کادراس موسسه کادراس
مرکز اروپایی نظارت بر مواد مخدر و اعتیاد
مرکز اروپایی نظارت بر مواد مخدر و اعتیاد در سال ۱۹۹۳ تأسیس و به طور رسمی از سال ۱۹۹۵ در لیسبون فعالیت خود را به‌عنوان یکی از آژانس‌های اتحادیه‌ی اروپا آغاز کرد. رسالت این مرکز ارائه‌ی گزارش‌هایی مبتنی بر واقعیت و شواهد پیرامون معضل اعتیاد در اروپا به کشورهای عضو اتحادیه‌ی اروپاست. امروزه نیز، مرکز EMCDDA با فراهم‌آوری داده‌های موثق مورد نیاز برای سیاست‌گذاران، آن‌ها را در طرح راهبردها و قوانین مخدری مؤثر و کارا یاری می‌‌دهد. هم‌چنین این مرکز چشم اندازی را برای انجام پژوهش در زمینه‌های جدید برای کارشناسان و فعالان حوزه ترسیم می‌نماید. EMCDDA برای دستیابی به وظیفه‌ی اصلی خود، زیرساخت‌ها و ابزار مورد نیاز برای گردآوری داده‌های کشورهای هدف را به شیوه‌ای نظام‌مند و یکپارچه طراحی کرده‌است. سپس این داده‌ها از طریق مراکز ملی نظارت (شبکه‌ی ریتوکس)[۱] به مقر اصلی آژانس در لیسبون فرستاده می شود، و پس از تحلیل و ارزیابی در قالب محصولات متنوع منتشر می‌شوند و تصویری گسترده و جامع از وضعیت مواد مخدر در این قاره ارائه و ترسیم می‌کند.
طبق روال هرساله، در سال ۲۰۱۷ نیز مرکز اروپایی نظارت بر مواد مخدر و اعتیاد، ضمن انتشار ۳۰ گزارش کشوری ( از جمله سوئد، فرانسه، ترکیه، کرواسی، مجارستان، آلمان، مالت، لیتوانی، لوگزامبورگ، نروژ، هلند و لهستان و …)، گزارش جامعی با عنوان «گزارش مواد مخدر اروپا: روندها و پیشرفت‌ها» مشتمل بر ۹۶ صفحه اخیراً منتشر کرده‌است. گزارش مذکور شامل سه فصل است؛ که فصل نخست به عرضه و بازار مواد مخدر در اروپا اختصاص یافته‌است. در فصل دوم، شیوع و روندهای مصرف مواد در قاره‌ی سبز ارائه و تحلیل می‌گردد. در فصل سوم نیز آسیب‌ها مرتبط با مواد مخدر و عکس‌العمل‌ها و واکنش‌های در پی ارائه‌می‌گردد. پایان‌بخش این گزارش نیز ضمیمه‌ای حاوی جداول داده‌های ملی کشورهاست.
وضعیت مواد مخدر در اروپا
این گزارش مروری است بر تازه‌ترین وضعیت مواد مخدر (بازار مواد مخدر، شیوع و میزان مصرف، آسیب‌ها و تدابیر اتخاذشده) در کشورهای اروپایی بر اساس داده‌های مراکز و فعالیت‌های نظارتی در اتحادیه‌ی اروپا. به دلیل بعد بین‌المللی و تعاملی دستاوردها و اقدامات در حوزه‌ی کنترل مواد مخدر، سعی‌شده است محورهای اصلی وضعیت مواد مخدر در بافت وسیع‌تر جهانی مورد تحلیل قرار‌گیرد. به عنوان نمونه، وضعیت کنونی اروپا در رابطه با دو موضوع حائز اهمیت مصرف کانابیس در میان جوانان و تغییرات در بازار اوپیوئید با در نظر گرفتن و مقایسه با بافت آمریکای شمالی مورد تحلیل قرار می‌گیرد.
مقایسه‌ی رفتارهای مصرف مواد در میان دانش‌آموزان مدارس اتحادیه اروپا و آمریکا
تصویر ۱حجم و تعداد کشفیات ماده‌ی محرک MDMA در اروپا
بررسی الگوهای مصرف کانابیس و دیگر مواد در میان دانش‌آموزان اروپایی و آمریکایی حاکی از این روند است که در هر دو منطقه‌ی اروپا و آمریکا، مصرف توتون و در مقیاس کمتر الکل با کاهش روبرو بوده‌است. هرچند، با در نظرگرفتن سطوح و الگوهای مصرف این مواد، تفاوت‌های قابل توجهی میان دانش‌آموزان آمریکایی و اروپایی وجود دارد. میزان مصرف حشیش در میان دانش آموزان آمریکایی فراتر از مصرف توتون است. در رابطه با الکل نیز، در میان دانش‌آموزان اروپایی مصرف الکل به نسبت هم سالان آمریکایی آن‌ها بیشتر است. در رابطه با شیوه‌ی مصرف مواد نیز تفاوت‌هایی به چشم می‌خورد. به عنوان مثال، در ایالات متحده آمریکا، حشیش معمولاً به‌صورت تدخینی و با ترکیب با توتون مصرف می‌شود که این موضوع قطع به یقین، ملاحظاتی برای سیاست‌های سلامت عمومی در برخواهد داشت.
بازار محرک‌های اروپا
گزارش‌ها حاکی از آن است که به‌رغم وجود تنوعات و تفاوت‌ها در الگوههای مصرف مناطق مختلف جغرافیایی، به نسبت یک دهه‌ی گذشته، سطح خلوص رایج‌ترین مواد محرک غیرقانونی در اروپا (کوکائین، MDMA و آمفتامین) به‌طور نسبی افزایش یافته‌است. به دلیل دسترسی به مواد محرک جدید شامل کاتینون و فنتیل امین، پیچیدگی بازار موادمخدر غیرقانونی در اروپا رشد داشته‌است. هم‌چون سال گذشته‌ی میلادی، مصرف دوز بالای قرص‌های MDMA یکی از روندهای قابل ملاحظه بوده است. این روند حاکی از دسترسی آسان تولیدکنندگان به پیش‌سازهای شیمیایی مورد نیاز برای تولید مواد محرک است. هم‌چنین میزان بالای کشفیات حکایت از این واقعیت دارد که اروپا کماکان یکی از تولیدکنندگان عمده‌ی بازار جهانی MDMA است.
در جدول ذیل حجم و تعداد کشفیات ماده‌ی محرک MDMA در سال‌های اخیر به تفکیک کشورهای اروپایی ارائه‌شده است، که نشان از افزایش میزان کشفیات این ماده به‌ویژه از سال ۲۰۰۹ به بعد دارد.
تصویر ۱حجم و تعداد کشفیات ماده‌ی محرک MDMA در اروپا
بررسی و تحلیل برخی شاخص‌‌ها در بازارهای مواد مخدر اروپا بیانگر این موضوع است که هم‌چنان دسترسی به کوکائین در کشوهای منطقه‌ی جنوب و غرب اروپا آسان‌تر است، در حالی که در اروپای شمالی و مرکزی، محرک‌های نوع آمفتامین نقش پررنگ‌تری از کوکائین در بازار مخدری ایفا می‌کنند.
کاهش شیوع مصرف تزریقی
شاخص‌های درمان اعتیاد به‌طور کل حکایت از سیر نزولی شیوه‌ی مصرف تزریقی در بلند مدت در قاره‌ی اروپا دارد. به‌عنوان نمونه، در میان مصرف‌کنندگان هروئین که به برنامه‌های ویژه‌ی درمان روی می آورند، شیوه‌ی تزریقی به پایین‌ترین نقطه‌ی خود در دهه‌ی اخیر رسیده‌است. هم‌چنین برخی شاخص‌های مرتبط با آسیب‌های سلامت حکایت از این موضوع دارد که نرخ ابتلا به اچ‌ای‌وی به‌دلیل مصرف تزریقی نیز با کاهش همراه‌بوده است. با این حال، نگرانی‌ها به‌ویژه در رابطه با افزایش شیوع مصرف تزریقی محرک‌ها و مواد روانگردان نوع جدید کماکان به‌عنوان معضلی قابل توجه سلامت عمومی کشورهای اروپایی را تهدید می‌کند.
ماهیت درحال تغییر معضل اوپیوئید
اخرین داده‌ها حکایت از این واقعیت دارد که مصرف هروئین ( حدود ۸۰ درصد از تقاضاهای جدید موارد درمان مرتبط با اوپیوئید) بیشترین میزان تقاضای مصرف در میان مصرف‌کنندگان در قاره اروپا را دارد. به‌علاوه، مرگ‌های ناشی از بیش‌مصرفی در اروپا برای سومین سال پیاپی روند افزایشی را تجربه کرده‌است که دلیل بسیاری از این مرگ‌ها مصرف هروئین بوده‌است. آمریکای شمالی نیز با رشد قابل توجه میزان مرگ‌و میر ناشی از سوءمصرف اوپیوئیدهای تجویزی و اخیراً افزایش مصرف هروئین، و ظهور اوپیوئیدهای صنعتی بسیار قوی به‌ویژه مشتقات فنتانیل روبه‌رو بوده‌است. یکی از تفاوت‌های بارز میان این دو منطقه این است در اروپا تعداد بسیار کمی از افراد به دلیل وابستگی به مسکن‌های اوپیوئیدی به مراکز درمان مراجعه می‌کنند. این واقعیت از تفاوت چارچوب‌های تنظیم مقررات و رویکردهای متفاوت به بازاریابی و تجویز دارو در این دو منطقه حکایت دارد. هرچند احتمال عدم گزارش‌دهی را نیز نباید غیرمحتمل دانست. در برخی از کشورهای اروپایی، داروهای درمان جایگزین اوپیوئید نقش حائز اهمیتی در آسیب‌های سلامت و موارد تقاضای درمان ایفا می‌کند. با وجود این‌که بررسی کمی نقش اوپیوئیدهای صنعتی هم‌چون متادون در مرگ‌و میر ناشی از بیش‌مصرفی در سطح اتحادیه‌ی اروپا کاری بسیار دشوار است، اما در تعدادی از کشورها بیشترین آمار مرگ‌ناشی بیش‌مصرفی به این دست مواد ارتباط دارد. هم‌چنین، یکی از چالش‌های روبه‌افزایش برای متولیان بهداشت و خدمات پزشکی اروپایی، سوء مصرف داروها به‌ویژه داروهای درمان جایگزین اوپیوئید است.
تغییر چهره‌ی مواد روانگردان جدید
سیاست‌گذاری‌ها چه در اروپا و چه در مناطق دیگر، ممکن است بر پیدایش مواد جدید تأثیر بگذارد. با این حال، پدیده‌ی مواد روانگردان نوع جدید، هم‌چنان یکی از چالش‌های جدی حوزه‌ی سلامت عمومی است. بنابر گزارش سیستم هشدار سریع اتحادیه‌ی اروپا[۲] ، نرخ پیدایش مواد جدید در سال ۲۰۱۶ میلادی معادل یک ماده‌ی جدید در هر هفته بوده‌است. اما این میزان شناسایی مواد جدید نسبت به سال گذشته کمتر بوده‌است. این میزان کاهش اگر پایدار باشد، قطعاً نشانه‌ی خوبی‌است. هرچند داده‌های دیگر چندان دلگرم‌کننده نیست، چرا که داده‌ی موثق و متقنی از کاهش میزان دسترسی به مواد وجود ندارند. هم‌چنین تعداد مواد روانگردان جدید در بازارهای اروپا کماکان روبه افزایش است. شواهدی نیز در دست است که برخی مواد به‌ویژه کاتینون‌های صنعتی و کانابینوئیدهای صنعتی جای خود را در بازارهای مخدری اروپا بازکرده‌اند. علاوه‌بر این، باید در نظر داشت که حجم وسیعی از مواد روانگردان جدید از مبداء چین وارد این قاره می‌شوند. با وجود گسترش بازارهای مجازی فروش مواد، شیوه‌های سنتی فروش خیابانی به‌حداقل رسیده و تجارت غیرقانونی شکلی پنهانی پیدا‌کرده‌است.
مواد روانگردان جدید: مواد مسمومیت‌زا برای مصرف‌کنندگان سابقه‌دار و به‌حاشیه‌رانده شده
گاهی نگرش منفی مصرف‌کنندگان به مواد مخدر سنتی غیرقانونی بر میزان تقاضا برای مواد روانگردان نوع جدید تأثیر می‌گذارد. گزارش‌های متعدد در راستای پیش‌گیری و کاهش آسیب گاهی این ذهنیت را برای جوانان ایجاد می‌کند که مواد جدید جایگزین‌های قانونی ایمن‌تری به نسبت مواد مخدر سنتی هستند. هرچند، شواهد از این موضوع حکایت دارد که دسترسی به این‌گونه مواد در میان جمعیت مصرف‌کنندگان سابقه‌دار و به‌حاشیه رانده‌شده نیز در حال افزایش است. مصرف خطرزای مواد روانگردان جدید در برخی مکان‌ها و در میان جمعیت‌های آسیب‌پذیر بسیار بارز شده‌است. به‌عنوان مثال، مصرف تزریقی کاتینون، در میان مصرف‌کنندگان کنونی و پیشین تریاک منجر به افزایش اختلالات جسمی و سلامت روانی آن‌ها شده‌است.
یکی دیگر از نگرانی‌های قابل تأمل مسئله‌ی کانابینوئیدهای مصنوعی است. با وجود شباهت‌های داروشناختی این مواد با کانابیس، به هیچ عنوان این مواد قابل مقایسه با کانابیس نیستند چرا که مصرف این دسته از مواد می‌تواند پیامدهای مرگبار و ناگواری را رقم زند. به دلیل سختی زیاد در شناسایی کانابینوئیدهای مصنوعی، یکی از تهدیدها و چالش‌های جدی برای سلامت محیط زندان‌ها در اروپا افزایش مصرف این دست از مواد است.
منابع:
[۱] Reitox network
[۲] the EU Early Warning System
