کادراس موسسه کادراس
شاید بزرگ‌ترین چالش مخدری دولت‌های جهان در قرن بیست‌ویکم، مسئله «قانونی سازی کانابیس» توسط سازمان‌های بین‌المللی و کارتل‌های بزرگ تجاری باشد. در جریان شصت و سومین کمیسیون مواد مخدر سازمان ملل متحد با رای ۲۷ کشور حاضر در جلسه، کانابیس و مشتقات آن از پیوست چهارم جدول مخدرهای «خطرناک»کنوانسیون ۱۹۶۱ سازمان ملل خارج و به جدول مواد «کم خطر» اضافه شد. هم‌اکنون قریب به ۲۰۰ میلیون نفر در سراسر جهان مصرف‌کننده این مواد هستند. قرار دادن این ماده در لیست «مواد کم‌خطر» سبب آن شده است تا کشورهای بیشتری همچون آلمان، ژاپن، تایلند، مراکش و … در صف «عادی سازی» و «قانونی کردن» تولید، توزیع و مصرف کانابیس قرار بگیرند. دفتر مبارزه با مواد و جرم سازمان ملل در گزارش سالانه خود در سال ۲۰۱۹- ۲۰۲۰ نسبت به افزایش تعداد مصرف‌کنندگان، افزایش خلوص THC موجود در کانابیس و در نهایت سیر صعودی عوارض ناشی از مصرف کانابیس به‌ویژه در میان نسل جوان و دختران هشدار دهد. با وجود انتشار چنین گزارشی اما به نظر می‌رسد اراده نهادهای بین‌المللی و دولت‌های حوزه یوروآتلانتیک بر تداوم روند قانونی‌سازی کانابیس تاکید دارد.
مهم‌ترین عامل در روند «عادی سازی» کانابیس و قبح‌زدایی از این ماده مخدر توسط سازمان بهداشت جهانی صورت گرفته است. این نهاد بین‌المللی در گزارش‌های مختلف خود بر این موضوع تاکید کرده که مصرف کانابیس برخلاف سایر مواد دارای عوارض کم‌تری بوده و از «اعتیادآوری» بسیار پایین‌تری برخوردار است. این در حالی است که آزمایش‌های مستقل در نقاط مختلف جهان نتایج متفاوتی را نشان می‌دهد. به عنوان مثال نتایج دو تحقیق همزمان نشان می‌داد که میزان مصرف کانابیس رابطه مستقیمی با میل به خودکشی یا بیماری‌های روانی دارد. به عبارت دیگر نمی‌توان به راحتی ادعا کرد که کانابیس دارای حداقل عوارض است درحالی که برخی آزمایش‌های علمی نتایجی کاملا متفاوت را نشان می‌دهد.
طبق گزارش جهانی مواد در سال ۲۰۲۱، محصولات فرآوری شده از کانابیس تقریباً در ایالات متحده آمریکا چهار برابر شده و در دو دهه گذشته نیز در اروپا به دو برابر رسیده است. درصد THC، اصلی‌ترین عامل روان‌گردان موجود در کانابیس، از حدود ۴ درصد به ۱۶ درصد از سال ۱۹۹۵ تا ۲۰۱۹ در ایالات متحده آمریکا و در اروپا از حدود ۶ درصد تا ۱۱ درصد در فاصله سال‌های۲۰۰۲ تا ۲۰۱۹ رسیده است.
THC موجود در کانابیس مسئول ایجاد اختلالات مربوط به بهداشت روانی در مصرف کنندگان طولانی مدت این ماده است؛ با این حال درصد نوجوانانی که مصرف این ماده را برای سلامتی مضر می‌دانند در همین بازه زمانی ۴۰ درصد کاهش داشته است. این اطلاعات حاصل نتایج نظرسنجی‌هایی است که از دانش‌آموزان و جوانان در ایالات متحده آمریکا و اروپا به دست آمده ؛ همچنین شواهد محدود از دیگر مناطق جهان نیز نشان دهنده همین الگوی مشابه مصرف است.
این عدم تناسب میان برداشت موجود از کانابیس‌های قدرتمندتر و مخاطرات واقعی آنها، می تواند به تأثیرات منفی مواد میان نسل های جوان‌تر بیافزاید. شواهد علمی نشان دهنده آسیب بالای مصرف دائمی کانابیس بر سلامت جسمی و روانی به ویژه میان جوانان است. شواهد حاصل از نظرسنجی‌ها حاکی از از وجود ارتباط میان آگاهی پایین از خطر مصرف کانابیس و میزان بالاتر مصرف آن است. این امر نه تنها در اروپا و ایالات متحده آمریکا بلکه در سایر نقاط جهان نیز وجود دارد.
طی سال‌های اخیر میزان مصرف ماری‌جوانا یا کانابیس در ایران نیز رشد چشم‌گیری پیدا کرده و اکنون در رقابتی نزدیک با تریاک و مت‌آمفتامین در حال جولان در میان جامعه مصرف ایرانی است. این مواد معمولا در مهمانی‌های مختلط، جمع‌های دوستانه، محیط دانشگاه و … مورد استعمال قرار می‌گیرد. سونامی ماری‌جوانا در این خبر از جولان این ماده جدید مخدری در میان نسل جدید به‌ویژه جوانان می‌دهد. کارشناسان معتقدند که افزایش میل به مصرف ماری‌جوانا علاوه بر تاثیرگذاری منفی بر آینده تحصیلی، شغلی و خانوادگی نسل جدید، می‌تواند سبب روی آوردن آنها به استعمال سایر موادهای پرخطر همچون مت‌آمفتامین‌ها و داروهای روان گردان شود. همچنین مصرف این مواد می‌تواند تاثیر جدی بر روی روان افراد برای میل به رفتارهای «پر خطر» یا تجربه‌های مرگبار بگذارد.
جمهوری اسلامی ایران همچنان با نگاه بدبینانه و در عین حال محافظه‌کارانه مخالف روند قانونی‌سازی و عادس‌سازی تولید و مصرف کانابیس و مشتقات آن است. کاظم غریب‌آبادی، سفیر ایران و نماینده دائمی ایران در سازمان‌های بین‌المللی مستقر در وین هم، در مخالفت با خروج شاهدانه و مشتقات آن از فهرست مخدرهای خطرناک کنوانسیون ۱۹۶۱ گفت: «شاهدانه و مشتقات آن بیشترین تعداد معتاد را در سراسر جهان دارد و تصمیم برای حذف این مواد از پیوست ۴ کنوانسیون ۱۹۶۴ می‌تواند حامل این پیام اشتباه باشد که شاهدانه و مشتقات آن برای سلامتی انسان خطرناک نیستند.» وی در ادامه افزود:« من از دفتر مبارزه با جرم و مواد مخدر سازمان ملل UNODC، هیات کنترل بین‌المللی مبارزه با مواد مخدر INCB و سازمان بهداشت جهانی WHO می‌خواهم تا به‌طور مداوم بر پیامدهای حذف این مواد از پیوست ۴ نظارت داشته و گزارشی از تأثیرات و عواقب اجرای آن در کشورهای عضو ارائه دهند. جمهوری اسلامی ایران هم مطابق با قوانین داخلی خود و ماده ۳۹ کنوانسیون ۱۹۶۱، اقدامات ملی و سختگیرانه کنترل و مقابله با استفاده غیرقانونی شاهدانه و مشتقات آن را با هدف محافظت از سلامت مردم ادامه خواهد داد.»
توصیه نگارنده این مقاله به سیاست‌گذاران و مقامات اجرایی کشور آن است که تا در سطح «قانون گذاری»، «مقابله مستقیم» و «آگاهی‌بخشی رسانه‌ای» با پدیده قانونی‌سازی کانابیس برخورد کنند. البته این موضوع به معنای توقف تحقیقات علمی در خصوص ماهیت حقیقی و عوارض ناشی از استعمال این ماده مخدر نیست. حتی در برخی مواد در صورت تایید جامعه علمی از ماده شاهدانه و مشتقات آن می‌توان برای بهبود وضعیت برخی بیماران روحی- روانی یا در ترکیب برخی داروها (مانند گیاه خشخاش) مورد استفاده قرار بگیرد. روند تحقیقات علمی و نتایج آن باید به صورت مستمر به نهادهای تقنینی گزارش داده شود تا براساس یافته‌های جدید قوانین و محدودیت‌های جدیدی نسبت به تولید، توزیع و مصرف کانابیس افزوده یا کاسته شود. نتایج به دست آمده در آزمایشگاه‌ها می‌تواند توسط افراد متخصص و کارشناسان در قالب برنامه‌های علمی در محیط رسانه‌ملی، دانشگاه‌ها، موسسات تحقیقاتی و … مطرح گردد.
