کادراس موسسه کادراس
قاچاق غیرقانونی و سوء مصرف مواد افیونی و امروزه مواد صنعتی و شیمیایی از نگرانی‌های گسترده روسیه است و حتی به موضوعی امنیتی تبدیل شده است. در هر منطقه روسیه، انواع مواد به راحتی و با هزینه‌ای نسبتاً کم در دسترس است. تخمین زده می‌شود بیش از ۹۰ درصد مواد افیونی موجود در بازار روسیه از افغانستان و سایر کشورهای آسیای میانه به این کشور قاچاق می‌شود.
به طور کلی در دسترس بودن مواد و قاچاق آن در روسیه با چند موضع مهم منطقه‌ای و جهانی گره خورده است:
- مرزهای درهم تنیده ( به ویژه مرز میان روسیه و قزاقزستان)، باعث افزایش فزاینده حمل و نقل بار و مسافر شده است و به عبارتی مرزبانان به شدت تحت فشار این شرایط قرار دارند؛
- سطح بالای فقر در افغانستان به عنوان بزرگترین تولیدکننده مواد افیونی در دنیا و همچنین کشورهای آسیای میانه، قاچاق مواد را برای مردمان این نواحی جذاب و پرسود کرده است؛
- قاچاقچیانی که مشغول قاچاق مواد افیونی از افغانستان و کشورهای آسیای میانه به روسیه هستند، بازار روسیه را بسیار جذاب‌تر و سودآورتر از بازارهای محلی و داخلی می‌دانند، زیرا قیمت هروئین در روسیه ۱۵ تا ۲۰ برابر بالاتر و عموماً قاچاق هروئین بیشتر توسط گروه‌های سازمان‌یافته حوزه جرایم مواد مخدر انجام می‌شود.
هروئین سودآورترین ماده قاچاق به روسیه است که هر روز به تعداد قاچاقچیانی که در چارچوب گروه‌های سازمان‌یافته فعالیت می‌کنند، افزوده می‌شود. به عنوان یک قاعده، با توجه به اینکه تشکیلات بسیاری از این گروه‌ها به صورت خانوادگی و در ارتباط نزدیک با دیگر اتباع مانند تاجیک‌ها، اتباع آذری و حتی کولی‌های روسی فعالیت می‌کنند؛ همین امر مانع عمده‌ای در تشخیص هویت واقعی این افراد برای ماموران مرزی و انتظامی شده است. در این رابطه یکی از نگرانی‌های عمده، بدتر شدن وضعیت امنیت در مرز تاجیکستان و افغانستان است، چرا که در سال‌های اخیر مرزبانان روسی از تأمین امنیت مرزی بین این دو کشور عقب‌نشینی کرده‌اند. همچنین، نگرانی مهم دیگر وضعیت مرزی فدراسیون روسیه با قزاقزستان است؛ زیرا، مهمترین مسیر قاچاق مواد افیونی از افغانستان به روسیه مسیر قزاقزستان است که با توجه به ناکافی بودن تعداد نگهبانان مرزی و عدم امنیت کافی در این مسیر، مقابله با قاچاقچیان سخت است.
گفتنی است، از قاچاق گسترده کانابیس در این منطقه نیر کاسته نشده است؛ دلیل اصلی این امر هم رشد خودرو و طبیعی کانابیس در برخی از مناطق روسیه و قزاقستان است که این دو کشور را تبدیل به بزرگترین مناطق جهان در رشد خودرو و طبیعی کانابیس کرده است. بر اساس تخمین مقامات روسی حدود یک میلیون هکتار کانابیس خودرو در این کشور تولید می‌شود. از سال ۱۹۹۲ کشفیات کانابیس به طور پیوسته سالانه حدود ۸ درصد افزایش داشته و امروزه کانابیس دومین ماده پرمصرف در روسیه به شمار می‌رود.[۱]
یکی از ویژگی‌های وضعیت مخدری فعلی فدراسیون روسیه روند رو به رشد قاچاق مواد غیرقانونی از چندین مرز به داخل این کشور است. هر چند تعداد دستگیری‌ها و مجازات خرده‌فروشان در داخل روسیه افزایش داشته، اما شبکه‌های بین‌المللی قاچاق مواد روز به روز قدرتمندتر و فعال‌تر شده‌اند؛ گویی بازیگران اصلی قاچاق مواد همچنان به صورت ناپدید و پنهان بازی خود را ادامه و سود خود را هر سال افزایش می‌دهند.
بخش اعظم فعالیت‌های قاچاق تریاک از مسیر شمالی از طریق زمینی و از افغانستان به سوی آسیای مرکزی و سپس از آسیای مرکزی به فدراسیون روسیه انجام می‌شود. مسیر شمالی تأمین کننده تریاکی است که عمدتاً به صورت هروئین به مقصد فدراسیون روسیه قاچاق می‌شود، حال آن‌که کشورهای حوزه آسیای مرکزی سهم کمتر و کوچکتری در مسیر ترانزیت و بازار این ماده دارند. بر اساس تخمین و ارزیابی های صورت گرفته میان سال‌های ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۵، سالانه حدود ۴۲٫۵ تا ۷۴٫۵ تن هروئین خالص از افغانستان وارد مسیر شمالی شده است. مسیر عمده قاچاق هروئین از افغانستان به فدراسیون روسیه از طریق تاجیکستان، قرقیزستان و قزاقستان است که این مسیر موسوم به « مسیر شمالی» است. مسیر مهمی دیگری نیز وجود دارد که کمتر مورد بهره‌برداری قرار می گیرد و آن «مسیر مرکزی» یعنی افغانستان- تاجیکستان- ازبکستان- قزاقستان است. البته گوناگونی‌هایی در مسیر قاچاق نیز وجود دارد، به عنوان نمونه برخی قاچاقچیان به طور مستقیم از افغانستان بدون عبور از تاجیکستان به کشورهای واقع در آسیای مرکزی تردد می کنند. مسیر سوم موسوم به مسیر «شمال غربی» است که از افغانستان به ترکمنستان می‌رود. به رغم نبود اطلاعات و داده هایی مرتبط با کشف مواد در این مسیر برای تأیید قاچاق مواد اما ممکن است این مسیر هم چنان فعال باشد.
نقشه ۲) مسیرهای اصلی قاچاق مواد از افغانستان به روسیه و اروپا
شبکه های حمل و انتقال پیشرفته که از هزاران کیلومتر مسیر ریلی و زمینی تشکیل شده‌اند، آسیای مرکزی را به فدراسیون روسیه متصل می‌کنند. تمامی کشورهای حوزه آسیای مرکزی روابط تجاری نزدیکی با فدراسیون روسیه دارند، که به شکل سنتی مقصد نهایی برای کالاهای قانونی متنوعی از جمله محصولات کشاورزی است یا کشور عمده ترانزیتی به بندرگاه‌های دریای سیاه و بالتیک است. از همین زیرساخت که برای انتقال و حمل کالاهای قانونی استفاده می شود از سوی شبکه های قاچاق در تجارت و قاچاق مواد به‌ویژه هروئین مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرد.
در سال‌های اخیر به دلیل بهسازی و بهبود وضعیت راه‌ها و مسیرهای مواصلاتی میان ترکمنستان، جمهوری اسلامی ایران، تاجیکستان، افغانستان، قزاقستان، قرقیزستان و چین، منطقه آسیای مرکزی کاملاً به آسیا و خاورمیانه متصل شده است. در نتیجه، حدود ۸۵ درصد از محموله های هروئین توقیف شده در آسیای مرکزی در طول دوره چهار ساله ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۵ از طریق مسیر زمینی و به وسیله وسایل نقلیه شخصی صورت گرفته است. این در حالی است که قاچاق از طریق مسیر هوایی، پست و مسیر دریایی به نسبت ناچیز و حاشیه‌ای بوده است. بین سال های ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۵، اکثر موارد کشفیات (۸۶ درصد) در آسیای مرکزی از طریق مسیرهای زمینی، مسیر جاده ای و یا مسیر ریلی رخ داده است. عملیات کشفیات قاچاق پستی و هوایی تنها سهم کوچکی از کشفیات در این دوره را به خود اختصاص داده است.
نمودار ۸) کشفیات هروئین در آسیای مرکزی، از حیث شیوه حمل و نقل و تعداد موارد
مهم ترین روش به کار گرفته شده در انتقال تریاک از طریق مسیر زمینی به فدارسیون روسیه عبارتست از استفاده از حمالان مواد مخدر، وسیله‌های نقلیه شخصی و کامیونت‌ها. طبق ارزیابی‌ها، وسایل نقلیه نظیر ماشین و کامیونت وظیفه ترانزیت نیمی از مواد مخدر را بر عهده دارند، مقداری که از سال ۲۰۱۱ ثابت مانده است. خشخاش تقریباً در اکثر اوقات به صورت زمینی در فدراسیون روسیه قاچاق می شود به ویژه پس از تحلیل روندهای موجود در زمینه میزان مصرف و قاچاق این ماده در کشورهای آسیای مرکزی. در میان سال های ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۵، تعداد ۳۳ مورد عملیات کشف کاه (بوته خشک شده) خشخاش مجموعاً به وزن ۱٫۲ تن گزارش شد که از طریق مسیرهای زمینی (جاده) و در وسایط نقلیه شخصی قاچاق شده است. این در حالی است که تنها دو مورد کشفیات این ماده به وزن کمتر از ۳ کیلوگرم، در مسیر ریلی (راه آهن) در همین دوره گزارش شده است.[۲]
همجواری روسیه با کشور تولیدکننده دوسوم مشتقات تریاک دنیا، این کشور را به یکی از بزرگترین مصرف کنندگان هروئین دنیا بدل نموده است. موادمخدر افغانستان از مسیر کشورهای آسیای مرکزی به سمت روسیه قاچاق می‌شود. تاجیکستان، قزاقستان و قرقیزستان از جمله کشورهای ترانزیت موادمخدر به روسیه و پس از آن به سمت اروپای شرقی و کشورهای غرب اروپا هستند. امروزه نگرانی عمده برای مقامات روس، ورود انواع مواد صنعتی نظیر آمفتامین‌ها و متامفتامین‌ها از دولت‌های حوزه بالتیک، هلند، آلمان و کشورهای حوزه شرق اروپاست. مسیرهای سنتی تجارت در این منطقه همچون «جاده ابریشم» به منظور قاچاق مواد مخدر نیز استفاده می‌شود. بیشترین حجم تجارت غیرقانونی هروئین به سمت مسکو از کشورهای آسیای مرکزی از منطقه ولگا و سیبری صورت می‌گیرد.[۳]
بر اساس گزارش سازمان ملل متحد مصرف سالیانه هروئین این کشور حدود ۷۵ تن است. تریاک قاچاق از مسیرهای زمینی و ریلی از طریق کشورهای آسیای مرکزی، حوزه بالتیک و دریای سیاه وارد روسیه می‌شود. دیگر مواد همچون کوکائین از طریق بندر سن‌پترزبورگ به روسیه وارد می‌شود. نیروهای اجرای قانون در نیمه اول سال ۲۰۱۵ میزان ۱۴ تن کشفیات موادمخدر داشته‌اند که از این مقدار ۳۴/۱ تن آن تریاک بوده است.مسیر ترانزیت موادمخدر تولیدی از افغانستان به سمت روسیه، در سال ۲۰۱۴ درآمدی بالغ بر ۱۰۰ میلیارد دلار نصیب قاچاقچیان نموده است.[۴] علاوه بر این، موقعیت ژئوپلتیک روسیه، فضای مناسبی را برای فعالیت گروه‌های کوچک محلی گنگستری و نیز ارتباط آنان با شبکه‌های بزرگتر منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای فراهم آورده است. در این روابط گروه‌های محلی روس که تعداد آن بین ۱۰-۱۴ گروه فعال در روسیه هستند، ارتباطات را با و برای دیگر گروه‌ها ایجاد می‌کنند. این شبکه‌ها اغلب در قاچاق هروئین به بازار مصرف بزرگ اروپای غربی فعال هستند.
[۱] Illicit Drug Trends in the Russian Federation, UNITED NATIONS Office on Drugs and Crime, Regional Office for Russia and Belarus, 2008
[۲]. United Nation Office on Drugs and Crime, “Afghan Opiate Trafficking along the Northern Route. Vienna: Austria ”, ۲۰۱۸٫ https://www.unodc.org/documents/publications/NR_Report_21.06.18_low.pdf
[۳]. Illicit Drug Trends in the Russian Federation, UNITED NATIONS Office on Drugs and Crime, Regional Office for Russia and Belarus, 2008
