٫۳۴ میلیارد دلار برای برنامه‌های هزینه شد که مبارزه با مواد مخدر یکی از بخش‌های آن بوده است. اما هیچ‌کدام از برنامه‌های مبارزه با مواد مخدر اجرا شده توسط ایالات متحده آمریکا با همراهی متحدان و حتی دولت افغانستان منجر به کاهش دراز مدت کشت خشخاش و تولید تریاک نشده است[۲].
به ویژه از سال ۲۰۱۲ که تمرکز بر مبارزه با مواد مخدر توسط ایالات متحده آمریکا در افغانستان کاهش یافت، تولید مواد مخدر از سال ۲۰۱۳ تا ۲۰۱۶ به بالاترین سطحی که تاکنون افغانستان دیده بود، رسید. برنامه‌های استراتژیک آمریکا برای افغانستان در سال ۲۰۱۳ تنها یک نگاه گذرا به مبارزه با مواد مخدر بدون اشاره به ریشه‌کنی یا ممنوعیت آن بود. بنابراین نه تلاش‌های دولت افغانستان در نتیجه مشکلات داخلی و نه وزارت دفاع آمریکا به طور قابل ملاحظه‌ای باعث کاهش تولید و تجارت مواد مخدر نشد[۳].
بررسی اجمالی گزارش دفتر مقابله با جرم و مواد سازمان ملل متحد نشان می‌دهد، کشت خشخاش در سال ۲۰۱۷ به رکورد بیشتر از ۳۲۸۰۰۰ هکتار رسیده و این امر نشان می‌دهد تلاش‌های مبارزه با مواد آنطور که آمریکا اذعان می‌کند با شکست روبرو بوده است. البته باید تاکید کرد رشد فزاینده کشت خشخاش و تولید مواد مخدر در افغانستان با چالش‌ها و مشکلات افغانستان مانند عدم امنیت، اقتصاد ضعیف، دولت شکننده و … مرتبط یوده است.
در واقع می‌توان گفت در حال همچنان کشت و تولید مواد مخدر اکنون مهمترین رکن اقتصادی افغانستان است، که بر اساس اطلاعات موجود در چند دهه گذشته اقدامات جدی برای کنترل آن صورت نگرفته است، بلکه آمارها حکایت از بدتر شدن اوضاع دارد. بیش از سه دهه است که افغانستان رتبه اول تولید مواد مخدر را فراتر از میانمار و مکزیک به خود اختصاص داده است. در این میان سوال مهم این است که با وجود حضور نیروهای آمریکایی و متحدانش در افغانستان چرا تولید مواد کنترل نشده و بیشتر شده است؟ حتی منابعی افزایش قاچاق مواد تولیده شده در افغانستان را اعلام می‌کنند؟ زنگ خطر جدی که امروز باید کشورها بدان توجه کنند، روند صعودی تولید شیشه در این کشور است.
بخش مهمی از حشیش و هروئین جهان در افغانستان تولید و سپس ترانزیت می‌َشود، اما افغانستان امروز شاهد ظهور ماه جدیدی به نام شیشه است که تولید آن برای جنگ‌سالاران بسیار سودآور است. وجود گیاهان و مواد اولیه مرغوب در افغانستان موجب شده است که هزینه تولید شیشه در این کشور، به نسبت تولید در سایر نقاط جهان به شدت کاهش پیدا کند. این امر یکی از اصلی ترین دلایلی است که تولید کنندگان شیشه را به سمت تولید در افغانستان هدایت کرده است.
از سوی دیگر افغانستان از یک دولت شکننده رنج می‌برد. دولتی که توانایی اعمال کنترل بر روی کلیه بخش های خاک افغانستان را ندارد. همچنین بیش از نیمی از خاک افغانستان یا در کنترل گروه‌های ستیزه‌جو و تروریستی است و یا تحت تاثیر فعالیت آنها قرار دارد. این امر موجب می‌شود تولید کنندگان شیشه که در سایر کشورها در برابر سرکوب نیروهای امنیتی قرار دارند، به افغانستان مهاجرت کنند.
در سال گذشته ۱۸۰ کیلو و در نیمه سال ۲۰۱۹ نیز ۶۵۰ کیلو شیشه در افغانستان تنها ضبط شده است. امری که نشان دهنده افزایش تولید این ماده مخدر صنعتی است. در حال حاضر نیم کیلوگرم افدرا[۴] در افغانستان ۲۸۴ دلار فروخته می‌شود، این ماده گیاهی برای ساخت ۱۲ کیلوگرم از مواد اولیه شیشه کافی است و می‌توان از آن ۸ کیلوگرم شیشه تولید کرد. یک کیلوگرم شیشه در افغانستان در حال حاضر با قیمت ۳۱۶ دلار فروخته می‌شود. این درحالی است که شیشه جدیدی که در افغانستان با استفاده از مواد گیاهی تولید می‌شود در کابل با قیمت ۱۰ تا ۱۲ هزار دلار به فروش می‌رسد.
این ماده مخدر جدید با توجه به سود بالای تولید، می‌تواند به سرعت به رقیبی برای کشت مواد مخدر سنتی تبدیل شود. همچنین می‌تواند به بازارهای موجود در خاورمیانه، آسیای مرکزی، اروپا، شمال افریقا، جنوب خلیج فارس و قاره آمریکا راه پیدا کند. در حال حاضر تمرکز فروش این ماده بر روی افغانستان است. نکته جالب توجه در این خصوص این است که تولید شیشه در افغانستان می‌تواند موجب تغییرات گسترده‌ای در روند مواد مخدر جهانی شود. این تولید می‌تواند ابتدا روند مصرف و گرایش به مواد مخدر در درون افغانستان را تحت تاثیر خود قرار داده و دگرگون کند و سپس تبدیل به یک مرکز گسترده در جهت تولید مواد مخدر صنعتی در سطح جهان شود.
بنابراین، اگر چه پس از فروپاشی اتحاد شوروی و کاهش نقش آمریکا در افغانستان تاحدودی از تولید مواد مخدر در این کشور کاسته شد، اما از سال ۲۰۰۱ با اشغال افغانستان از سوی آمریکا، باردیگر توجه محافل نظامی و امنیتی این کشور به سمت افزایش تولید مواد مخدر بخصوص هروئین در افغانستان سوق یافت تا بخشی از هزینه‌های نیروهای آمریکایی و همچنین هزینه‌های گروه‌های خشونت‌گرا و تروریستی در آن کشور تامین شود. همچنین، تا پیش از سال ۲۰۰۱ آمار معتادان در افغانستان بسیار ناچیز بود و کسانی که در تولید و قاچاق مواد مخدر دست داشتند صرفا به آن به عنوان تجارت می‌نگریستند. اما پس از اشغال افغانستان از سوی آمریکا، آن کشور با جمعیت روبه افزایش معتادان روبروست که براساس آمارهای منتشر شده به بیش از سه و نیم میلیون نفر می‌رسند که از این تعداد، حدود یک میلیون نفر زن و ۳۰۰ هزار نفر نیز کودکان هستند. اکنون افغانستان نه تنها بزرگترین تولید کننده مواد مخدر از جمله هروئین در جهان است بلکه به سوی تولید شیشه نیز حرکت کرده است، و از طرف دیگر، از نظر تعداد معتادان نیز در حال رکورد شکنی است. این وضعیت باعث شده رسیدگی به امور معتادان نیز به چالش جدی دولت افغانستان تبدیل شود.
پی‌نوشت‌ها
[۱] Special Inspector General for Afghanistan Reconstruction
[۲]https://cudras.ir/wp-content/uploads/2019/02/Quarterly.pdf
[۳] Ibid
[۴] – اِفِدرا یا افدرا سینیکا نام گیاهی‌است که کاربرد امروزیش بیشتر در طب سنتی چین است. این گیاه وابسته به سرده ریش بز است. از این گیاه چند سالی است به عنوان پیش‌ساز تولید شیشه استفاده می شود. این مفهوم را نباید با افدرین که یکی از فرآورده‌های این گیاه است اشتباه گرفت.
بازنشر این مطلب صرفاً با ذکر منبع «کادراس» بلامانع است.
