کادراس موسسه کادراس
با اوج گیری بحران اخیر در افغانستان و تسلط مجدد نیروهای طالبان بر این کشور، صرف نظر اینکه آیا سلطه طالبان بر افغانستان تحکیم خواهد شد یا خیر و همچنین گذشته از اینکه در صورت پایدار ماندن حاکمیت طالبان، این گروه در زمینه سیاست مخدری چه انتخابی خواهد داشت، نفس ایجاد ناامنی در کشور همسایه بر وضعیت مخدری منطقه و نیز امنیت انسانی جمهوری اسلامی ایران تأثیر بسزایی خواهد داشت. بنابراین انتظار می‌رود، در کنار بررسی دقیق تحولات سیاسی، امنیتی، نظامی و اجتماعی این کشور، وضعیت مخدری افغانستان نیز از نزدیک زیر نظر کارشناسان و سیاست‌گذاران قرار گیرد.
پیش از اینکه وضعیت جدید این کشور را از نظر بگذرانیم، لازم است، نگاهی به وضعیت مخدری افغانستان تا پیش از تسلط طالبان بیندازیم. در سال ۲۰۲۰ با شیوع جهانی کرونا، بسیاری از دولت‌ها در سطح جهان به اعمال سیاست‌های منع آمد و شد و بستن مرزها روآوردند. در نتیجه اعمال همین سیاست‌ها توسط دولت وقت افغانستان، امکان تحرک کارگران فصلی که از ولایات مختلف این کشور راهی مراکز اصلی کشت خشخاش به ویژه در جنوب افغانستان می‌شدند و یا از پاکستان برای کار به این مناطق می‌آمدند تقریباً از میان رفت. بسیاری از مراکز تحقیقاتی جهان انتظار داشتند، در نتیجه فقدان نیروی کار کافی و نیز سیاست بستن مرزها، زنجیره تولید و ترانزیت مواد مخدر از افغانستان (که تأمین کننده ۹۰ درصد تریاک، هروئین و مورفین جهان به حساب می آید) دچار اختلال شود و میزان تریاک تولید شده در این کشور برای دومین سال مداوم کاهش یابد. اما برخلاف انتظارات میزان تولید تریاک در افغانستان رکوردهای جدیدی ثبت کرد که مدتی بعد مشخص شد، ناشی از روی آوردن خانواده‌های صاحب مزارع به استفاده از نیروی کار بومی و به خصوص فرزندان خود در این رابطه بوده است.
از سوی دیگر گفتنی است برخلاف تصویری که برخی رسانه‌ها از این کشور به نمایش گذاشته اند، که گویای تکمیل تسلط طالبان بر سراسر افغانستان است، به نظر می‌رسد، این گروه هنوز بر سراسر افغانستان مسلط نشده و برخی مناطق مرکزی و شرقی این کشور درگیری میان نیروهای طالب و دسته‌های مختلف مخالف آنان از ارتش افغانستان گرفته تا برخی نیروهای مقاومت مردمی، هنوز ادامه دارد. همچنین با شکل‌گیری هسته مقاومت مردمی در ولایت پنجشیر با محوریت «احمد مسعود»، فرزند احمد شاه مسعود و «امرالله صالح»، معاون رئیس جمهور فراری، امیدهای جدیدی برای آزادی افغانستان شکل گرفته است. با شکل گیری این هسته مقاومت در ولایت پنجشیر، پیشروی های گروه های مخالف طالبان در ولایت بغلان در همسایگی پنجشیر آغاز شده و تا کنون ۵ ولسوالی اندرآب، بنو، ده صلاح، بهسود و خنجان از تسلط طالبان خارج شده تا امیدواری‌ها نسبت به مقاومت پنجشیر افزایش یابد.
در چنین شرایطی به نظر می‌رسد درگیری‌ها میان طالبان و مخالفان آن ادامه خواهد یافت و احتمالاً در کوتاه مدت شاهد شکل گیری حکومتی یکدست در این کشور نباشیم. در نتیجه عدم وجود حکومت مرکزی در این کشور و فقدان امنیت، احتمالاً شاهد افزایش سطح زیر کشت خشخاش در کوتاه مدت، افزایش خواهد یافت و کشت خشخاش به آسان ترین وسیله امرار معاش کشاورزان مبدل خواهد شد. این امر باعث خواهد شد، زنجیره عرضه مواد مخدر و مسیر بالکان (که از ایران هم می‌گذرد) فعال تر از قبل خواهد شد. در صورتی که نیروهای مقاومت مردمی، موفقیت‌های بیشتری به دست بیاورند و بتوانند مناطق بیشتری را آزاد کنند، این سناریو در بلند مدت نیز ادامه خواهد یافت.
اما در صورت شکست قطعی مقاومت یا محدود شدن آنها به چند ولایت و تثبیت حاکمیت طالبان، «سیاست مخدری» افغانستان توسط این گروه تعیین خواهد شد. با توجه به اظهارات اخیر «سهیل شاهین»، سخنگوی طالبان درباره جلوگیری از کشت خشخاش و تولید تریاک در افغانستان دیگر بار باید کارشناسان و سیاست‌گذاران نسبت به این رویداد نیز حساس باشند، زیرا در صورتی که طالبان بتواند تأثیر محسوسی بر کشت خشخاش و تولید تریاک در افغانستان بگذارد و آن را محدود سازد، با افزایش لجام گسیخته قیمت این ماده در کشورهای مختلف از جمله ایران روبه رو خواهیم بود.
با توجه به اینکه در ایران ۵۰ درصد مصرف کنندگان مواد مخدر سنتی و تریاک مصرف می کنند، در صورت گرانی این ماده ممکن است امنیت انسانی در کشورمان به شدت تحت الشعاع قرار گیرد و مصرف کنندگان تریاک به مواد مخدر صنعتی و دارای ناخالصی بیشتر روی بیاورند، از این رو هرگونه تحولی در افغانستان را باید به دیده تردید و با جدیت زیاد دنبال کنیم.
همانطور که بر همگان روشن است، مرزهای کشورمان در امتداد مسیر مخدری بالکان قرار گرفته و از سوی دیگر به دلیل همسایگی با افغانستان به شدت تحت تأثیر «وضعیت مخدری» و «سیاست مخدری» این کشور قرار می‌گیرد. در این میان باید دقت کرد که طولانی شدن بحران و عدم شکل گیری ثبات نسبی در این کشور پس از تسلط طالبان احتمالاً باعث خواهد شد که هر دولتی در این کشور (یا دست کم در بیشتر قلمرو این کشور) تشکیل شود، امکان اینکه به یک سیاست مخدری منسجم (چه مبارزه شدید با کشت خشخاش و تولید و فروش مواد باشد و چه حتی در فکر قانونی سازی مصرف مواد باشد) فکر کند را از دست می‌دهد و تا مدت‌ها اولویت اصلی اش، تکمیل سلطه بر دیگر مناطق این کشور خواهد بود. در چنین شرایطی احتمالاً با افزایش شدید کشت خشخاش خاص در ولایت‌های جنوبی افغانستان روبه‌رو خواهیم بود (به ویژه هلمند). در نتیجه به نظر می‌رسد در کنار نگرانی‌های امنیتی ناشی از احتمال بروز ناامنی در مرزها، سیاست‌گذاران ایرانی باید به احتمال افزایش صادرات مواد مخدر نیز فکر کنند و خود را برای این امر آماده کنند.
از سوی دیگر اما اگر طالبان بتواند بر سراسر این کشور مسلط شود و بخواهد آنچه سخنگوی‌هایش درباره مبارزه با مواد مخدر اعلام کرده اند را طابق و نعل به نعل اجرا کنند و اصطلاحاً به سوی ریشه‌کنی مواد در افغانستان حرکت کنند، هم در ایران و هم در جهان سیاست‌گذاران باید خود را برای شکل گیری موج جدیدی از گرانی تریاک و مشتقات آن در نتیجه کمبود باشند. این وضعیت می تواند در ایران که نیمی از مصرف کنندگانش، تریاک مصرف می کنند، به یک بحران سلامت منجر شود و اقشاری از این مصرف کنندگان را به سوی مواد پرخطرتر نظیر شیشه سوق دهد. از سوی دیگر گرانی شدید تریاک و مشتقات آن باعث افزایش سودآوری قاچاق این دسته مواد می‌شود در نتیجه افراد بیشتری را رهسپار ورود به حوزه سوادگری مرگ خواهد کرد.
این مطلب از شماره پنجم بولتن مخدری جهان انتخاب شده است. برای مطالعه این بولتن کلیک کنید…
