کادراس موسسه کادراس
مدرنیته، جهانی‌سازی و انقلاب ارتباطی اگرچه دستاوردهای بی‌نظیری برای بشر به‌همراه داشته، اما در عین حال دارای پاره‌ای آثار و پیامدهای منفی نیز بوده است. شیوع فزاینده اعتیاد میان جوانان در کنار عوامل مختلف برآیند گسترش نوع خاصی از سبک زندگی مدرن و شبه مدرن نیز به حساب می‌آید. در پنجاه سال گذشته هرچه به سوی زمان حال حرکت کنیم هم الگوهای مصرف مواد مخدر دگرگون و متحول شده‌اند و هم ترکیب سنی مصرف کنندگان شاهد تغییرات چشم‌گیری بوده است.
اگر در گذشته عمدتاً مصرف مواد را میان بزرگسالان و به‌ویژه میانسالان می‌دیدیم، امروزه شاهد افت شدید سن مصرف و اعتیاد در جهان هستیم. در عین حال مواد مورد مصرف جوانان نیز با بزرگسالان و میانسالان تفاوت‌های عمده‌ای دارد. براساس گزارش دفتر مقابله با جرم و مواد سازمان ملل متحد در جلد چهارم گزارش جهانی مواد در سال ۲۰۱۹، در سال‌های اخیر میزان مصرف میان جوانان در مجموع از افراد مسن‌تر پیشی گرفته است. این کتابچه تأکید می کند که آغاز دوره نوجوانی (از ۱۲ تا ۱۴ سالگی) و همچنین تا سنین ۱۵ و ۱۷ سالگی دوره‌ای حساس است. نوجوانان در خلال این سال‌ها (نه فقط در قبال مصرف مواد و اعتیاد) به شدت آسیب‌پذیرند. این دوره برای مصرف مواد بسیار خطرناک است. زیرا شخصیت فرد در این سال‌هاست که قوام و تکوین می‌یابد و گفته می‌شود که الگوهای رفتاری که در این دوره برای فرد نهادینه شود، عمدتاً تا پایان زندگی با او می‌ماند و یا به سختی قابل تغییر است. اما اوج مصرف میان جوانان در ۱۸ تا ۲۵ سالگی دیده شده است. همچنین اگرچه اعتیاد در بزرگسالی و سنین بالاتر نیز یک معضل بزرگ به شمار می‌آید، اما تجربه ثابت کرده، هرچه فرد در سن بالاتری اولین مصرف خود را تجربه کند، تکرار نکردن مصرف برای او آسان‌تر اتفاق می‌افتد. برای همین است که یکی از اهداف نظام‌های آموزشی در کشورهای پیشرفته این است که فرد در برابر مصرف در این سال‌ها مصون سازند.
از سوی دیگر بزرگسالان و میانسالان که در گذشته بزرگترین گروه سنی را میان مصرف کنندگان تشکیل می‌دادند، عمدتاً به مصرف موادی تمایل نشان می‌دهند که از آن ها به «مواد سنتی» و «گیاهی» (تریاک در ایران، هروئین در اروپا و کوکائین در آمریکای لاتین) یاد می‌شود. اما در مقابل بیشتر جوانانی که به مصرف مواد روی می‌آورند، به «مواد صنعتی»، «مصنوعی» و «آزمایشگاهی» گرایش پیدا می‌کنند. البته باید تأکید کنیم که داشتن پایه گیاهی باعث نمی‌شود که مواد سنتی را بی‌خطر و یا دارای ترجیح بدانیم، اما خطر مصرف مواد صنتعی به شدت بیشتر است و مصرف کنندگان را با سرعت چشمگیرتری گرفتار می‌سازد و ترک وابستگی به آنها نیز بسیار دشوارتر است.
پرمصرف‌ترین ماده میان جوانان در جهان امروز «کانابیس» یا ماری جوانا است. در سال‌های اخیر دسترسی به این ماده در جهان به شدت آسان‌تر شده و قیمت آن نیز پایین آمده است. دسترسی آسان و تبلیغات گمراه کننده و البته آگاهی اجتماعی پایین در مورد آن باعث شده بسیاری از شهروندان در کشورهای مختلف به این صرافت بیفتند که مصرف کانابیس یا بی‌خطر است و یا بسیار کم‌خطر. شوربختانه الگوهای جهانی مصرف وضعیت کشورمان را نیز دستخوش تغییر کرده و در سال‌های اخیر این ماده (که در ایران از آن به گل یاد می‌شود) به دومین ماده پرمصرف در ایران مبدل شده است. این درحالیست که در شیوع شناسی انجام شده توسط ستاد مبارزه با مواد مخدر در سال ۱۳۹۰ گل در بین ۶ ماده پرمصرف ایران هم قرار نداشته اما با گذشت تنها ۴ سال پس از تریاک در جایگاه دوم قرار گرفته است.
از دیگر موادی که در زمینه اعتیاد جوانان باید بدان توجه کرد گونه‌های مصرف است؛ دو گونه‌شناسی متفاوت در خصوص مصرف مواد میان جوانان جهان دیده شده است: دسته نخست موادی است که در کلوپ‌های شبانه و میهمانی‌ها رایج است و دسته دوم مصرف میان جوانان خیابانی است. البته باید اضافه کرد که کشورهای مختلف در این زمینه عمدتاً شرایط متفاوتی را تجربه می‌کنند و بسته به وضعیت فرهنگی و اجتماعی آنها تفاوت‌هایی را با یکدیگر دارند. در دسته نخست مصرف مواد جنبه تفریحی، لذت جویی، افزایش هیجان و حتی داشتن تجربه‌های جدید دارد اما در مورد جوانان خیابانی مصرف مواد برای آسان‌تر کردن شرایط دشوار زندگی و کنار آمدن با این شرایط و تحمل پذیرتر شدن آن است. به طور کلی این شیوع سریع مصرف ناشی از روندی جهانی است و اگرچه به این ترتیب همه کشورها از آن متأثر می‌شوند؛ اما پژوهش‌ها نشان از آن دارد که اولاً جوانان (نسبت به بزرگسالان) و در ثانی کشورهای درحال توسعه (نسبت به کشورهای توسعه یافته) از آن بیشتر آسیب می‌بینند.
