کادراس موسسه کادراس
با شروع پاندمی ویروس کرونا در جهان و به ویژه در حوزه بازارهای مخدری پیش‌بینی می‌شد، برای سال‌های آینده قیمت مواد مخدر افزایش و تولید آن کاهش پیدا کند، اما به ویژه در مورد افغانستان گزارش پیمایش تریاک افغانستان در سال ۲۰۲۰ نشان از افزایش سطح زیر کشت و در مقابل کاهش قیمت سرِزمین تریاک دارد. سوال مهم این است که چرا در سایه بحران کرونا سطح زیر کشت خشخاش و تولید تریاک در این کشور افزایش یافته است؟
شیوع کرونا در افغانستان در روزهای پایانی سال ۲۰۱۹ همزمان با افزایش محدودیت‌های تردد و همچنین کمبودهایی در عرضه مواد غذایی موجب شد تا نه تنها تعداد کارگران برای کار بر روی مزارع کشت خشخاش کم نشود، بلکه حتی زنان و کودکان برای گذراندن معیشت خانواده خود به سمت کار بر روی این مزارع کشیده شوند. در واقع بحران همه‌گیری کرونا در افغانستان در ماه مارس ۲۰۲۰، ماه‌های اصلی برداشت تریاک به اوج خود رسید؛ به نحوی که با افزایش قیمت مواد اولیه مانند آرد و برنج، اقشار آسیب‌پذیر و کم درآمد بیش از دیگران در فشار مضاعف قرار گرفتند. بسیاری از مردم شغل خود را از دست دادند و گزارش‌های میدانی unodc نشان می‌دهد که آنها به طور فزاینده‌ای جذب کار بروی مزارع برداشت خشخاش شدند.
همچنین خانواده‌های کشاورزان و افرادی که بر روی زمین کار می‌کردند بیش از گذشته به کار خش‌زنی خشخاش مشغول شدند، عملی که بخش عمده‌ای از آن را تا پیش از همه‌گیری کرونا کارگران فصلی انجام می‌دادند. در واقع با اعمال محدودیت‌های کرونایی کارگران فصلی که از ولایات دیگر و حتی کشور همسایه افغانستان یعنی پاکستان به این کشور می‌آمدند با تنگنا روبرو شدند و در عوض برای جبران این کمبود نیروی کار زنان و کودکان در خانه‌های مجاور کشت خشخاش درگیر کار شدند. این روش تا جایی موثر بوده که در سال ۲۰۲۰ سطح زیر کشت خشخاش تا ۳۷ درصد افزایش داشته است و به نظر می‌رسد تولید مواد مخدر در سال ۲۰۲۰ نه تنها همانند گذشته ادامه دارد بلکه می‌تواند روندی افزایشی نیز داشته باشد.
گفتنی است عوامل مختلفی مانند خشکسالی‌های گسترده و ویرانگر و همچنین وخیم شدن وضعیت امنیتی و افزایش بی‌ثباتی در این کشور از عوامل مهم کاهش سطح زیر کشت در سال‌های ۲۰۱۸ و ۲۰۱۹ عنوان شده است و انتظارها بر این بود که بحران همه‌گیری کووید ۱۹ تاثیر خود را بر کاهش سطح زیر کشت و یا نیروی کار موجود برای برداشت محصول تریاک بگذارد و این سطح کاشی زیر کشت ادامه یابد؛ در حالی که اکنون با انتشار گزارش ۲۰۲۰ دفتر مقابله با جرم و مواد مشاهده می‌شود حتی سطح زیر کشت در افغانستان نسبت به دو سال قبل خود روندی افزایشی داشته است. در واقع پیش‌بینی می‌شود رکود اقتصادی متعاقب همه‌گیری کرونا در ترکیب با کاهش تولید مواد غذایی و برهم خوردن زنجیره مبادلات تجاری و کالایی در جهان منجر به افزایش بیشتر کشت خشخاش در افغانستان شود.[۱]
در نتیجه، ادامه بحران کووید ۱۹ و اثرات طولانی مدت آن زندگی بسیاری از افغان‌ها را با مشکل اساسی روبرو کرد و آنها به سمت مزارع کشت خشخاش کشیده شدند، در واقع عواملی مانند عدم وجود زیر ساخت‌ها و خدمات عمومی مناسب، نابرابری در سطح درآمد، ناامنی غذایی و ضعف حاکمیت و ناامنی از عواملی است که شرایط این کشور را در شرایط بحرانی مانند پاندمی کرونا سخت‌تر نیز کرده است. انتظار می‌رود بحران کووید-۱۹ با از دست رفتن شغل، افزایش قیمت مواد غذایی، اختلال در خدماتی مانند آموزش و مراقبت‌های بهداشتی تاثیری نامتناسب بر قشر فقیر افغانستان گذاشته باشد و علاوه بر این مشکلات قبل از پاندمی مانند خشکسالی سال ۲۰۱۸ و سیل سال ۲۰۱۹ عملاً بر مشکلات بحران کرونا بار شده و وضعیت مردم فقیر این کشور را بسیار بدتر از قبل کرده است. به نظر می‌رسد انقباض شدید اقتصادی و بی ثباتی مرتبط با بحران کووید-۱۹ ، تاثیر قابل توجهی بر تعداد خانواده‌هایی که محصولات غیرقانونی مانند خشخاش را در افغانستان کشت می‌کنند، داشته است.
در نهایت به نظر می‌رسد افزایش سطح زیر کشت و به دنبال آن افزایش تولید تریاک و کاهش محسوس قیمت تریاک سرِزمین در سال ۲۰۲۰ می‌تواند دو دلیل مهم داشته باشد:
اول، جذب نیروی کار بومی و محلی: در سال‌های پیش عمل خش‌زنی بوته خشخاش بیشتر توسط کارگران فصلی یا مهاجری انجام می‌شد که معمولاً از ولایات دیگر افغانستان یا از پاکستان می‌آمدند و همین امر موجب می‌شد تا هزینه نیروی کار کمی بیشتر باشد چرا که آنها نیاز به سرپناه و غذا داشتند، اما با اعمال محدویت‌های ناشی از کرونا هر چند در ابتدا کاهش نیروی کار بر روی کشت مزارع کشت خشخاش گزارش شده، اما خانواده‌های افرادی که بر سر زمین‌های کشت خشخاش کار می‌کردند و حتی افرادی که قبلاً شغلی قانونی داشتند و در نتیجه کرونا آن را از دست داده بودند، به سمت کار بر روی این مزارع جذب شدند، در نتیجه نیروی کاری که عمدتاً زنان و کودکان بودند بیشتر و ارزان‌تر شد و یکی از دلایل کاهش قیمت بی‌سلبقه سرِزمین تریاک را هم می‌توان همین موضوع دانست.
دوم: بحران همه‌گیری کرونا جامعه در فقر فرورفته و ناامن افغانستان را با بحران بزرگی روبرو کرد و آن افزایش قیمت مواد اولیه مانند گندم و برنج بود؛ به نحوی که قشر فقیر این کشور در تامین نیازهای اولیه خود با مشکل جدی روبرو بودند و چاره‌ای جز انجام کار غیر قانونی بر روی مزارع کشت خشخاش نداشتند.
پی‌نوشت
[۱] UNODC Drugs Monitoring Platform Brief: Possible impact of the COVID-19 pandemic on trafficking in opiates and methamphetamine originating in Afghanistan, “۲۰۲۱”.link in: https://www.unodc.org/documents/data-and-analysis/covid/DMP_Brief_short.pdf
