بحران مواد در عراق پس از اشغال

وضعیت عراق در حوزه اعتیاد و تجارت مواد به ۲ دوره بسیار مهم تقسیم می شود: عراق قبل و بعد از سقوط صدام. عراق دوران صدام از منظر وضعیت شیوع و تجارت مواد یکی از بهترین کشورها در منطقه بوده به گونه‌ای که پایین ترین آمار مصرف مواد و تجارت مواد متعلق به این کشور است.  به سه دلیل بسیار مهم پدیده ای به نام سوء مصرف مواد و تجارت در دوران صدام بسیار پایین بود: اول، احکام قانونی بسیار سنگین، سخت گیری و حکم اعدام هم در مصرف و هم در فروش مواد. دوم، ننگ اجتماعی طلقی شدن مصرف و فروش مواد، به طوری که عادت‌های اجتماعی این پدیده یا هر پدیده دیگری که با قانون و رفتارهای عرفی و شرعی منافات داشت از جانب جامعه نکوهیده می‌شد. سوم، نگاه به ابعاد فرهنگی پدیده اعتیاد در آن دوران در عراق نشان می دهد جامعه در مقابل مواد مخدر مانند مشروبات الکلی نوعی منع فرهنگی داشته که این امر نشان از قوی بودن اعتقادات و باورهای مذهبی مردم است.

اما از سال ۲۰۰۳ با سقوط صدام و اشغال عراق توسط آمریکا  و سپس حضور گروه‌های تکفیری و تروریستی وضعیت شیوع اعتیاد و تجارت مواد مخدر به کلی تغییر کرده است. درگیری در جنگ و تنش مذهبی و قومی ۱۶ ساله با گروه های تروریستی و تکفیری به دلیل ضعف در کنترل گذرگاه های مرزی ، افزایش بیکاری و فقر، افزایش یأس و نامیدی و سود کلان تجارت مواد که منبع مهم تامین مالی گروه های تروریستی است، عراق با گسترش روزافزون مصرف و تجارت مواد روبرو بوده است. از سویی جوان بودن جمعیت این کشور نشان از بحرانی جدی در حوزه مصرف مواد دارد.

بر اساس گزارش مرکز مطالعاتی «البنا» حدود ۳۰ درصد عراقی های ۱۸ تا ۳۰ سال دچار اعتیاد به مواد هستند. افزایش شیوع اعتیاد در بین جوانان عراقی به دنبال پیامدهای اشغال این کشور توسط آمریکا و حضور گروه‌های تروریستی شروع  و امروزه به دلیل عرضه بسیار زیاد مواد به ویژه روان‌گردان‌ها بحرانی جدی برای جامعه شکننده عراق ایجاد کرده‌است. بر اساس برخی آمارها بیش از ۱۰ درصد موادی که از طریق ایران و ترکیه به این کشور قاچاق می شود به مصرف داخلی می‌رسد[۱].

نکته درخور توجه این است که با هجوم نیروهای آمریکا و سپس تصرف بخش هایی از عراق توسط داعش و حادتر شدن تجارت مواد و مصرف مواد، هیچ سازمان رسمی که آمار دقیقی از میزان اعتیاد در این کشور ارائه دهد، وجود ندارد و در این زمینه تنها می توان به برخی گزارش های منطقه ای «سازمان بهداشت جهانی[۲]» استناد کرد.

بر اساس گزارش این سازمان، مصرف مواد در میان زنان و دختران عراقی رو به افزایش است، در این میان آنها بیشتر داروهای قانونی آرام بخش که به راحتی حتی بدون نسخه داروخانه‌ها در اختیار آنها می گذارند، مانند Benzhexol استفاده می‌کنند. حتی در میان مردان و بزرگسالان نیز استفاده از داروهای آرام بخش برای مقابله با استرس ناشی از جنگ و پیامدهای آن شایع است. همچنین در بین عراقی ها مصرف کدئین بسیار بالا گزارش شده است. استفاده از مواد در بین عراقی ها به دو گونه است، مواد از نوع مخدر که استفاده از تریاک و هروئین به طور سنتی شایع بوده و همچنین در مورد مصرف کانابیس داده های رسمی در دسترس نیست اما شواهد نشان از استفاده گسترده آن بخصوص در میان جوانان دارد. مواد روان گردان و توهم زا بر اساس گزارش ها از سه طریق در عراق عرضه می شود:

بخشی ازاین مواد به طور عمده در استان‌های جنوبی و همچنین در شمال یعنی در اقلیم کردستان به صورت غیر قانونی ساخته و عرضه می‌شود، مشکل مواد در عراق تنها به قاچاق محدود نمی شود، نیروهای امنیتی عراقی گاهی اوقات آزمایشگاه های تولید متامفتامین (شیشه) را در مرکز و جنوب عراق کشف می کنند که نشان از تولید این مواد به دلیل تقاضای بالای آن از سوی جامعه دارد.

بخش مهمی از مت‌آمفتامین یعنی کریستال (شیشه) که در عراق هم بسیار شایع است توسط مهم‌ترین شهر بندری واقع در جنوب عراق وارد این کشور می شود. تولیدکنندگان و قاچاقچیان مواد از مسیر بندرعباس به بندر بصره در جنوب عراق بخش مهمی از مواد خود را راهی بازرهای منطقه‌ای و بین‌المللی می کنند. بندر بصره یکی از مهم‌ترین ورودی های عمده قاچاق و عرضه مواد غیرقانونی است که مرز مشترک طولانی با ایران دارد.

همچنین آمفتامین ها  و به طور ویژه قرص «کپتاگون[۳]» که به عنوان اکسیر وحشیگری داعش شناخته و بخشی از ماشین جنگی تروریسم محسوب می شود توسط گروه های تروریستی به ویژه داعش از مرز سوریه و اردن وارد عراق می شود[۴].

گفته می‌شود بخشی از مواد روان‌گردان از طریق کشتی‌هایی که به خلیج فارس و عربستان سفر می‌کنند وارد عراق می‌شوند. بر اساس همین گزارش مسیر عمده قاچاق مواد به عراق مسیر ایران است که این امر برای عراق به دلیل نداشتن سیستم مرزداری قوی همواره بسیار بیشتر از ایران مشکل آفرین بوده است. عمده کشفیات کریستال در عراق در مرزهای مشترک این کشور با ایران است، عراق با داشتن ۱۴۵۸ کیلومتر مرز مشترک با ایران، احتمال این امر که کریستال از مسیر ایران به این کشور هم برای عرضه و هم قاچاق عبور کند، بسیار زیاد است.

در نهایت یکی از دلایل اصلی که در رشد فزاینده مصرف و تجارت مواد در عراق بعد از سقوط صدام می توان بیان کرد، نقش مهم این کشور در مسیر ترانزیت مواد از افغانستان، ایران و کشورهای حاشیه خلیج فارس است که مسیر جذابی برای ترانزیت مواد به شمال افریقا و اروپا به حساب می‌آید. همچنین فقر و بیکاری ناشی از جنگ و حضور گروه‌های تروریستی  بیش از پیش موضوع مصرف و تجارت مواد را سودآور کرده، یافته‌ها نشان می‌دهد فروشندگان و قاچاقچیان مواد بیش از همه در مناطقی از عراق فعال هستند که فقر شدید، نرخ بالای بیکاری و نبود امنیت و بی ثباتی حاکم است.

با گسترش روزافزون تولید، مصرف و قاچاق مواد در عراق، پارلمان این کشور در سال ۲۰۱۷ با تصویب لایحه قانونی تجارت رو به رشد مواد سعی در کنترل آن داشت. بر طبق این قانون و با رویکرد پزشکی فرد معتاد یک بیمار است که نیاز به درمان دارد، بر اساس این قانون، از این سو، مجازات استفاده از مواد کاهش یافت و در مقابل برای فروشندگان و تولییدکنندگان مواد مجازات‌ های سنگینی تعیین شد. همچنین هر چند جرایم مربوط به کشت و تولید مواد به عنوان یک جرم با حکم اعدام و یا حبس ابد مواجه شد، اما بسیاری از جرم‌های مربوط به مواد مخدر کاهش یافت و آن به بزهکاری که حداکثر مجازات آن ۵ سال حبس است، تقلیل یافت.

 

پی‌نوشت‌ها

[۱] http://www.bayancenter.org

[۲] World health organization

[۳] Captagon

[۴] https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4431571/

بازنشر این مطلب صرفاً با ذکر منبع «کادراس» بلامانع است