تحلیلی بر پیامدهای افزایش کشت خشخاش در سال ۲۰۲۰ در افغانستان

بر اساس گزارشی  که آوریل ۲۰۲۱ توسط دفتر مبارزه با مواد مخدر و جرم ملل متحد  UNODC  منتشر شد ، در سال ۲۰۲۰  ، ۲۲۴ هزار هکتار از زمین های افغانستان زیر کشت خشخاش رفته و از محصول به دست آمده ، ۶۳۰۰ تن تریاک ( از هر هکتار ، ۲۸ کیلو ) تولید شده که این وسعت کشت ، علاوه بر آنکه معادل مساحت مزارع خشخاش در سال ۲۰۱۴ است ،  نسبت به وسعت زیر کشت خشخاش در سال ۲۰۱۹ ، ۳۷ درصد رشد دارد . جزییات دیگری از این گزارش نشان می دهد که در سال ۲۰۲۰ ، وسعت زمین های زیر کشت خشخاش در ولایات غرب ، جنوب ، جنوب غرب ، شمال و شمال شرق افغانستان ( در مجاورت مرز زمینی ایران ، پاکستان ، تاجیکستان ) افزایش داشته و  علاوه بر انکه سطح گسترده ای از زمین ها در ولایات هلمند ( کانون اصلی کشت خشخاش افغانستان ) بادغیس ، قندهار ، اروزگان ، فاریاب ، فراه ، بدخشان ، بلخ و نیمروز زیر کشت خشخاش بوده ، وسعت کشت خشخاش در ولایات بادغیس ، ۱۹۴ درصد ، فاریاب ، ۹۸ درصد ، قندهار و فراه ، ۴۷ درصد ، نیمروز ، ۴۶ درصد ، بدخشان ، ۳۶ درصد ، هلمند ، ۲۷ درصد و اروزگان ، ۱۶ درصد نسبت به سال ۲۰۱۹ افزایش یافته است . در بخش دیگری از گزارش UNODC ، اعلام شده که در  سال ۲۰۲۰ ، فقط ولایات منطقه شرق افغانستان ( در مجاورت بخشی از مرز زمینی با پاکستان )  کاهش ۲۸ درصدی کشت خشخاش را ثبت کرده اند در حالی که در باقی مناطق ، میزان کشت ، افزایش نگران کننده ای  افزایش داشته چنانکه ۳۰ درصد افزایش کشت در ولایات مرکزی ،  ۴۰ درصد در ولایات  شمال شرق ( مجاور  با پاکستان  ) ۳۳ درصد  در ولایات شمال ( مجاور با تاجیکستان و ازبکستان ) ۲۹ درصد  در ولایات جنوب غرب ( مجاور با ایران ) ۱۳۶ درصد در ولایات جنوب ( مجاور با پاکستان ) و ۱۱۲ درصد افزایش کشت خشخاش در ولایات  غرب افغانستان ( مجاور با ایران ) نسبت به سال ۲۰۱۹ ثبت شده است .

اگر زاویه نگاه را از افغانستان ، به سمت همسایه شرقی این کشور تغییر دهیم ، پاکستان ، از بابت استقرار در منطقه هلال طلایی ( افغانستان ، پاکستان ، ایران ) و همسایگی با افغانستان ، تاثیرات سهمگین تری را متحمل شده است . پاکستان در همه این سال ها ، از تغییرات و تنش های سیاسی و ناآرامی های افغانستان متاثر  بوده علاوه بر آنکه  اشتراک منافع حاصل از همسایگی ، تعلقات مشترک فرهنگی ، مذهبی ، زبانی و حتی تهاتر قدرت در گروه ها و قبایل مرز نشین دو کشور ، پیمان نانوشته ای را رقم زده که شاید مهمترین دستاوردش ، توافق برای تولید مشترک تریاک و هرویین بوده است ؛ توافق مشترک به این معنا که شاید در میان سایر شبکه های تولید و تجارت مواد مخدر و محرک جهان ، بتوان نشانه ای از نفاق و رقابت منجر به جنگ پیدا کرد اما در تاریخ همکاری مشترک شبکه تولید تریاک و هرویین  افغانستان و پاکستان ، ردی از درگیری و حتی رقابت در تجارت مواد مخدر پیدا نمی شود که البته این اتفاق هم دلیل مهمی دارد ؛ برخی گزارش های سازمان ملل نشان می دهد که ناامنی افغانستان به دنبال لشکرکشی های شوروی ، جنگ های داخلی در ایام حاکمیت دولت امارت اسلامی ( طالبان ) و منازعات دولت های وقت با شورشی های افراطی و همچنین ، تنش های معاصر ناشی از اعزام و استقرار نیروهای ناتو و نظامیان امریکا در خاک افغانستان ، یکی از مشوق ها در تصمیم شبکه قاچاق مواد مخدر برای بهره برداری از ظرفیت های پاکستان و بخصوص ؛ بندر کراچی و همچنین ، انتقال بخشی از خطوط تولید هرویین به نواحی مرزی پاکستان  بوده که این تصمیم هم در طول ۴ دهه گذشته و به دنبال افزایش تقاضای بازار اروپا  برای هرویین افغانستان ، از حمایت قبایل و باندهای خرابکار پاکستان به عنوان بخشی از سهامداران سود این تجارت کلان ، برخوردار شده است .

شراکت پاکستان در تولید و ترانزیت هرویین افغانی ، یک زنگ خطر برای همسایگان این کشور و  هشداری مهم برای سران اتحادیه اروپاست. پاکستان با چهار کشور ، مرزمشترک  زمینی دارد ؛ از شمال شرقی با چین ( ۵۲۳ کیلومتر ) از غرب و شمال غربی با افغانستان ( ۲۴۳۰ کیلومتر ) از غرب با ایران ( ۹۰۹ کیلومتر ) و از شرق با هند (۲۹۱۲ کیلومتر ) .

گزارش های دو دهه  اخیر سازمان ملل ، تایید می کند که به دنبال افزایش تولید مت آمفتامین و هرویین در افغانستان ، قاچاق پیش سازها ( انیدرید استیک برای تولید هرویین و سودوافدرین برای تولید مت امفتامین ) از مرز مشترک چین و ایران و پاکستان به افغانستان افزایش داشته علاوه بر انکه به دنبال کاهش تدریجی تولید تریاک در پاکستان به دلیل شدت برخوردهای دولت پاکستان با تولید مواد مخدر ، کاهش وسعت زمین های زیر کشت خشخاش در این کشور و انحصار تمرکز شبکه تولید مواد مخدر بر استحصال مرغوب در افغانستان ، به نظر می رسد در سال های اخیر ، پاکستان به حیاط خلوت شبکه تولید مواد مخدر افغانستان تبدیل شده و سابقه گزارش های UNODC  هم تایید می کند که حجم کشفیات انیدرید استیک در مبادی مرزی پاکستان برای انتقال به افغانستان ، فعالیت لابراتوارهای تولید مستقر در تقاطع مرز دو کشور و همچنین ، ترانزیت تریاک افغانی به پاکستان برای تولید هرویین ، افزایش یافته است . بر اساس گزارش   UNODC  ، در سال ۲۰۰۸ ، حدود ۱۴ تن انیدرید استیک و ۲ سال بعد ، ۱۵.۸ تن مواد پیش ساز در کراچی –  بندر پورت قاسم  – توسط پلیس پاکستان  کشف و ضبط شده است . البته ، پاکستان ، تنها مسیر ترانزیت قاچاق پیش سازها به افغانستان نبوده و شبکه قاچاق مواد مخدر افغانستان ، در طول این سال ها ، نیاز پیش سازهای مورد استفاده در تولید هرویین و شیشه را از مسیرهای دیگر همچون  امارات متحده عربی ، آسیای میانه ( تاجیکستان و ترکمنستان )  چین ، کره جنوبی ، هند و ایران هم تامین کرده اما می توان با قاطعیت گفت که پیوند برادری بین شبکه تجارت مواد مخدر افغانستان و پاکستان ، مشابهی در  حوزه مخدرها ندارد . کارتل های مواد مخدر ، معمولا قائل به استقلال هستند تا جایگاه خود را در رقابت با رقیب ، تثبیت کنند . اعضای مثلث طلایی ( کامبوج ، برمه و تایلند ) حوزه کوکایین در امریکای جنوبی ( کلمبیا ، بولیوی ، پرو  ) و حتی متحدان اروپای شرقی ( لهستان ، بلغارستان ) که منافع مشترکی در قاچاق هرویین و انسان و دیگر جرایم سازمان یافته دارند ، هیچ کدام در این دهه ها حاضر نشدند کرسی ریاست را به همسایگان خود واگذار کنند . آنچه شرایط شبکه تجارت مواد مخدر افغانستان و پاکستان را از سایر ملیت ها متفاوت می کند ، هم پیمانی در برخی اهداف بلند مدت است ؛ اهدافی که در ظاهر از تجارت مواد مخدر تغذیه می شود اما وقتی صفحات این سناریوی حجیم را ورق می زنیم ، جزییات دیگری ؛ جزییاتی بسیار مهم تر از افزایش تعداد مصرف کنندگان هرویین افغانی پررنگ می شود ؛ پاکستان ، یکی از کانون های تولید و حمایت از تروریست های افراطی است و گزارش های ادواری UNODC  و دولت افغانستان تایید می کند که در دهه دوم قرن ۲۱ ، بیش از ۲۰ گروه شورشی تعلیم دیده در پاکستان یا با ملیت پاکستانی  ، علاوه بر ایجاد پایگاه هایی در مناطق تحت تصرف طالبان یا در نواحی مرزی دو کشور ، به ازای تامین امنیت کاروان های ترانزیت مواد مخدر و بازاریابی جهانی ، از درامد تجارت مواد مخدر افغانستان ، سهم دریافت می کنند تا زنده بمانند  . امروز ، گره خوردن اهداف ایدئولوژیک و منافع مشترک شبکه های تروریستی افراطی و فعالان جرایم سازمان یافته در افغانستان و پاکستان ، آینده تلخی را برای همسایگان دو کشور  رقم زده به این معنا که نقاط کور مرزهای چین و آسیای میانه با افغانستان و پاکستان ، بندر ترخیص پیش سازهای تولید مخدرها و محرک ها  به مقصد پاکستان و افغانستان است و نقاط کور مرزهای شرق  ایران با افغانستان و پاکستان ، گذرگاه ترانزیت کاروان هایی  که مخدرهای تولید شده در افغانستان و پاکستان را از غرب و شمال غرب کشور به قاره اروپا می رساند .