وضعیت و مسیرهای قاچاق مواد در پاکستان

پاکستان به سبب کمربند طولانی ساحلی و مرزهای متخلخل با ایران و افغانستان به کشوری آسیب‌پذیر از منظر ترانزیت و قاچاق تبدیل‌شده است. این کشور ۲۴۳۰ کیلومتر مرز مشترک با افغانستان مهم‌ترین تولیدکننده مواد مخدر غیرقانونی در جهان در سه منطقه رسمی- تورخم در ننگرهار، خوستین غلام خان و اسپین بولدک در ولایت قندهار- دارد. توپوگرافی مناطق حاشیه ای شامل رشته‌کوه‌های شمال – جنوب که راه‌های قاچاق طبیعی را فراهم آورده در کنار گذرگاه‌های طبیعی، مسیرهای کوهستانی و جاده‌های بیابانی بدون سکنه خود فراهم‌کننده شرایط مساعد برای قاچاق است.

پاکستان به دلایل متعدد از مسیرهای اصلی ترانزیت مواد مخدر به شمار می‌آید. در مناطق قبایلی پاکستان زمینه کشت مهیاست، چرا که به سبب ضعف نهاد دولت و گسترش حضور سران گروه‌های تندرو در این مناطق مواد مخدر و ترانزیت آن به‌عنوان منبع اصلی درآمد این گروه‌ها درآمده است. از این ‌رو، این گروه‌ها برای تأمین منابع مالی خویش و تبدیل‌شدن به یکی از مهم‌ترین بازوان قدرت در حوزه سیاست و اقتصاد به‌شدت روی ترانزیت آن تمرکز کرده‌اند. مرزهای ناهموار، ناامن و دور از نظارت مقام‌های دولتی در کنار نیروهای رشوه‌گیر سبب شده این مرزها تبدیل به موقعیتی ایده‌آل برای قاچاقچیان مواد مخدر گردد.

در دهه ۱۹۹۰ تنگه خیبر به دلیل نزدیکی به مناطق کشت خشخاش در استان‌های شرقی افغانستان به‌عنوان شاهراه حیاتی در تجارت بین‌المللی مواد مخدر شناخته شد. اگرچه راه‌های متعددی برای ترانزیت هروئین افغان وجود دارد اما بسیاری از مقامات انتظامی باور دارند که بیشترین هروئین تولیدشده در افغانستان همچنان از مسیرهای سنتی جابه‌جا می‌شوند و رجوع به مسیر شمال از طریق آسیای مرکزی و روسیه هنوز آن‌چنان مورد اقبال قرار نگرفته است.

بر اساس گزارش سال ۲۰۱۵ unodc راه‌های متعدد و شناخته‌شده‌ای برای انتقال مواد مخدر از افغانستان و پاکستان وجود دارد اما سه مسیر محوری برای دسترسی به بازارهای اروپای غربی به‌قرار ذیل هستند:

• مسیر غرب از طریق ایران
• مسیر جنوب از طریق پاکستان
• و مسیر شمال از طریق آسیای میانه^[۱]

بر اساس گزارش سال ۲۰۱۷ صندوق مبارزه با مواد مخدر و جرم سازمان ملل حدود ۹ هزار تن تریاک در افغانستان تولید می شود که برای ۵۰۰ تن هروئین هدف‌گذاری می­شود و حدود ۹۰ درصد از تریاک جهان در افغانستان تولید می‌شود.^[۲] ترانزیت مواد مخدر بر اساس گزارش سال ۲۰۱۵ دفتر مبارزه با مواد مخدر و جرایم سازمان ملل در پاکستان در سه مسیر زیر جای گرفته است:

1. به‌طور سنتی مسیر انتقال مواد مخدر افغانستان از مرز تورخم،^[۳] غلام خان^،[۴] دره خنجراب، وابگه^[۵] و کراچی پاکستان به‌سوی دیگر کشورهای جهان است.
2. به دلیل افزایش ترتیبات امنیتی در مرزها اکنون بیشترین جابه‌جایی‌ها از منطقه مرزی بلوچستان صورت می‌گیرد و سپس به ایران، ترکیه و اروپا منتقل می‌شود. بخش دیگری از طریق دریا به امارات متحده عربی، عربستان سعودی، افریقا و آسیای جنوبی منتقل می­شود. مناطق چمن، نودشکی، تربت، دالبندین، جیونی،^[۶] چاغی^[۷] و گوادر^[۸] از مهمترین مبادی ترانزیت مواد مخدر در بلوچستان هستند.
3. مبادی فرودگاهی دیگر مسیر مهم ترانزیت مواد مخدر از پاکستان است.^[۹]

برابر گزارش جهانی مواد مخدر سازمان ملل متحد در سال ۲۰۱۱ حدود ۳۰۰ تا ۵۰۰ کارخانه تولید هروئین در استان‌های هلمند و نیمروز در نزدیکی مرز افغانستان و پاکستان وجود داشته است. بر اساس گزارش UNODC ارزش صادرات تریاک عددی بالغ‌ بر ۴ میلیارد دلار تخمین زده می‌شود که یک‌چهارم آن عاید کشاورزان و مابقی میان مقامات منطقه، شورشیان، جنگ‌سالاران و قاچاقچیان مواد مخدر تقسیم می‌شود. نکته حائز اهمیت در مورد کشت خشخاش ایجاد امنیت برای این محصول استراتژیک است، ازاین‌رو طالبان در افغانستان برای حفظ امنیت مناطق فوق از کشاورزان مالیات‌های بسیار سنگینی دریافت می‌کنند. بسیاری از گزارش‌ها نیز همراهی ۳۰ درصدی نیروهای امنیتی افغانستان با این موضوع را تائید می‌کنند.^[۱۰]

راه‌های انتقال مواد مخدر از خاک پاکستان نیز متعدد است. معمولاً کشتی‌های حمل بار بندر کراچی را به مقصد یمن ترک می‌کنند و از طریق دریای سرخ خود را به جنوب اروپا می‌رسانند و گاهی اوقات نیز از مسیر آفریقایی استفاده کرده و از طریق سومالی و اتیوپی به کنیا و سپس ساحل مکران- که سواحل طولانی که محافظت جدی از آن نمی‌شود- وارد عمل می‌شوند. همچنین جاده‌های طولانی بلوچستان نیز از این منظر اهمیت استراتژیک دارند اما به دلیل ناهمواری مسیر دشواری برای قاچاقچیان است اما گذر از این جاده‌ها درعین‌حال خطر کمتری برای دستگیری از سوی سازمان‌های اجرایی پاکستانی دارد. از دیگر مسیرها می‌توان به مسیر کویته یا حیدرآباد به لاهور اشاره کرد جایی که به‌طور مستقیم و گاه غیرمستقیم محموله‌ها را به غرب از طریق کشورهای مختلفی نظیر هند – پنجان و راجستان به‌ویژه بلمر و جیسالمر، دهلی، بمبئی و گجرات منتقل می‌کنند.^[۱۱]

پی‌نوشت‌ها:

برگرفته از اطلس مخدری پاکستان تولید شده توسط موسسه کادراس- مرداد ۱۳۹۸

[۱] www.ndu.edu.pk/issra/issra_pub/articles/issra- paper/ISSRA_Papers_ Vol7_IssueI_2015/09-Drug-Trafficking.pdf

[۲] http://www.UNODC..org/pdf/research/WDR-2017.pdf

[۳] تورخم منطقه مرزی میان جلال آباد افغانستان و خیبر ایجنسی شهر پیشاور پاکستان است. ساکنان این منطقه و دره خیبر پشتون هستند که توسط خط دیورند از هم جداشده اند. تورخم شلوغ ترین منطقه مرزی افغانستان است.

[۴] غلام خان شهری در منطقه وزیرستان شمالی (مناطق قبایلی) پاکستان است. غلام خان سومین مرز مهم میان افغانستان و پاکستان بعد از چمن و تورخم است

[۵] Wahga

[۶] jiwani

[۷] شهرستان چاغی Chagaghi در شمال غربی ایالت بلوچستان واقع است و مرز مشترک با ایران و افغانستان دارد. اهمیت این شهر به سبب آزمایش جنگ افزارهای هسته ای پاکستان در سال ۱۹۹۸ و در تپه های راس کوه است.

[۸] Gawadar

[۹] https://blogs.voanews.com/durand/2015/04/30/afghanistan-pakistan-drug-transit-routes/

[۱۰] http://www.ndu.edu.pk/issra/issra_pub/articles/issra-paper/ISSRA_Papers_Vol7_IssueI_2015/09-Drug-Trafficking.pdf

[۱۱] http://www.ndu.edu.pk/issra/issra_pub/articles/issra-paper/ISSRA_Papers_Vol7_IssueI_2015/09-Drug-Trafficking.pdf

بازنشر این مطلب صرفاً با ذکر منبع «کادراس» بلامانع است