کادراس موسسه کادراس
تاکنون میلیاردها دلار صرف مبارزه با قاچاق مواد مخدر شده است و هزاران نفر در راه مبارزه با این تجارت مرگبار، جان خود را از دست داده اند. درحالی که بر اساس گزارش دفتر مقابله با مواد مخدر و جرایم سازمان ملل متحد، تولید تریاک در سال ۲۰۱۷ ، افزایش یافته و با اینکه بسیاری از کارتل‌های بزرگ مواد مخدر منهدم و محموله‌های مواد مخدر آنها توقیف شده است، این تجارت پرسود همچنان از رونق قابل توجهی برخوردار است.
پرسش اصلی این است که چرا با وجود این همه اقدامات برای مبارزه با مواد مخدر، این صنعت همچنان پابرجا و در حال گسترش است؟
پاسخ این پرسش چندان دشوار نیست؛ « سود »!؛ مهمترین عامل گسترش مواد مخدر، سود مالی آن است. در واقع منافعی که بابت فروش مواد مخدر عاید تولید کنندگان، دلالان و توزیع کنندگان می شود، چیزی نیست که به سادگی بتوان آن را نادیده گرفت و همین امر موجب می شود بسیاری از تلاش ها برای مقابله با این پدیده خانمان سوز ناکام بماند.
بکِر اولین بار در مقاله ای تحت عنوان « اقتصاد جرم و مجازات، یک رهیافت اقتصادی» (١٩۶٨) به مقوله اقتصاد جرم پرداخت. از دید او مطلوبیت مورد انتظار فرد در ارتکاب جرم از مطلوبیتی که می تواند با استفاده از وقت و سایر منابعش در دیگر فعالیت ها به دست آورد بیشتر باشد، مرتکب جرم می شود. و با این پیش فرض، عوامل اقتصادی را از عوامل اثرگذار بر جرم معرفی می کند.[۱]
نقش مواد مخدر در اقتصاد افغانستان
ورود سود ناشی از صادرات مواد مخدر به درآمد کشورها و به دنبال آن اشتغال زایی این بخش اهمیت مسأله را دوچندان می کند و رهایی از این درآمد را دشوارتر. به عنوان نمونه بخش بزرگی از رشد اقتصادی افغانستان به‌واسطه رشد تولید مواد مخدر است. کشور افغانستان در سال ۲۰۱۷ بیش از ۶ میلیارد دلار مواد مخدر صادر کرد که ۲۰ درصد این مبلغ به کشاورزان و مابقی به دلالان و واسطه‌گر‌ها رسید. این رقم ۳۰ تا ۳۵ درصد از درآمد ناخالص ملی افغانستان را تشکیل می‌دهد. به همین دلیل مبارزه با این بخش یکی از مشکلات مهم دولت افغانستان محسوب می شود.
مواد مخدر بخشی از اشتغال افغانستان را تشکیل می دهد. بنا بر اعلام یکی از اعضای پارلمان افغانستان این بخش موجبات اشتغال حدود ۵۰۰ هزار نفر از مردم این کشور را فراهم کرده است. روشن است مادام که کشت جایگزین سودآوری در مناطق جغرافیایی کشت گیاه شاهدانه رونق نگیرد، نمی توان انتظار داشت اقدامات مبارزه با تولید تزیاک در این کشور با موفقیت چندانی همراه باشد.
براساس برآوردهای به عمل آمده میزان تولید تریاک در سال ۲۰۰۴، ۱۸ تا ۳۲ درصد افزایش تولید داشته است و این امر حکایت از آن دارد که اقتصاد افغانستان بر مبنای کشت خشخاش شکل گرفته است. استان هایی از افغانستان که در مجاورت کشورهای ایران و پاکستان قرار دارند، حدود ۷۰ درصد سطح زیرکشت خشخاش را به خود اختصاص داده اند و بخش عمده ای از ساکنان این مناطق از این طریق امرار معاش می کنند.
از آن جا که برای کشت خشخاش و تبدیل آن به تریاک و تبدیل حدود ۶۰ درصد آن به هرویین و مرفین و سایر فعالیت های جانبی نظیر حمل و نقل و فناوری و فروش در بازار داخلی افغانستان به ازای هر هکتار کشت، چهار نفر در تولید و چهار نفر در فعالیت های جانبی مشغول به فعالیت می شوند، به این ترتیب برای تولید چهار هزار تن تریاک در زمینی به وسعت بیش از ۹۰ هزارهکتار جمعیتی در حدود ۷۰۰ هزار نفر شاغل خواهند شد.
مواد مخدر منبع درآمد گروه های تروریستی
در این میان نقش گروه ها و سازمان های تروریستی مانند طالبان و اخیراً داعش[۲] در تولید مواد مخدر و درآمدزایی کشت مواد مخدر برای این گروه ها هم بسیار برجسته است. در گزارش های سالانه دفتر جرایم و مبارزه با مواد مخدر سازمان ملل و وزارت مبارزه با مواد مخدر این نکته بار ها یادآوری شده است که کشت و قاچاق مواد مخدر در ولایاتی افزایش داشته است که گروه طالبان بر بخش های از آن ولایت کنترل دارد. به عبارت دیگر، میان کشت و قاچاق مواد مخدر و حضور گروه طالبان پیوند مستقیم وجود دارد. در گزارش جدید نیز آماده است که کشت مواد مخدر در مناطق بوده است که گروه طالبان حضور دارد. به عنوان مثال کشت مواد مخدر در جنوب ۶۶ در صد گزارش شده است. در مرکز افغانستان که گروه طالبان نفوذ ندارد تنها ۰/۲ در صد بوده است.
از سوی دیگر گرچه فتوای صادره از سوی علمای افغانستان تولید و مصرف تریاک را مخالف قواعد شریعت اسلامی دانستند و برای آن مجازات در نظر گرفته اند، اما تولید مواد مخدر در این کشور از زمان جنگ افغانستان شروع به افزایش کرده است و امروز بالاترین سطح خود در طول تاریخ این کشور است. گروه طالبان در ابتدای فعالیت خود در سال ۱۹۹۴ اعلان نمودند که با کشت و قاچاق مواد مخدر مبارزه می کند. اما آن ها به زودی اهمیت اقتصادی مواد مخدر را به منظور اخذ مالیه از آن درک نمودند. وقتی که قندهار را برای بار اول تصرف نمودند، اعلان کردند که از کشت کوکنار و تولید تریاک جلوگیری می شود ولی در جریان چند ماه طالبان دریافتند که آن ها به کشت کوکنار ضرورت دارند، جلوگیری از آن هم به دهقانان ضرر دارد و هم به یک منبع بزرگ عایداتی شان از بین می رود. طالبان به جمع آوری مالیه اسلامی «ذکات» از تمام معامله گران تریاک آغاز نمودند. اگر چه بر اساس تعالیم دینی هر مسلمان مکلف است از عواید سالانه خود دو و نیم در صد را به نام ذکات به فقرا و محتاجان بپردازد اما، طالبان بدون توجه به تعالیم اسلامی آن را به ۲۰ در صد افزایش داده بود.[۳]
نتیجه گیری
برخورد با مواد مخدر در کشورهای فقیر باید با احتیاط و برنامه‌ریزی دقیق همراه باشد. افغانستان فقیرترین کشور آسیا است که با مشکل درآمد، اشتغال و رشد اقتصادی مواجه است. از این روی از بین بردن کامل کشت و فروش مواد مخدر ضربه‌ای شدید به اقتصاد این کشور وارد می‌کند. کاهش ۳۰ درصدی درآمد ملی افغانستان باعث ایجاد فقر می‌شود و در سایه این فقر احتمال پیدایش فساد و جرائم خرد و حتی مهاجرت به کشورهای همسایه برای کار بیشتر می‌شود. برای همین برخورد با مواد مخدر در این کشور باید با احتیاط و برنامه‌ریزی دقیق همراه باشد، که مستلزم صرف هزینه است.
پی‌نوشت‌ها
متقی، سمیرا، اقتصاد جرم در کشور ایران (رویکردی تحلیلی بر قاچاق مواد مخدر)، فصلنامه کارآگاه، سال نهم، پاییز ۱۳۹۵، شماره ۳۶، ص ۲۷
احمد رشید؛ طالبان: اسلام، نفت و بازی بزرگ جدید، مترجمان: اسدالله شفایی، صادق باقری، تهران، دانش هستی، ۱۳۷۹، ص ۱۷۵
خبرگزاری اطلس، سود سرشار داعش از تجارت مواد مخدر در افغانستان، ۲۳ حوت ۱۳۹۳: https://atlaspress.af.)
[۱] . متقی، سمیرا، اقتصاد جرم در کشور ایران (رویکردی تحلیلی بر قاچاق مواد مخدر)، فصلنامه کارآگاه، سال نهم، پاییز ۱۳۹۵، شماره ۳۶، ص ۲۷
[۲] . به گفته ویکتور ایوانف رئیس دایره مبارزه با مواد مخدر روسیه داعش در حال حاضر سالانه یک میلیارد دلار سود از طریق محموله های هروئینی که از افغانستان وارد قلمرو تحت کنترلش می شود دریافت می کند و این سود می تواند همزمان با گسترش دایره نفوذ این گروه در افغانستان بیشتر شود.( خبرگزاری اطلس، سود سرشار داعش از تجارت مواد مخدر در افغانستان، ۲۳ حوت ۱۳۹۳: https://atlaspress.af.)
[۳] . احمد رشید؛ طالبان: اسلام، نفت و بازی بزرگ جدید، مترجمان: اسدالله شفایی، صادق باقری، تهران، دانش هستی، ۱۳۷۹، ص ۱۷۵
بازنشر این مطلب صرفاً با ذکر منبع «کادراس» بلامانع است.
