کادراس موسسه کادراس
موقعیت ژئوپلتیک و ژئواستراتژیک سه کشور ایران، افغانستان و پاکستان که به منطقه هلال طلایی معروفند و به دنبال آن دو بندر چابهار و گوادر در امتداد سواحل مکران و دریای عمان به دلیل قرارگیری در مسیر خطوط دریایی اصلی کشتیرانی به آفریقا، آسیا و اروپا و به عنوان کوتاه‌ترین راه‌های ارتباطی و ترانزیتی کشورهای آسیای میانه و افغانستان به بازارهای جهانی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. اما در عین حال مخاطراتی را ممکن است برای کشورهای ساحلی خود مانند ایران و پاکستان به همراه داشته باشند. مخاطراتی مانند رقابت قدرت‌ها مانند هند و چین برای به دست آوردن موقعیت بهتر، گسترش شورش‌ها و درگیری‌های طایفه‌ای برای به دست آوردن قدرت و پول بیشتر، قاچاق انواع کالا و اسلحه و از همه مهمتر قاچاق مواد مخدر. با توجه به اینکه ایران و پاکستان در مسیر ترانزیت مواد و همچنین در همسایگی بزرگترین تولید‌کننده تریاک دنیا یعنی افغانستان قرار دارند، ضروری است، توجه ویژه‌ای به تامین امنیت سواحل مکران به ویژه دو بندر مهم چابهار و گوادر و افزایش همکاری‌های منطقه‌ای جهت جلوگیری از ترانزیت مواد داشته باشند. در این میان بندر گوادر به دلیل حجم بالای ترانزیت مواد و معضل امنیتی بسیار بیشتر مورد توجه است و باید به عنوان هشداری برای بندر چابهار دریاها به دو دلیل جذاب‌تر است؛ اول، در مسیرهای دریایی نظارت حقوقی و قانونی و نظامی دولتها ضعیف‌تر و در عین حال مسیر امن‌تری جهت ترانزیت و دسترسی به مناطق مهم است؛ دوم، دریاها مسیری بسیار کوتاه در ترانزیت مواد به شمار می‌روند و اگر بندری در مسیر کریدورهای جهانی باشد قطعاً برای گروه‌های سازمان‌یافته تجارت مواد بسیار جذاب‌تر است.
منطقه هلال طلایی
میزان ترانزیت مواد همواره در بندر گوادر بسیار بیشتر از بندر چابهار بوده است. پاکستان اصلی‌ترین مسیر ترانزیت مواد تولید شده در افغانستان است. مسیری که ایران را به دلیل قرار گیری در مجاورت محور هلال طلایی، و به دلیل موقعیت جغرافیایی خاص خود، در مسیر مبدأ (افغانستان و پاکستان) و مقصد (عراق،ترکیه و اروپا) مواد مخدر و نزدیک ترین مسیر بین افغانستان و اروپا در جایگاه ویژه‌ای قرار داده است. از این رو مرزهای شرقی ایران با فشار بسیار زیادی از سوی قاچاقچیان بین المللی روبرو است. طویل بودن مرزهای شرقی کشور با حدود ۲۰۰۰ کیلومتر طول، چالش بزرگی از منظر قاچاق و ترانزیت مواد مخدر محسوب می‌َشود. از سوی دیگر، وضعیت طبیعی و انسانی مناطق مرزی بین ایران،پاکستان و افغانستان، مسأله‌ی مبارزه و کنترل مواد را با مشکل مواجه کرده است. علاوه بر این مسیرهای پنهانی در مرز وجود دارد که مورد استفاده قاچاقچیان است. بیشترین ارتباطات و تعاملات غیرقانونی در چارچوب قاچاق مواد مخدر از طریق همین مسیر مرزی انجام شده که بدون همکاری‌های مرزی و بین المللی کشورهای درگیر امکان مبارزه با قاچاق مواد به تنهایی برای ایران میسر نیست.
باید خاطر نشان کرد، با وجود تعدد مسیرهای قاچاق و ترانزیت مواد مخدر از افغانستان، بیش از نیمی از کشفیات هروئین جهان، در جنوب غرب آسیا و به ویژه در ایران است. ترانزیت نزدیک به ۹۰ درصد کشفیات هروئین در اروپا، از مبدأ افغانستان عنوان نزدیک ترین و سودمندترین مسیر دسترسی به انواع مواد، مخاطراتی و سختی‌های ویژه ای را برای ایران در مبارزه با تجارت مواد و کنترل آن رقم زده است. افزایش کشفیات هروئین و مرفین در ایران، حاکی از رشد بی سابقه سطح زیر کشت تریاک در افغانستان و همچنین رشد ترانزیت مواد مخدر در منطقه هلال طلایی دارد. در حوزه موضوعات امنیت بین الملل، همواره باید تاثیر مشکلات امنیتی، اجتماعی و اقتصادی قاچاق مواد را در نظر بگیرم؛ به عنوان مثال، انبارهای مواد مخدر در افغانستان، بیشتر در استان‌های نیمروز، فراه و هرات متمرکز است، این مناطق با استان‌های خراسان رضوی، خراسان جنوبی و سیستان و بلوچستان در ایران هم مرز هستند، و این هم‌جواری مشکلات امنیتی و اجتماعی فراوانی را ایجاد کرده است.
قابل ذکر است، بیش از ۹۰ درصد از کل تجارت جهانی از طریق جابجایی دریایی کانتینرها صورت می گیرد. سالانه به طور متوسط ۵۰۰ میلیون کانتینر در زنجیره تأمین کالایی جهان جابجا می شوند و تنها کمتر از ۲ درصد از این میزان مورد بازرسی و بررسی پلیس یا گمرک قرار می گیرند. حجم بالای تجارت کانتینری که از کشوری به کشور و از قاره ای به قاره دیگر می روند، مسیر دریایی را به مقصد اصلی تجارت مواد مخدر و رونگردان و اسلحه تبدیل کرده است. وابستگی جهانی به تجارت دریایی تنها به شیوه پیچیده پنهان سازی مورد استفاده قاچاقچیان کالا و مواد مخدر محدود نمی شود، بلکه مسیرهای مختلف دریایی برای قاچاق، حتی تجارت جهانی را مورد هدف قرار داده است و مسیر دریایی به ویژه جنوب ایران از طریق خلیج فارس و دریای عمان جهت قاچاق انواع مواد مخدر با وجود نظارت های شدید در بستن مرزهای شرقی، بسیار فعال است و امنیت ایران را با چالش جدی مواجه کرده است. همچنین عدم کنترل بر ترانزیت آبی یکی از ابعاد فراموش شده مبارزه با مواد مخدر است. مسئولیت ایران و پاکستان به عنوان دو کشوری که در کنار مرزها و بنادر خشکی، دسترسی های فراوانی نیز به آب های آزاد دارند، در همه گزارش ها خطیرتر ارزیابی می شوند.بندر کانتینری پورت قاسم و گوادر از مناطق جنوبی مهم در قاچاق مواد به حساب می‌آیند. این بنادر، در کنار بنادر کوچک ماهیگیری و مناطق بدون نظارت سواحل مکران نقش مهمی را در مسیر جنوبی بازی می‌کنند. در گزارش ۲۰۱۲ دفتر مقابله با جرم سازمان ملل کراچی به عنوان مهم ترین بندر تجارت قاچاق مواد مخدر افغانستان مورد شناسایی قرار گرفته است.[۱]
ملاحظات
- هدف از بازسازی موقعیت جغرافیایی و راهبردی دو بندر چابهار و گوادر با قرارگیری این دو بندر در کریدور جهانی ترانزیت کالا، بررسی نقش آنها در تسهیل قاچاق مواد مخدر و آینده‌پژوهی در خصوص ترسیم مسیرهای جدید قاچاق انواع مواد از مسیر بنادر استراتژیک دریای عمان است. اصلی‌ترین مسیر ورود مواد به بندر گوادر از افغانستان است؛ درست جایی که مواد مخدر افغانستان از ولایت‌های هلمند و نیمروز به ایالت بلوچستان منطقه چاغی منتقل می‌شود، سپس از طریق سه نقطه مرزی غیررسمی اصلی یعنی گردی جنگل، براب‌‌چه و رباط که به مرز ایران و سواحل مکران نزدیک است، بخش اعظم آن از طریق گوادر به دیگر مناطق حاشیه خلیج فارس قاچاق و بخش بسیار کمی نیز از طریق بندر چابهار وارد ایران و سپس به مناطق مرکزی کشور جهت ترانزیت یا حتی مصرف داخلی منتقل می‌شود.
- عمدتاً مواد از دوطریق توسط قاچاقچیان پاکستانی ترانزیت می‌شود. روش اول، عمدتاً با دواب به صورت پیاده حمل می‌شود و یا در مناطق کم ارتفاع و دارای مناطق مسطح، شبکه‌های سازمان یافته قاچاق مواد با نگه‌داری مواد در خانه‌ها و انبارهای امن ایالت بلوچستان، برای توزیع بیشتر و امن‌تر در مناطق کویته و دالبدین مستقر می‌شوند. پس از ورود مواد به بلوچستان پاکستان، گروه‌های بسیار حرفه‌ای سازمان یافته و تروریستی با تجهیزاتی مانند وسایل نقلیه، سلاح‌های سبک و نیمه‌سنگین و با قابلیت انهدام هواپیما در قالب کاروان حرکت می‌کنند که هر کاروان شامل بیش از ۲۰ کامیون است. روش دوم، که شامل کاروان‌های کوچکتر قاچاق مواد است، کار انتقال مواد را در امتداد سواحل مکران و از طریق دریا انجام می‌دهند. نقاط اصلی ترانزیت مواد از بلوچستان تالار،اورماره،سوربندر و هینگوله به حساب می‌آید و همچنین مهمترین اسکله‌های طبیعی اما غیررسمی قاچاق مواد مخدر عبارت از کوند مالیر در ولایت لاسبلا و جیوانی در گوادر از طریق دریا هستند.
- گزارش‌ها نشان می‌دهند، تجارت مواد مخدر در طول سواحل مکران تحت حمایت روسای طوایفی مانند کلماتی، بیزنجو و دشتی از مناطق آواران و لاسبلا و با تبانی قبایل سواحل مکران و معمولاً از طریق قایق‌های کوچک به آبهای بین‌المللی منتقل و از آنجا توسط کشتی‌های بزرگتر توسط گروه‌های سازمان‌یافته بین‌المللی به نقاط دیگر دنیا قاچاق می‌َشود. [۲]
- نکته بسیار مهمی که سیاست‌گذاران و متولیان امر باید بدان توجه و برای آینده‌ای نزدیک برنامه‌هایی طراحی و اجرا کنند، توجه به بندر چابهار در استان سیستان و بلوچستان در زمینه ترانزیت و قاچاق مواد است. هر چند حجم کشفیات و قاچاق مواد از طریق این بندر کم است، اما ظهور مسیرهای جدید و تمایل قاچاقچیان به ترانزیت مواد از طریق محورهای دریایی و بندری به ویژه در مناطق محروم و حاشیه‌ای که موضوع امنیت، اختلافات قومی و طایفه‌ای و مشکلات اقتصادی سایه انداخته، ضرورت توجه و برنامه‌ریزی جهت افزایش امنیت از این مسیر را دو چندان کرده است.
پی‌نوشت‌ها
[۱] https://www.unodc.org/documents/crop-monitoring/Afghanistan/Afghanistan_OS_2012_FINAL_web.pdf – https://www.unodc.org/documents/data-and-analysis/WDR2012/WDR_2012_web_small.pdf
[۲] Sandhya Jain (2018) Balochistan: On The International Drugs Superhighway,
Strategic Analysis, 42:5, 545-553, DOI: 10.1080/09700161.2018.1523077
برای مطالعه بخش نخست این مقاله کلیک کنید
بازنشر این مطلب صرفاً با ذکر منبع «کادراس» بلامانع است.
