کادراس موسسه کادراس
اولین مورد از بیماری کووید ۱۹ در افغانستان در ۲۲ فوریه ۲۰۲۰ در شهر هرات شناسایی شد. وزارت صحت عامه افغانستان عامل اصلی خطر شیوع کرونا ویروس را در نتیجه بازگشت مسافران خارجی به این کشور اعلام کرد؛ هر چند افغانستان تلاش‌های پیشگیرانه از شیوع ویروس کرونا را اوایل ژانویه آغاز کرده بود اما ظرف یک ماه پس از شناسایی اولین مورد مشکوک به کرونا، در سایر ولایات مانند بلخ، سمنگان، قندهار و کابل تعداد افراد مبتلا به کووید ۱۹ افزایش یافت. در ۱۴ مارس، دولت افغانستان تمام مدارس را برای مدت ۴ هفته تعطیل کرد، افغانستان در پایان ماه فوریه ۲۰۲۰ (اول سال ۱۳۹۹) مرزهای خود را به روی جمهوری اسلامی ایران بست و در پایان ماه مارس (اواسط فروردین ۹۹) مرزهای مشترک با پاکستان را نیز بست. همچنین از همان زمان در داخل این کشور محدودیتهای شدیدی بر آمد و شد شهروندان اعمال شده است. گذر از مرز نیز تنها برای محموله‌های کالن و ترافیک تجاری امکان پذیر بوده است. با توجه به اینکه فصل برداشت بهارانه تریاک افغانستان در بازه ماههای مارس و اواسط فروردین ماه تا اواسط خرداد ماه قرار دارد، اعمال محدودیتهای کرونایی در این برهه زمانی، تأثیر بسزایی بر تولید و سپس قاچاق مواد افیونی از منشأ این کشور داشته است.
بررسی روندها نشان از آن دارد که بحران کووید – ۱۹ تأثیر مستقیم بر روند تولید تریاک و هروئین گذاشته است؛ اولاً با توجه به محدودیتهای اعمال شده بر تجمع و حضور فیزیکی در بیشتر کشورهای جهان، کارگران کمتری در دسترس کشاورزان برای برداشت صمغ تریاک قرار دارند. از سوی دیگر تبدیل تریاک برداشت شده در آزمایشگاهها نیز به دلیل کاهش تجارت و کنترل شدیدتر مرزها دشوارتر شده است. همچنین آزمایشگاه‌های مذکور با کمبود مواد شیمیایی وارداتی روبرو شده‌اند که به عنوان کاتالیزور در فرایند تولید هروئین به کار می‌روند. البته کاهش دسترسی خریداران بالقوه مواد به مناطقی که در آن افیون‌های به فروش می‌رسد نیز در این زمینه بی‌تأثیر نبوده است.
همچنین باید درنظر گرفت که بیش از ۹۵ درصد افیون‌های[۱] غیرقانونی جهان (تریاک، مورفین و هروئین) در سه کشور افغانستان (۸۲ درصد)، مکزیک (۸درصد) و میانمار (۷ درصد) تولید می‌شود. در هر سه کشور مذکور فرایند کشت تریاک غیرقانونی امری زمان‌بر و به شدت وابسته به فعالیت کارگران بر روی زمین‌های کشاورزی است. به عبارت دیگر وقتی گل خشخاش می‌رسد، کشاورزان باید کارگران بیشتری را برای تیغ زدن آنها (که در ادبیات تخصصی کشت تریاک به آن خش کردن گل خشخاش گفته می‌شود) به‌کار گیرند و گفته می‌شود این کار دست‌کم بین ۱۰ تا ۱۴ روز به درازا می‌انجامد و نیازمند نیروی کار قابل توجهی است. برای مثال در سال ۲۰۱۸ طبق گزارش سازمان ملل ۱۹۰.۷۰۰ کارگر تمام وقت در افغانستان برای وجین کردن و برداشت تریاک به کار گرفته شده که رقم بالایی است. وقتی تریاک برداشت شد، محتویات فعال آن مثل مورفین جدا شده و با مواد شیمیایی که تحت نظارت بین‌المللی تولید شده و قانونی به حساب می‌آید (مانند استیک انیدرید) به هروئین تبدیل می‌شود.
بررسی روندها نشان از آن دارد که بحران کووید – ۱۹ تأثیر مستقیم بر روند تولید تریاک و هروئین گذاشته است؛ اولاً با توجه به محدودیتهای اعمال شده بر تجمع و حضور فیزیکی در بیشتر کشورهای جهان، کارگران کمتری در دسترس کشاورزان برای برداشت صمغ تریاک قرار دارند. از سوی دیگر تبدیل تریاک برداشت شده در آزمایشگاهها نیز به دلیل کاهش تجارت و کنترل شدیدتر مرزها دشوارتر شده است. همچنین آزمایشگاه‌های مذکور با کمبود مواد شیمیایی وارداتی روبه‌رو شده‌اند که به عنوان کاتالیزور در فرایند تولید هروئین به کار می‌روند. البته کاهش دسترسی خریداران بالقوه مواد به مناطقی که در آن افیونی‌ها به فروش می‌رسد نیز در این زمینه بی‌تأثیر نبوده است.
طبق گزارش سازمان ملل در همه ولایت‌های کشت خشخاش، محدودیت آمد و شد برقرار شده است. از آنجاکه برداشت محصول به شدت به کارگران فصلی و البته مهاجرت از ولایت و نیز کشورهای همسایه مانند پاکستان متکی است، به نظر می‌رسد محدودیتهای مذکور تأثیر زیادی بر تولید تریاک و مشتقات آن در سال ۱۳۹۹ (۲۰۲۰) گذاشته است.
در پی این اوضاع نیروی کار لازم برای برداشت تریاک در ولایت‌های غربی و جنوبی افغانستان کمیاب شد و کارگران پاکستانی نیز امکان حضور در این کشور را نیافتند. پیامد مشخص این وضعیت روی آوردن به نیروی کار زنان از یکسو برای جبران این کمبود و افزایش حقوق کارگران این حوزه از سوی دیگر بوده است. بنا به گزارش سازمان ملل این افزایش حقوق بین یک ششم تا یک سوم متغیر بوده است.[۲]
تولید هروئین نیز در افغانستان به شدت تحت تأثیر بحران کرونا قرار گرفته است. نیاز شدید به کاتالیزورهایی مانند استیک انیدریک برای تولید هروئین که به صورت قانونی در اختیار کشاورزان قرار ندارد امر قابل تأملی است. البته در زمینه تغییر قیمت استیک انیدرید در افغانستان شواهد ضد و نقیضی به دست آمده که در برخی مناطق نشان از افزایش قیمت دارد. نتیجه مستقیم آن افزایش محدودیتهای تولید هروئین است. البته در برخی مناطق افغانستان نیز اعلام شده که قیمت این ماده شیمیایی کاهش یافته است.
البته باید افزود با توجه به ضعف نسبی دولت افغانستان که همیشه در زمره یکی از دولت‌های شکننده جهان قرار دارد، اعمال حاکمیت بر پهنه وسیعی از این کشور امر دشواری برای حکومت کابل است و لذا اجرا سیاستهای منع آمد و شد در گروه همکاری بازیگران غیردولتی و قدرت‌‍‌های محلی نظیر طالبان است. طبق گزارش رسانه‌ها طالبان در سطح قابل توجهی از اعمال محدودیتهای کرونایی استقبال کرده و در این راه از جمله اجرای سیاست قرنطینه مهاجران و حتی پخش دستکش و ماسک و اطلاعات لازم برای جلوگیری از انتشار ویروس کمک شایانی کرده است. همچنین طالبان در اجرای سیاست فاصله‌گذاری اجتماعی نیز کمک کرده و در حد توان مردم را از اجتماعات عمومی و عروسی منع کرده و از آنان خواسته تا نماز را نیز به صورت فرادا بخوانند نه در مساجد.
این عوامل مجموعاً باعث شده تا تولید تریاک، هروئین و مورفین در خود افغانستان نیز دچار افت جدی شود. این وضع مستقیماً بر قاچاق نیز تأثیر گذاشته و باعث کاهش مقادیر قاچاق مواد شده است. در نتیجه مواد کمتری به مرزهای کشورمان که نزدیک به ۴۰ درصد محصولات افیونی افغانستان بدان صادر شده است.
از آنجا که ماههای اصلی برداشت تریاک در افغانستان از ماه مارس تا ژوئن است، برداشت تریاک در سال ۲۰۲۰ همزمان با همه‌گیری کرونا و اعمال محدویت‌ها همزمان شد. در ابتدای برداشت کمبود کارگر برای تیغ زدن خشخاش‌ها در استان‌های غربی و جنوبی افغانستان مشاهده شده که دلیل اصلی آن بسته بودن گذرگاه مرزی افغانستان با پاکستان است. با این حال، به نظر می‌رسد زنان و افرادی که در نتیجه شیوع کرونا کار خود را از دست داده‌اند، به طور فزاینده‌ای درگیر فرایند تیغ‌زنی خشخاش در مزارع کشت خشخاش شده‌اند و گزارش‌های اخیر حاکی از آن است که برداشت خشخاش تا حد زیادی بدون وقفه ادامه دارد. کاهش تجارت بین‌المللی ناشی از بیماری کووید-۱۹، منجر به کمبود تامین استیک انیدرید ( پیش‌ساز حیاتی تولید هروئین) در داخل افغانستان شده است.[۳]
پی‌نوشت‌ها
[۱] Opiates
[۲] UNODC field office assessment
[۳] United Nation Office in Drugs and Crime, World Drug Report ۲۰۲۰, Booklet 1, page 24
بازنشر این مطلب صرفاً با ذکر منبع «کادراس» بلامانع است.
