کادراس موسسه کادراس
دفتر مقابله با جرم و مواد سازمان ملل متحد برای سال ۲۰۲۱ جهانیان را با شعار «برای نجات زندگی، حقایق درباره مواد مخدر را به اشتراک بگذاریم.» به مبارزه با مواد مخدر دعوت کرده است. به این معنا که حقایق و واقعیت واقعی در مورد مواد مخدر را ار منابع مورد اعتماد کسب کرده و سپس جامعه جهانی آنها را به اشتراک گذارد. در همین راستا ستاد مبارزه با مواد مخدر جمهوری اسلامی ایران نیز روز سه‌شنبه ۸ تیر ماه را به عنوان چهارمین روز هفته مبارزه با مواد مخدر با نام «یاریگران زندگی- دیپلماسی مخدری- پیشگیری از اعتیاد» انتخاب شده است. موسسه کادراس نیز چهارمین مقاله ویژه خود برای هفته مبارزه با مواد مخدر را تحت عنوان « دیپلماسی مخدری؛ از آغاز تا انجام » به انتشار می‌رساند.
جدیدترین معنای «دیپلماسی»، هدایت روابط بین‌المللی یک کشور به نحوی است که منافع ملی آن کشور تأمین شود. اما وقتی این مفهوم با موصوف مخدری آورده می‌شود شاهد سطحی جدید از دیپلماسی هستیم که معطوف به مبارزه با مواد مخدر و اعتیاد است. در واقع دیپلماسی مخدری به معنای «مدیریت روابط خارجی کشور از رهگذر دیدار حضوری، مذاکره، ارتباط‌گیری توسط نمایندگان دولت و سازمان‌های بین‌المللی برای مقابله سازمان یابته با مواد مخدر» است.
از سیاست مخدری تا دیپلماسی مخدری
پیش از اینکه ابعاد مفهوم دیپلماسی مخدری بررسی شود، باید به مفهوم بنیادی آن یعنی «سیاست مخدری[۱]» اشاره کنیم. در واقع مفهوم دیپلماسی مخدری، سیاست مخدری را مفروض می‌گیرد. بدین معنا که ابتدا دولت‌ها باید در سطح داخلی به موضوع مبارزه با مواد مخدر و اعتیاد و مهار و کنترل این پدیده فکر کنند و اهدافی را برای خود در این زمینه تعیین نمایند. در مرحله بعد می توانند در این باره با دیگر دولت‌ها گفت‌وگو و مذاکره داشته باشند و سعی کنند به صورت دسته جمعی در این زمینه فعالیت کنند.
در چند دهه اخیر مفاهیم فرهنگ و قدرت در نیل به اهداف و نیز توسعه روابط بین دولت‌ها از اهمیت بیشتری برخوردار شده اند؛ به گونه ای که امروز دیگر شاهد تشکیل اتحادیه های فرهنگی و اجتماعی در پهنه جهان‌گستر هستیمو این اتحادیه‌ها با ایجاد کردن امکان گفت‌وگو میان دولت‌ها درباره چالش‌ها و تعارضات بین المللی است. بنابراین، سیاست خارجی کشورها بر اساس نوع روابط دیپلماتیک و قرابت‌های تاریخی، مرزی، فرهنگی و تمدنی شکل می‌گیرد. سیاست خارجی ایران چهار دهه است که از سوی جامعه بین‌المللی با نوساناتی همراه بوده است؛ به فراخور تغییراتی که در مشی سیاست خارجی از سوی تهران ایجاد شده، قضاوت‌ها در مورد جهت‌گیری سیاست خارجی کشور ما گاهی تعدیل و گاهی تشدید شده است. بنابراین دستگاه دیپلماسی کشور ما به صورت تخصصی در حوزه‌های مختلف از جمله مقابله سازمان‌یافته با مواد تحت این قضاوت‌ها و تغییر رویه‌ها بوده است.
همچنین گفتنی است جمهوری اسلامی ایران در طول عمر خود تلاش چشمگیری را در راستای مبارزه با انواع مواد مخدر داشته است. هزینه قابل توجهی که ایران هرساله صرف مقابله با مواد مخدر می کند تقریباً با بودجه عمرانی کشور برابری می کند و از این حیث سرمایه مالی بزرگی از کشورمان صرف مقابله با این پدیده شوم می شود. همچنین ۴ هزار شهید و حدود ۱۵ هزار تن مجروح در درگیری‌های میان نیروهای پلیس و مرزبانان ایرانی با قاچاقچیان و سوداگران مرگ از سال ۱۳۵۷ تا کنون به ثبت رسیده است. این آمار نشان می‌دهد جمهوری اسلامی ایران تلاشی صادقانه در زمینه مبارزه با مواد مخدر داشته است.
از سوی دیگر برنامه‌های ایران در ۴۲ سال گذشته تأثیر قابل توجهی بر سلامت جهانیان داشته است. زیرا آنطور که سازمان‌های بین‌المللی نیز تصریح می‌کنند ایران سالانه ۹۰ درصد تریاک و هروئین کشف شده در جهان را کشف و ضبط می‌کند.
اکنون بر اساس وضعیت کنونی جهان و منطقه در مقابله با مواد و پیچیده‌تر شدن ابعاد آن، وظیفه دستگاه دیپلماسی است تا بر سر بهبود روابط مخدری، دیپلماسی منطقه‌ای و بین‌المللی خود را فعال‌تر سازد. با وجود تمام جهت‌گیری‌های جمهوری اسلامی و انتقاداتی که در مورد روش مقابله با عرضه از سوی جامعه بین‌المللی مطرح بوده، اما در حوزه مواد مخدر ایران بدون کوچکترین تغییری از استراتژی « جهان بدون مواد» پیروی کرده است؛گواه این امر نیز میزان کشفیات سالانه انواع مواد و آمار شهدایی است که در جنگ با مواد حاصل شده است. تمام این موارد نشان از پایداری و غیرقابل چانه‌زنی دیپلماسی مخدری کشور ما در سیاست مبارزه با مواد دارد.
همچنین، مرزهای شرقی ایران همواره به واسطه همسایگی با ابرتولید کننده مواد مخدر جهان در تهدید بوده است؛ افغانستان علیرغم دریافت کمک‌های مختلف در چاچوب مبارزه با مواد مخدر، برنامه‌های کشت جایگزین و حتی امحاء مزارع خشخاش با روند فزاینده کشت و تولید مواد روبرو بوده و امروزه به عنوان بزرگترین تولید کننده تریاک دنیا، می‌تواند جایگاه ویژه‌ای در فعال شدن دیپلماسی مخدری منطقه‌ای ایران داشته باشد.
همچنین از آنجاکه کشت، تولید و قاچاق مواد مخدر امری جهانی و سازمان‌یافته به حساب می‌آید، مقابله با آن (ضمن اینکه برای هر کشور دارای ابعاد داخلی و مخصوص به خود است) مستلزم مبارزه و هماهنگی جهانی نیز هست؛ در واقع فصل مشترکی که ضرورت فعال‌سازی دیپلماسی مخدری را دوچندان کرده، مبارزه با مواد است و تحقق این شعار نیاز به شکل‌گیری جریانی فکری و عملی در سطح جهان و منطقه دارد که تنها در چارچوب ارتقای دیپلماسی مخدری امکان‌پذیر است؛ چرا که تجربه چندین دهه مبارزه یک‌جانبه کشورها نشان از آن دارد که سیاست‌های مخدری به اندازه کافی کارساز نبوده و نیاز است تا در چارچوب سازمان‌های بین‌المللی و منطقه‌ای برای مبارزه با مواد مخدر متحد شوند.
با توجه به سازمان‌یافتگی، بزرگ مقایس بودن، گسترش فزاینده بازارهای مواد غیرقانونی و نیز شمار روبه‌افزایش مصرف کنندگان مواد در جهان، دولت‌های حکمران در سطح جهان نمی‌توانند مقابله با این پدیده را صرفاً در سطح ملی و منفرد از دیگران به انجام برسانند. جمهوری اسلامی ایران نیز به عنوان کشوری که هم از منظر موقعیت ژئوپلتیک و هم مواجهه با بحران داخلی اعتیاد و قاچاق مواد با موضوعات عدیده‌ای روبرو بوده، امروزه نیاز به همکاری منطقه‌ای و بین‌المللی را بیش از گذشته احساس می‌کند. در واقع وجود موانعی مانند سیاست‌های سخت‌گیرانه در مورد مجازات قاچاقچیان مواد، رویه‌های غیرمسالمت‌جویانه‌ای مانند تحریم، تهدید به حمله و انزواسازی علیه جمهوری اسلامی و همچنین غلبه حدود دو دهه سیاست مقابله با عرضه در کنار به حاشیه راندن دیگر رویکردها در مبارزه با مواد از آسیب‌هایی بوده که گشایش سیاست مخدری ایران را با مشکلاتی روبرو کرده است؛ از این رو با تغییراتی که امروزه در روش‌ها و رهیافت‌های جمهوری اسلامی در مبارزه با مواد از مقابله با عرضه تا مجازات قاچاقچیان (کاهش مجازات اعدام) و همچنین توجه ویژه به استراتژی پیشگیری از اعتیاد در کشور در حال شگل‌گیری است، ضرورت ارتقای دیپلماسی مخدری بیش از گذشته احساس می‌شود.
