کادراس موسسه کادراس
در رویارویی با فردی که در حال مصرف مواد است یا فردی که به تازگی مصرف خود را قطع کرده و در حال گذراندن مراحل بهبودی و درمان می‌باشد، با رفتاری ذهنی به نام ولع مصرف روبرو هستیم که در افراد مختلف نشانه‌های ایجاد کننده ولع مصرف متفاوت است. در واقع ولع مصرف یکی از پرفشارترین مباحثی است که در علم اختلال‌های اعتیادی از آن نام برده می‌شود. ولع مصرف طیف وسیعی از پدیده‌‍‌ها را از انتظار تاثیرات تقویت کننده مواد و گرایش شدید به مواد را شامل می‌شود. به عبارتی ولع عبارت است از « احساس بسیار قوی و خواستن فوری یک چیز، به طوری که امکان هرگونه تمرکز بر موضوعی غیر از موضوع خواسته شده ناممکن باشد».
بررسی‌ها نشان داده‌اند که برخی از افراد نسبت به نشانه‌های مرتبط با تجارب یا تخیلات فرد بیمار از شرایط مربوط به لذت مصرف پدید می‌آید. همچنین، برخی از افراد نسبت به نشانه‌های ایجاد کننده ولع مصرف واکنش بیشتری نشان می‌دهند. احتمال ایجاد اختلال مصرف مواد تا حدودی وابسته به ویژگی‌های ژنتیکی و زیست‌شناختی است که در خانواده‌ها از نسلی به نسل دیگر منتقل می‌شود. محیط، ویژگی‌های روان‌شناختی و میزان استرس در مصرف الکل و مواد نقش اساسی دارد. انواع استرس‌های اجتماعی، اقتصادی و روان‌شناختی در زمینه‌سازی و بروز اعتیاد نقش دارند. بنابراین ناتوانی در رویارویی با عوامل استرس‌زا و این باور که مصرف الکل و مواد نتایح مطلوبی خواهد داشت پایه گسترش و روی آوردن به مصرف مواد است.
زمانی که فردی مواد و حتی داروهای اعتیادآور مصرف می‌کند، عملکردهای طبیعی بدن فرد مختل و باعت ارسال فرکانس‌های کسب لذت به بدن می‌شود و مواد شیمیایی موجود در مواد، بدن را فریب می‌دهد تا به طور غیر طبیعی احساس لذت کند، در این شرایط فرد احساس لذت و سرخوشی کاذب می‌کند. در این شرایط بدن شروع به تولید برخی از هورمون‌ها به واسطه مصرف مواد می‌کند ؛ به همین دلیل است که برخی از افراد احساس ترس شدیدی از ترک مواد دارند و بنابراین کنترل شوق و ولع مصرف یکی از سخت‌ترین مراحل درمان اعتیاد است؛ به نحوی که اگر این ولع به مصرف کنترل شود می‌توان امید به ترک افراد بیشتری داشت.
ولع مصرف به عنوان مهمترین عامل بازگشت به مصرف مواد هسته مرکزی اعتیاد است، در واقع ولع مصرف القایی هنگام مواجهه با نشانه‌ها در عود و مصرف مجدد مواد بعد از درمان عامل مهمتری به شمار می‌رود. در ارزیابی ولع مصرف دو بعد اصلی قابل بررسی است؛ اولی، میزان ولع مصرف کلی فرد در حال حاضر یا بازه زمانی مشخص و دوم، میزان القاپذیری فرد در ایجاد ولع مصرف می‌باشد؛ به این معنا که ولع مصرف فرد را تاچه میزان می‌تواند تحریک کند. ظاهراً القاپذیری ولع مصرف، در عود و مصرف مجدد مواد بعد از درمان و در هنگان مواجهه با شرایط مختلف محیط بیرونی، عامل مهمی در شروع مجدد مصرف مواد به شمار می‌رود.
بررسی‌ها نشان داده‌اند که یک نشانه تصویری یا غیرتصویری برای نمونه، صوتی یا بویایی در محیط خارجی و یا یک تخیل دورن‌راد می‌تواند عامل القای ولع مصرف گردد. با توجه به اینکه هر یک از انواع مواد و روش‌های مصرف با شرایط محیطی و روانی ویژه‌ای همراه است، نشانه‌هایی که در مصرف‌کنندگان بنا به نوع روش مصرف، ولع مصرف می‌کند متفاوت است. فرض اساسی بررسی باز فعال‌سازی نشانه، این است که الگوی پاسخ‌ها به محرک‌های القای ولع مصرف، تحت تاثیر تجربیات اولیه هر فرد از آن محرک به طورم متفاوت ایجاد می‌شود. تفاوت در واکنش به محرک‌های مربوط به مواد احتمالاً از تجربیاتی شرطی شده سرچشمه می‌گیرند.
بر این اساس نشانه‌های اصلی القای ولع مصرف شامل موارد زیر است:
- به یادآوری خاطرات شخصی از مصرف مواد که می‌تواند نقش موثری در القای ولع مصرف داشته باشد؛
- القای خلق منفی: با توجه به نقش خلق‌های منفی (مانند اضطراب و افسردگی) در شروع و ادامه سوء مصرف بسیاری از مواد مانند هروئین، الکل و کوکائین، مطالعات مختلف ثابت کرده‌اند که القای خلق منفی می‌تواند ولع مصرف را افزایش دهد؛
- استفاده از طعم یا بوی مواد: بو یا طعم الکل و مواد می‌تواند موجب القای ولع مصرف شود. به عنوان مثال تجارب بالینی در کینیک‌های درمان اعتیاد در کشور نشانگر نقش بوی تریاک در ایجاد ولع مصرف است.
- نمایش علائم تصویری و صوتی: نشانه‌های محیطی مانند تصاویر، صداها یا محیط فیزیکی که به نوعی با مواد مخدر ارتباط داشته باشند، می‌توانند نیاز مقاومت ناپذیری به سوء مصرف مواد ایجاد کنند. این وضعیت حتی ماه‌ها و سال‌ها پس از پایان سوء مصرف مواد ادامه یافته و می‌تواند عامل اصلی بازگشت به اعتیاد باشد. به عنوان مثال، مشاهد فیلم مصرف مواد نیز می‌تواند نقش موثری در القای ولع مصرف داشته باشد.
- ارایه لغات مرتبط به سوء مصرف مواد: کلمات مرتبط با سوء مصرف مواد مانند نام مواد یا ابزار مصرف می‌تواند با فعال کردن حافظه‌های مرتبط با مصرف مثل علایم تصویری، صوتی و بویایی موجب القای ولع مصرف شود.
بررسی‌های انجام شده در ایران در زمینه بررسی نشانه‌های تصویری القاء کننده ولع مصرف در معتادان تزریقی هروئین نشان داده‌اند که از میان نشانه‌های احتمالی ایجاد کننده ولع مصرف در افراد یاد شده، ابزارهای بسته‌بندی شده یا آماده مصرف در جهت مصرف مواد مانند سرنگ با سوزن بدون پوشش، به ویژه در شرایط پرشده از مواد، مراحل تهیه ماده تزریقی و تصاویر عمل تزریق، تاثیرگذارترین شاخص‌های تصویری القا کننده ولع مصرف می‌باشد.[۱]
[۱] اختیاری، حامد؛ بهزادی، آرین؛عقابیان، محمدعلی؛عدالتی، هانیه؛ مکـری،آذرخـش. (۱۳۸۵)نشانه های تصویری القاءکننده ولع مصرف درمعتادان تزریقـی هـروئین . فصلنامه تازه های علوم شناختی، سال هشتم، شماره ۳ ،۵۱-۴۳.
