ظهور تروریسم و اوج گیری قاچاق مواد در عراق و سوریه

ظهور تروریسم تکفیری در قالب گروه داعش در سال‌های اخیر باعث شد دو کشور عراق و سوریه (که کانون فعالیت‌های داعش بودند) دچار ضعف حکمرانی و امنیت مخدوش شوند. در نتیجه میزان قاچاق انواع کالاها و مواد مخدر / محرک نیز در این کشورها سربه فلک گذاشت. طیف وسیعی از کالاهای قانونی و غیرقانونی در مرزهای ایران و عراق قاچاق می شود[۱] و گزارش ها حاکی از آن است که در طول این مرز نقاط عبور غیرقانونی زیادی وجود دارد که از سوی قاچاق چیان مورد استفاده قرار می گیرد.[۲] گزارش ها همچنین نشان از آن دارد که تجارت اوپیوئید در عراق یا ترانزیت آن از عراق از همان سال ۲۰۰۳ شروع به افزایش کرده است.[۳]

تاریخ	مقدار	محل کشف	ملاحضات
۱۷ ژوئن ۲۰۱۹	۴۸٫۷ کیلوگرم	حاج عمران، استان اربیل	–
۱۳ مه ۲۰۱۹	۴۵ کیلوگرم	آکره در مرز عراق و کویت	سه نفر قاچاق چی دستگیر شده اند
۱۳ مه ۲۰۱۹	۸۸۰ گرم	مرز شورباک میان ایران و عراق	یک قاچاق چی ایرانی دستگیر شد
مارس ۲۰۱۹	۱۰۰ گرم	سوران، استان اربیل	۵۰ هم مت‌آمفتامین کشف شد
نوامبر ۲۰۱۸	۳۱ کیلوگرم	شهرک چومان، استان اربیل	این محموله از مبدأ ایران و از طریق کوهستان های مرزی دو کشور وارد عراق شده بود
۱۳ اکتبر ۲۰۱۸	۵۰ کیلوگرم	دهوک، اقلیم کردستان عراق	دو قاچاق چی دستگیر شدند
۳ نوامبر ۲۰۱۸	۷٫۲ کیلوگرم	سوران، استان اربیل	–
۴ ژوئیه ۲۰۱۸	۲۹٫۵ کیلوگرم	اقلیم کردستان عراق	–
مه ۲۰۱۸	۳۶ کیلوگرم	سوران، استان اربیل	–
۳۰ آوریل ۲۰۱۸	۱۲ کیلوگرم	نزدیک حاج عمران، اربیل	این محموله قرار بود از طریق ترکیه و سوریه به اردن فرستاده شود
۲۷ آوریل ۲۰۱۸	۵۰ کیلوگرم	اقلیم کردستان عراق	این محموله از مبدأ ایران حرکت کرده و قرار بود از طریق عراق و ترکیه به سوریه ترانزیت شود

جدول ۱) خلاصه یافته های گزارش رسانه های عراقی از کشف هروئین در سال های ۲۰۱۸ و ۲۰۱۹

در سال های اخیر که عراق و سپس سوریه توانایی نظارت و کنترل موثر بر مناطق مرزی خود را از دست داده اند، سازمان های قاچاق مواد تلاش خود برای سوء استفاده از خاک آن ها به عنوان مسیرهای جایگزین قاچاق اوپیوئید آغاز کرده اند.[۴] گزارش های دیگر نیز نشان می دهند که سازمان های قاچاق مواد، مسیر ایران، عراق، سوریه و گرجستان را برای قاچاق کالاهای ممنوعه به ترکیه مورد استفاده قرار می دهند.[۵] همین مسیر در گزارش های کشفیات «پلتفورم نظارت بر مواد UNODC» و سایر رسانه های عراقی نیز تایید شده [۶] و ممکن است برای قاچاق اوپیوئیدها از افغانستان به منظور تأمین بازارهای موجود در طول مسیر بالکان نیز به کار گرفته شود. طبق گزارش های رسانه های عراقی، استان های بصره، دیاله، اربیل و سلیمانیه مصادر ورود و ترانزیت اپیوئیدهای به عراق به حساب می آید و البته برای مصرف در بازار داخلی و نیز به سوی ترکیه، سوریه و سپس اروپا قاچاق می شود.[۷]

پلیس ملی ترکیه نیز در ماه مارس سال ۲۰۱۲ از کشف یک محموله ۸۵۲ تنی هروئین که قرار بود به هلند فرستاده شود و با سازمان های قاچاق مواد در ایران، عراق و آلمان و هلند مرتبط بوده خبر داد.[۸] در سال ۲۰۱۳ نیز پلیس ملی ترکیه در دو عملیات مختلف ۲۶۶ کیلوگرم هروئین را کشف کرد، که از شمال عراق و بندر دروازه هابور (بندر ابراهیم خلیل) وارد ترکیه شده بود.[۹] اوپیوئیدهای افغانستانی عمدتاً از طریق جمهوری اسلامی ایران به عراق قاچاق می شود و در این کشور یا در بازارهای داخلی به مصرف می رسد و یا به بازارهای خاورمیانه، ترکیه و اروپا و دیگر بازارهای در طول مسیر بالکان ارسال می شود.

در پیمایش های سالانه بلژیک، بلغارستان، کرواسی، آلمان، اردن، جمهوری عربی سوریه و نیز ترکیه، کشور عراق را به عنوان نقطه عزیمت هروئین و حشیش کشف شده در قلمروشان در سال گذشته ذکر می کنند.[۱۰]

اگرچه داده های مقامات عراقی بسیار محدود است، رسانه ها بینش بهتری نسبت به قاچاق اوپیوئیدها از مسیر ایران به عراق به دست می دهند. در سال ۲۰۱۸ نیز رسانه های مجلی از متلاشی شدن ۶ سازمان قاچاق مواد توسط پلیس این کشور در بغداد، بصره، الانبار و ناصریه خبر دادند.[۱۱]

در زمینه قاچاق میان عراق و جمهوری اسلامی ایران، به دلیل وجود تحریم های دیرپا علیه ایران، قاچاق طیف وسیعی از کالاهای مجاز و غیرمجاز به ایران همچون سیگار، الکل و پیش سازها از عراق به ایران به تجارتی پرسود مبدل شده است. این تجارت مجدداً با وضع تحریم های اقتصادی جدید علیه جمهوری اسلامی ایران رونق یافته است.[۱۲]

اگرچه عراق و جمهوری اسلامی ایران اخیراً توافقی برای تقویت کنترل مرز مشترک امضا کرده اند، به واسطه وجود آسیب پذیری های جدید قاچاق چیان همچنان می توانند از  مرز برای ترانزیت اوپیوئیدها از ایران به عراق استفاده کنند. همچنین آنها می توانند با برعکس کردن مسیر به ارسال پیش سازها به افغانستان اقدام کنند. اوپیوئیدها از طریق چندین نقطه در مرز دو کشور وارد عراق می شود. البته احتمالاً دو نقطه اصلی تر برای قاچاق وجود دارد که یکی از طریق استان بصره در جنوب است که با کویت مرز مشترک دارد یا از طریق استان کرمانشاه در ایران که به ویژه همجوار استان اربیل در شمال عراق است. به دلیل عدم وجود اطلاعات دقیق، شناخت مسیرهای داخلی قاچاق در عراق نیازمند تحقیق بیشتر است.

افزون بر قاچاق اوپیوئیدها، کشت تریاک خشخاش غیرقانونی نیز در عراق رخ می دهد. یکی از گزارش های جدید برد INCB ظهور کشت خشخاش در عراق را برجسته ساخته است.[۱۳] اما به دلیل اقلیم خشک عراق، امکان کشت تریاک محدود به کناره های رود فرات است. کشت غیرقانونی در عراق، چالش جدیدی بر مبارزه با مواد در منطقه خاورمیانه و در طول مسیر بالکان می افزاید. به واسطه اوضاع سیاسی و اقتصادی، نزدیکی به افغانستان و در دسترس بودن نیروی کار ارزان، عراق نیز به طور بالقوه نسبت به کشت و تولید مواد غیرقانونی آسیب پذیر است، تجربه برخی از دیگر مناطق پسا منازعه نیز موید این امر است.

پی‌نوشت‌ها

[۱] . “Sanctions and smuggling – Iraqi Kurdistan and Iran’s border economies”, The Global Initiative

Against Transnational Organized Crime, April 2019.

[۲] . Ibid

[۳] . Communication with Iraqi government officials, Vienna, 2019.

[۴] . “Amped in Ankara: The Drug trade and drug policy in Turkey from the 1950’s through today”, Chengiz, M. The Brookings Institution, 2016, page 4.

[۵] . “Turkish report of anti-smuggling and organized crime 2012”, Turkish National Police,  page 17.

[۶] . https://www.kurdistan24.net/en/news/ b7ca431a-7b9e-4470-b5c6-89b1a86e0a26

[۷] . https://www.kurdistan24.net/en/news/bf144ca7-9883-459a-8db0-b02d0a1bd45d

[۸] . “Turkish report of anti-smuggling and organized crime 2012”, Turkish National Police, page 31.

[۹] . “Report on fight against organized crime and anti-smuggling, 2013”, Turkish National Police, page 6.

[۱۰]. ARQ reports 2010-2019.

[۱۱] . https://diyaruna.com/en_GB/articles/cnmi_di/features/2018/11/12/feature-01

[۱۲] . UK Home Office “Country Policy and Information Note, Iran: Smugglers” August 2019 and “Sanctions and smuggling–Iraqi Kurdistan and Iran’s border economies” Global Initiative Against Organised Crime, April 2016.

[۱۳] . International Narcotics Control Board, “Annual Report 2018” ۲۰۱۸٫