کادراس موسسه کادراس
سلامت انسان و توسعه اجتماعی، رابطه ای جدایی ناپذیر دارند. سلامت، همچنین یکی از شش قلمرو اصلی رفاه اجتماعی است. پس هر آنچه تهدیدی برای سلامت باشد، تهدید برای توسعه و رفاه اجتماعی نیز می باشد و هر آنچه موجب ارتقای سلامت است، عملاً مـا را به توسعه و رفاه اجتماعی نیز رهنمون می سازد. از آنجا که سوءمصرف مواد، وابستگی و عوارض ناشی از آن، تهدیدی جدی برای سلامت به شمار می آیـد و بـر کمیـت و کیفیـت زندگی تأثیر می گذارد، برنامه های پیشگیری از سوء مصرف مواد را بـا برنامـه هـای ارتقـاء سلامت توام می دانند. بنـابراین، سـلامت بـه عنـوان یکـی از شاخـصه هـای افـزایش «رفـاه اجتماعی» و «کیفیت زندگی»، و در رویکرد ارتقاء آن، «اجتماع محوری» پایه اصلی است به نحوی که امروزه، به طور روزافزونی رویکرد ارتقاء سلامت اجتماع محـور بـه عنـوان یـک محور مهم برای بهبود وضعیت سلامت کلی شناخته می شود.
رویکرد اجتماع محور در برخورد با معضلات و مـشکلات اجتمـاعی (نظیـر اعتیـاد و سایر انحرافات اجتماعی)، با مشارکت دادن مردم در برنامه ریزی هـا از طراحـی تـا اجـرا ، آمـوزش مهارت های زنـدگی، ارزشـیابی، بـا اسـتفاده از راهبردهـایی نظیـر اقتـدارافزایی حمایت گیری، آگاه سازی و… از بروز بسیاری از نابسامانی ها در سطح اجتماعی جلـوگیری نموده و ادامه این فرایند آن منجر به افزایش کیفیت زندگی آحاد جامعه می گردد. هدف برنامه های اجتماع محور این است که فرایندهای خدماتی، رفـاهی و ارتقـایی و مسئولیت معطوف به آن را به افراد، خانواده ها، نهادهای مردمی، و جامعه واگذار نماید تـا بـا ایجاد ساختاری مناسب، مشکل اجتمـاع، شناسـایی و اولویـت بنـدی شـده، بـر اسـاس آن برنامه ریزی گردد و سپس به اجرا، تداوم، ارزشیابی، اصلاح و ارتقاء برنامه پرداختـه گـردد.
سنجش «هزینه ـ فایده» و «اثربخشی» برنامه های پیشگیری، صرف نظر از رویکردی که دارند، یک اصل تلقی می شود و همچون سایر برنامـه هـا در موضـوعات مختلـف، فراینـد برنامه ریزی تا ارزشیابی را شامل می شود. رایج ترین دلایل ارزشیابی برنامه ها از این قرارند: ایجاد نظام اطلاعات مـدیریت، نگـهداشـتن برنامـه در مـسیر اصـلی خـود، افزایش سودمندی برنامه، پاسخگویی، توسعه و ترویج برنامه.
با اجرای برنامه های پیشگیری اجتماع محور در سازمان های اجتماع محور سطح کـشور روش های عمل محله‌ای به تناسب ویژگی های فرهنگی، اجتمـاعی و… بـه کـار مـی رونـد. اکنون رویکرد پیشگیری اجتماع محور و ارتقاء سلامت روانی ـ اجتماعی در ایران به جـایی رسیده است که نیاز به نشان دادن اعتبار و اثربخشی فعالیت ها برای گسترش موقعیت کنـونی آن شدیداً احساس می شود.
به طور کلی ارزشیابی، فرایندی است که با آن عملکردهای مرتبط با طرح‌ها، برنامه ها یا انتظارات سنجیده می‌شوند. ارزشیابی پیش نیازی برای اطمینان از پایداری تلقی می گردد و به علت تمرکز بر یادگیری تجربی به عنوان یک وسیله مدیریتی، افراد را به بهبود برنامه قادر می سازد. در عین حال که هیچ نسخه از پیش تعیین شده‌ای برای ارزشیابی وجود ندارد، طبق غالب مدل های ارزشیابی داشتن اهداف اختصاصی، فرایند، نتایج فوری و برآیند همگی برای انجام ارزشیابی ضروری است. اهداف برنامه های پیشگیری در درجه اول، کاهش خطرات عوامل خطر و افزایش عوامل محافظ، در درجه دوم کاهش میزان بروز و در درازمدت افزایش کیفیت زندگی است.
اجتماع محور رویکردی در پیـشگیری اسـت کـه در آن بـه نقـش عوامـل محیطـی و اجتماعی در ارتقاء «کیفیت زندگی» و «رفاه اجتماعی» مردم توجه می شود. در این رویکـرد همه فرایند مداخله پیشگیرانه (از تعیین مشکل تا اولویت بندی، طراحـی مداخلـه، اجـرای مداخله، ارزشیابی، و اصـلاح آن بـرای اجـرای بعـدی) را اعـضاء جماعـت در کنـار یـک تسهیل گر کارشناس و با کمک منابع دولتی و غیردولتی موجود در اجتماع کوچک (خیرین، خودیاری، انجمن های محلی و…) انجام می دهند. کار در اجتماع (عمـل محلـه ای یـا کـنش جماعتی) فرایند یاری رساندن به مردم است برای اینکه بتوانند با بر عهده گرفتن فعالیت های جمعی وضعیت اجتماع خود را بهبود بخشند.
هر برنامه اجتماعی بر پایه یک نظریه تغییر تدوین می شود: نظریه ها درباره چگـونگی و چرایی کار کردن برنامه و نیز بر پایه یک الگوی منطقی به این هدف نائل می شـود. ایـن الگو ابزار مهم ارزشیابی است که به نحوی مؤثر طراحی، اجرا و ارزشیابی برنامه را تـسهیل می نماید. نتایج ارزشیابی و مدل منطقی در برنامه سازی مـؤثر و ارائـه فرصـت هـای بیـشتر یادگیری، مستندسازی بهتر پیامدها و به اشتراک گذاشتن دانش، درباره آنچه کار مـی کنـد و چرایی آن به کار می رود.
سه مدل برای سنجش تغییر در شاخص های اجتماعی، اقتصادی، محیطی و اجتماعی وجود دارد:
- مدل بوم‌شناختی توسعه انسانی:
در این رویکرد رفتار برابر است با شخص و محیط: انسان‌ها فعالیت می‌کنند و محیط پیرامونشان را شکل می‌دهند.
- عوامل خطر و محافظ
عوامل خطر و عوامل محافظ، مجموعه عواملی هستند که در گرایش و عدم گرایش به اعتیاد نقشی اساسی بر عهده دارد. به عنوان مثال آموزش مهارت افزایش تاب‌آوری فرزندان در محیط های مختلف از جمله عوامل محافظتی موثر در برابر مصرف مواد است.
- ارزیابی دارایی محور
در این مدل با بررسی منابع و داشته های اجتماع کوچک و با توجه به آنها اثربخشی برنامه سنجیده می‌شود.
همچنین انواع ارزشیابی عبارت است از:
- ارزشیابی فرایند: ارزشیابی درباره چگونگی اجرای برنامه و نتایج کسب شده است و به سوالاتی از این دست می پردازد که آیا برنامه آنطور که برنامه‌ریزی شده بود، انجام شده است.
- ارزشیابی برونداد: سوال های این ارزشیابی چنین است: تاثیرات برنامه چیست؟ آیا تاثیرات برنامه می‌تواند مستند باشد؟ آیا نتیجه برنامه، تغییر در دانش، نگرش، عقاید یا رفتارهای مشارکت‌کنندگان است؟
- ارزشابی برایند: شامل اهداف بلند مدت بود و اغلب تغییرات سامانه ای را در بر دارد.
- ارزشیابی اثر نهایی: اثر نهایی یک بیانیه آرمانی برای پیشرفت اجتماع و ارتقاء سلامت است و ارزشیابی اثر نهایی، مقدار دستیابی به این آرمان و هدف غایی را می سنجد.
بازنشر این مطلب صرفاً با ذکر منبع «کادراس» بلامانع است.
