کادراس موسسه کادراس
افغانستان به عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده تریاک جهان، ۸۰ درصد بازار جهانی مواد را به خود اختصاص داده است. همین موضوع سبب شده است تا علاوه بر ۳.۵ میلیون نفر معتاد (نزدیک به ۱۰ درصد جمعیت کشور) بدل به یکی از نقاط کانونی قاچاق و تجارت مواد مخدر در سطح جهان شود. این روند سبب شده است تا اقتصاد همسایه شرقی ایران با تجارت غیرقانونی مواد مخدر گره خورد و افغانستان بدل به «دولت مخدری» شود. به عبارت دیگر اگر به ناگهان کشت و تولید مواد در این کشور متوقف شود آنگاه ضربه جدی به تولید ناخالص داخلی و معیشت مردم ضربه جدی وارد خواهد شد. تنها در سال ۲۰۲۲ تولید تریاک بین ۹ الی ۱۴ درصد از جی.دی.پی افغانستان را تشکیل داده است[i]. در چنین شرایط امارت اسلامی افغانستان پس از فتوای حکم حرمت تولید، قاچاق و مصرف مواد مخدر از سوی هبت الله آخوندزاده اعلام کرده است که کشت خشخاش در این کشور به شکل قابل توجهی کاهش پیدا کرده است. هم زمان برخی گزارش‌های بین المللی از افزایش تعداد آشپزخانه‌های تولید مت آمفتامین و مقدار کشفیات شیشه در مسیرهای قاچاق مواد از مبدا افغانستان خبر می‌دهند.
پس از سقوط نظام جمهوری و قدرت‌گیری مجدد طالبان، بسیاری از نهادهای بین‌المللی کمک‌های مادی و غیرمادی خود به افغانستان را قطع کردند. هم‌اکنون بسیاری از مردم افغانستان با مشکلاتی همچون فقر، بی آبی و مشکلات شدید اقلیمی مانند خشکسالی دسته‌وپنجم نرم می‌کنند. در چنین شرایطی مقامات طالب مدعی اند که به دنبال ریشه کن کردن کشت خشخاش در افغانستان هستند. این ادعا در حالی مطرح می‌شود که قیمت ۷ کیلوگرم گوجه فرنگی ۳۰ سنت است، قیمت هر یک کیلوگرم تریاک حدود ۳۶۰ دلار است. در چنین شرایطی بی‌شک کشاورزان افغانستانی ترجیح می‌دهند تا به کشت خشخاش ادامه دهند مگر آنکه جایگزینی با سود اقتصادی بسیاری بالاتری پیدا شود. برهمین اساس برخی کارشناسان معتقدند که اساسا طالبان به دنبال ریشه کن کردن مواد سنتی در افغانستان نیست، بلکه قصد دارد تا با همکاری شبکه بین المللی قاچاق مواد به سمت تولید انواع مواد صنعتی؛ به‌ویژه مت آمفتامین حرکت کند.
دفتر آسیای مرکزی دفتر مبارزه با مواد و جرم سازمان ملل مستقر در تاشکند با گردآوری گروهی از متخصصان و با استفاده از داده‌های ماهواره‌ای سعی دارد تا آخرین وضعیت مخدری در افغانستان را تحلیل و بررسی کند. نکته جالب توجه آن است که این نهاد توانسته با استفاده از فناوری‌های پیشرفته، میزان کلروفیل و نوع محصول در حال رشد در زمین را مشخص کند. به عنوان مثال این نهاد وابسته به سازمان ملل از طریق واکاوی تصاویر ماهواره‌ای می‌تواند مشخص کند در سطح مشخصی از زمین کشاورزی گندم، جو، پنبه یا خشخاش کشت شده است. هم‌زمان داده‌های ماهواره‌ای از طریق عوامل میدانی خاضر در افغانستان مورد صحت سنجی میدانی قرار خواهد گرفت.
براساس داده‌های منتشر شده از سوی این مرکز سیاست «سرکوب» کشت خشخاش در افغانستان با آنکه باید در سال‌های پیاپی مورد بررسی قرار بگیرد اما به نظر می‌رسد این خط مشی در کوتاه مدت سبب تغییر بازار مواد مخدر در افغانستان شده است. کشف و ضبط مواد مخدر مصنوعی و انواع مت‌آمفتامین‌ها در سراسر منطقه نشان دهنده تغییر الگوی تولید مواد از سنتی به صنعتی در جغرافیای افغانستان است. طی سال‌های اخیر با کشف گیاه افدرا وابستگی این کشور به پیش‌ساز وارداتی برای تولید مت‌آمفتامین از بین رفته است. حال به نظر می‌رسد نسل جدید تولید کنندگان و قاچاقچیان مواد در افغانستان به دنبال تولید مواد صنعتی با هدف کسب سودبیشتر و ریسک کمتر هستند. این تغییر روند می‌تواند واکنشی به تغییر بازارهای مخدری و روی آوردن نسل جدید به انواع محرک، صنعتی و توهم زا باشد.
[i] https://news.un.org/en/story/2023/06/1138067
