کادراس موسسه کادراس
- مؤسسه هم اندیشی جهانی راه برتر (کادراس) با هدف ارائه چشم اندازی علمی به مخاطبین و تعمیق دیدگاه ها در باب موادمخدر در دامنه جغرافیایی ایران، منطقه و جهان و با توجه به تحولات جهانی در امر مبارزه با موادمخدر و همچنین وضعیت موجود سیاستگذاری در ایران، راهبرد «پیشگیری» را به عنوان راهبردی موثر و کارآمد در جهت پیشگیری از اعتیاد مورد توجه قرار داده است. به عبارت دیگر با اشباع شدن موضوع موادمخدر از سیاست‌های درمانی مبتنی بر انگاره‌های پزشکی و روانشناختی، جای خالی سیاست‌های پیشگیری مبتنی بر انگاره های علوم انسانی و مطالعات فرهنگی-اجتماعی بسیار احساس می شود. از این رو تلاش شده تا با نگاهی ویژه به موضوع پیشگیری، اهمیت گذار از پارادایم درمان به پیشگیری را با توجه به جدیدترین تحولات و تجارب جهانی در مرکز توجه قرار داد. از سوی دیگر، تأثیرات و ظرفیت های ادیان و مذاهب در امر پیشگیری و از اعتیاد و حتی درمان آن بسیار مورد توجه قرار گرفته است؛ به گونه ای که شناخت اشتراکات مذاهب در امر پیشگیری نیز می تواند به ارتقای هم فهمی پیروان ادیان متفاوت کمک کرده و در راستای صلح و گفتمان مشترک جوامع مدنی کشورهای مختلف نیز قرار گیرد. به بیان دیگر می توان چگالی و ظرفیت نمادها و معارف مذهبی را به استخدام پیشگیری از اعتیاد درآورد و این امر که هم راستا با سعادت بشری است، به مثابه نقطه عزیمتی برای هم فهمی بیشتر میان پیروان آنها قرار داد.
مطلب روز (شنبه ۳۱خرداد) :
مقدمه
نقش ادیان و آموزه های آنها در پیشگیری از اعتیاد به گونه ای است که فارغ از جهان بینی راهگشای آنها، بسیاری از اندیشمندان و فلاسفه نیز مذهب را به عنوان عامل مستحکمی در مقابل آسیب های اجتماعی مانند اعتیاد تلقی نموده اند. همچنین تجربیات جهانی در مسیر مبارزه با مواد و پیشگیری از اعتیاد، نشان از آن دارند که همزمان با تلاش های نظامی و انتظامی و به طور کلی اقدامات حوزه مقابله با عرضه با این پدیده فراگیر، نیاز به عواملی تاثیرگذار مانند مذهب است تا بتوان با ارائه آموزش های موثر و کارآمد در حوزه پیشگیری از قدرت مذهب به عنوان عاملی بازدارنده در گرایش به اعتیاد استفاده کرد. در این مسیر نیاز است تا نگاهی متفاوت و اجمالی به رویکردها، برداشت‌ها و راهکارهای مذاهب به ویژه اسلام، مسیحیت و یهودیت در قبال اعتیاد داشته باشیم تا تاثیرات و ظرفیت های این ادیان در امر پیشگیری از اعتیاد نمایان شود. به طور کلی ادیان آسمانی مانند اسلام، مسیحیت و یهودیت اعتیاد و مصرف انواع مواد را برای سلامت روحی و جسمی فرد مصرف کننده مضر و از آنجا که پیامدهای رفتار او بر جامعه مشهود است، آن را نکوهیده اند.
اسلام، مسیحیت، یهودیت و اعتیاد
تردیدی نیست که امروزه پدیده کشت، مصرف و قاچاق مواد مخدر یکی از معضلات بزرگ جامعه بشری به شمار می رود. این بلای خانمان سوز و کابوس مرگ، اکثر جوامع از جمله جوامع اسلامی را در بر گرفته و نسل جوان در رده های سنی مختلف را تهدید می کند. با توجه به هشدارها و اطلاع رسانی نهادهای ذیربط در این زمینه، گروه ها و افراد جامعه تردیدی ندارند که حل این مشکل اجتماعی به مبارزه مستمر و همه جانبه نظامی، سیاسی و بخصوص فرهنگی و اجتماعی نیازمند است. از همه مهم تر، فعالیت فرهنگی، در ابعاد مختلف اعتقادی، فکری، هنری و تبلیغی لازم دارد.
بنابراین، تقابل فرهنگی با معضل مواد مخدّر، توجه به ویژگی های فرهنگی هر جامعه بالاخص در بُعد عقاید دینی است. جوامع اسلامی به دلیل مذهبی بودن، از عوارض بیماری های انگلی و «کرم کدو» و «میکروب تریشین» که مولود مصرف گوشت خوک می باشد، به دورند. اگر مبلّغان دینی و منادیان مذهبی به منظور ادای یک وظیفه شرعی در ایام تبلیغی با سوز و گداز خطرات مواد مخدّر را برای مردم به ویژه جوانان بیان نمایند و پی آمدهای مادی و معنوی آن را گوشزد نمایند، بی شک می توانند جلو گسترش آن را بگیرند و بسیاری از جوانان را از شر آن حفظ نمایند.
مذمت و حرمتِ «فساد» و «سکر و مستی» که در قرآن و کلمات پیامبر (ص) و معصومان – علیهم السلام – آمده، از جمله دلایلِ حرمت مواد مخدّر است؛ چنان که برخی از مراجع، فساد اجتماعی مواد مخدّر را دلیل حرمت مضاعف آن گرفته اند و قاچاقچیان را از مصادیق بارز مفسدان فی الارض و نابود کنندگان حرث و نسل شمرده اند که اعدام آنها ضرورت دارد، چرا که اخلاق افراد جامعه را به فساد می کشانند و معتادان هم مجری نقشه های آنها می باشند و در انتشار فساد اجتماعی و بدبختی خانواده، نقش اساسی دارند.
همچنین، مسیحیت نسبت به ادیان آسمانی دیگر در قبال اعتیاد لحنی ارشادی و توصیه ای دارد، اگرچه لفظ اعتیاد عموماً اتکای فرد به یک ماده یا عادت، به صورت فیزیکی و یا روانی را توصیف می کند و رایج ترین کاربردِ آن عبارت از سوء مصرف الکل و مواد مخدر / محرک است، اما بسیاری این مفهوم را برای توصیف تمرکز ناسالم بر طیف وسیعی از کارها و اقدامات از غذاها گرفته تا بازی های کامپیوتری نیز توسعه می دهند. در ارتباط با این موضوع که آموزه های مسیحیت در قبال اعتیاد چه آورده ای دارند؟
می توان در این زمینه چند دسته توصیه و احکام را از یکدیگر متمایز کرد. برای نمونه رهبران کلیسا نمی توانند اقدام به مصرف میزان زیادی مشروب کنند و در واقع «میگسار» باشند (رساله اول پولس به تیمائوس ۳:۳، نامه به تیتوس ۱:۷) همچنین انجیل طهارت نفس و از بی بند و باری جنسی را نیز به رهروان این مذهب توصیه کرده و بر ماهیت اعتیاد آور گناهان جنسی تأکید می کند (نامه به قرنتیان ۶: ۱۸).
دومین توصیه ای که در این باره می توان در کتاب مقدس یافت به چگونگی کمک در قبال انواع اعتیاد می پردازد. البته به زعم کتاب مقدس این کمک نهایتاً از سوی باری تعالی سرچشمه می گیرد، چندان که ما عادت های قدیمی را با عادت های جدیدتر جایگزین می کنیم. در رساله به کولسیان ۳:۸-۱۰ اینچنین آمده است: «حالا باید همه آنها را از خود دور کنی: خشم، غضب، کین توزی، سرزنش و سخنان ناخوشایندی که از زبان شما بیرون می آید. به یکدیگر دروغ نگویید، تا ببینید چگونه خودِ قدیمیتان به همراه عادات مألوفش را چگونه کنار گذاشته و در پرتو معارف الهی انسان دیگری می شوید.»
سومین توصیه به این موضوع اختصاص دارد که دیگر افراد در ارتباط با اعتیاد چه کمکی می توانند بکنند. در رساله به غلاطیان اینچنین آورده شده که «ای برادران اگر کسی گرفتار خطایی شود، شما که روحانی هستید باید او را با توصیه به روح تواضع اصلاح کنید و خود را همواره بیازمایید که ممکن است شما نیز به این تجربه درافتید و متحمل بار گرانی شوید، پس بهتر است شریعت مسیح را اجرا کنید.»
در اصول مذهبی یهودیت آمده است، گرایش به مواد مخدر و اعتیاد، آگاهی و شناخت ما از خداوند را نابود و ترس از او که در قلب هر یهودی عمیقاً وجود دارد را از بین می برد. به اعتقاد آنها اعتیاد، انتهای زنجیره وابستگی است. راه اصلاح تجربیات، گرایش ها و افکار اعتیادآور بر اساس تعالیم یهودیت این است که دانشمان از خداوند به قلب هایمان منتقل شود. هدف، خلق آگاهی دائم و مستمر از خداوند است. محتوای این آگاهی با تفکر و رفتار اعتیادآور ناسازگار است. وابستگی و اعتیاد می گوید: من نیاز دارم، من می خواهم، من نمی توانم با این موضوع کنار بیایم؛ در حالی که بهبودی و روحیه مذهبی می گوید: من در محضر خداوند هستم، من هستم تا اراده و خواست خداوند را انجام دهم، کاری را انجام دهم که از توان من خارج است اما خداوند می تواند.[۱]
با بررسی دیدگاه اسلام، مسیحیت و یهودیت نسبت به اعتیاد می‌توان مذهب را به عنوان یکی از کلیدهای اصلی و ستونی مهم در پیشبرد برنامه های پیشگیرانه از اعتیاد که امروزه در بسیاری از کشورها در حال اجراست مورد توجه قرار داد. حتی در ایران نیز امروزه راهبرد پیشگیری از اعتیاد با آموزش و آگاه سازی اقشار آسیب پذیر و در معرض خطر نیز بسیار مورد توجه قرار گرفته است؛ در واقع آنچه باعث می شود فردی به سوی مصرف مواد و اعتیاد کشیده شود، اختلال در دو موضوع مهم است، نخست، اختلال در قدرت اراده و دوم، اختلال در رشد اخلاقی و شخصیتی و یا رشد رفتارها و تفکرات اعتیادآور؛ بسیاری از پژوهشگران و صاحبنظران حوزه اعتیاد معتقدند، رهایی و درمان اعتیاد در گروه درمان و کنترل این دو اختلال در فرد معتاد است و تا زمانی که اختلال در اراده و به ویژه تفکر و رفتار اعتیاد آور فرد کنترل و اصلاح نشود، سایر روش های درمانی نمی توانند موثر باشند.
ظرفیت ادیان در پیشبرد برنامه های پیشگیرانه
ظرفیت‌های مذاهب در پیشگیری از اعتیاد امروزه در بسیاری از طرح ها و برنامه ها مورد تاکید ویژه قرار گرفته است. یافته های پژوهشی نشان می دهند مذهب و نهادهای مذهبی می توانند در پیشگیری از مصرف مواد از طریق برقراری یک نظم اخلاقی نقش به‌سزایی داشته باشند. تجربه نشان داده حضور در نهادهای مذهبی و آشنایی و اعتقاد به اصول مذهبی، قواعد خاص اخلاقی را به منظور کنترل خویشتن و خودسازی در اختیار فرد قرار می دهد و به تسهیل تجربه معنوی در او کمک می کنند. تجربه معنوی می تواند تعهدات اخلاقی را تحکیم بخشد که این نیز به نوبه خود مانع از گرایش به مصرف مواد و الکل می شود. با توجه به این امر امروزه در برنامه های پیشگیری از اعتیاد میان کشورهایی که موفق در این حوزه بوده اند، مشاهد می شود، یکی از محورهای مهم برنامه های پیشگیرانه از اعتیاد به ویژه در نوجوانان و جوانان تقویت باورهای دینی و استفاده از نقش محافظتی دین در آموزش برنامه های پیشگیرانه از مصرف مواد مخصوصا در خانواده و مراکز آموزشی است. با توجه به این دیدگاه اسلام و آموزه های پررهرو آن از چنان قابلیتی برخوردار است که می تواند به متولیان امر در تهیه برنامه جامع پیشگیری از اعتیاد بسیار کمک کند.
خانواده از منظر اسلام اولین و مهمترین گروه انسانی است که تاثیر زیادی بر شکل‌گیری شخصیت، میزان و درجه جامعه‌پذیری و نهادینه شدن هنجارهای اجتماعی و در نتیجه رفتارهای آتی آنها دارد. این که خانواده داراى چه ویژگى هاى اخلاقى باشد و چه میزان به ارزش ها و هنجارهای اخلاقى اهمیت دهد و آنها را درمیان فرزندان حاکم کند، روابط بین اعضاى خانواده چگونه باشد و این هنجارها آن را به درستى اِعمال کنند، مى تواند اعضاى خانواده را در برابر انواع انحرافات از جمله «اعتیاد» بیمه کرده یا زمینه را براى حرکت در مسیر انحراف فراهم نماید. از سوی دیگر می توانیم سطح تحلیل خود را از خانواده به گروه اجتماعی نیز تسرّی دهیم؛ در این معنا می توان گفت اگر رشد اخلاقی و هنجاری فرد در سطح خانواده از استانداردهای مطلوبی برخوردار باشد، فرد در سطح گروه اجتماعی نظیر گروه های همسال نیز می تواند از پذیرش همگانی برخوردار گردد. ارتباط فرد و گروه همسال ارتباطی متقابل و تعاملی است. در واقع فرد براى این که مقبول جمع دوستان و همسالانش باشد و با آن ها ارتباط و معاشرت داشته باشد، ناگزیر است هنجارها و ارزش هاى آن ها را بپذیرد. در غیر این صورت، از آن جمع مطرود مى شود. از این رو، به شدت متأثر از آن گروه مى گردد، تا حدّى که اگر بنا باشد در رفتار فرد تغییرى ایجاد شود یا باید هنجارها و ارزش هاى آن جمع را تغییر داد یا ارتباط فرد را با آن گروه قطع کرد. تأثیر گروه همسالان، همفکران و همکاران و دوستان در رشد شخصیت افراد کم تر از تأثیر خانواده نیست؛ چرا که در مرحله بعد از محیط خانواده، منحصراً زیر نفوذ این گروه قرار مى گیرد. بدین روى، اگر فردى با گروهى از معتادان رابطه برقرار کند و با آن ها دوست شود، به تدریج تحت تأثیر رفتار آن ها قرار مى گیرد و معتاد مى شود، چون از سویى، ملاک پذیرش و قبول فرد توسط یک گروه و جمع، پذیرفتن ارزش ها و هنجارهای آن هاست و از سوى دیگر، معتادان هم علاقه مندند که مواد مخدّر را به طور دسته جمعى استعمال کنند که هم در موقع استعمال مصاحبتى داشته باشند و هم از شدت فشار سرزنش اجتماع بر خود بکاهند. از این رو، معتادان علاقه مندند که دوستان و همسالان خود را به جرگه اعتیادشان بکشانند. در این صورت، اگر نوجوانى از تعلیم و تربیت مقدّماتى و صحیح خانوادگى محروم باشد و در محیط اعتیاد زندگى کرده و با دوستان معتاد نیز سر و کار داشته باشد، احتمال این که معتاد شود زیاد است.
در کنار اسلام، از منظر یهودیت کلید پیشگیری و بهبودی از اعتیاد تسلط بر خود با ایجاد یک مجموعه نیرومند از واکنش های ما به استرس است که می تواند شرایطی فراهم کند که موجب رهایی از تفکر و رفتار اعتیادآور شود. در این میان مراقب روحانی می تواند نقش مهمی در بهبودی فرد و آموزش رفتارهای پیشگیری از اعتیاد داشته باشد. او با آموزش های دینی و مذهبی می تواند شناخت فرد از خدا را تقویت کرده و آگاهی و ارتباط مستمر با خداوند را تقویت و فرد را در برابر گرایش به اعتیاد بیمه کند.
نتیجه‌گیری
در نهایت، باید تاکید کرد فقدان نگاهی متفاوت و بر اساس نیازهای روز به ظرفیت ادیان و مذاهب به ویژه در حوزه آسیب های اجتماعی نقطه اغفال برنامه های پیشگیرانه از اعتیاد است؛ چرا که مذهب و نهادهای مذهبی می توانند از طریق برقراری یک نظم اخلاقی قوی در پیشگیری از اعتیاد و حتی درمان آن موثر واقع شوند. مذهب به عنوان یکی از منابع معنادهی به زندگی به فرد اجازه می دهد که جهان اطراف خود را شناخته و بر آن اساس به زندگی خود معنا و سپس عمل و رفتار مبتنی بر اهداف انتخاب شده خود را شکل دهد. به نظر می رسد این مؤلفه های معنادهی متاثر از مذهب شامل باورها، وابستگی ها، انتظارها و اهدافی است که به عنوان نقطه مرکزی هیجان ها و اعمال فرد عمل می کنند؛ بنابراین اگر فردی دارای سطح دینداری بالایی باشد، معنایی که به خود و جهان اطرافش می دهد توام با احساس ارزشمندی و هدفمندی است و احتمال کمتری وجود دارد که به اقداماتی نظیر مصرف مواد دست زند که به احساس ارزشمند بودنش آسیب برساند یا آنکه مانع از رسیدن به اهدافش شود؛ در نتیجه مذهب به واسطه نقش مقابله ای در برابر فشارهای روانی می تواند در پبیشگیری از اعتیاد موثر باشد.
پی‌نوشت‌ها:
[۱] https://www.myjewishlearning.com/article/treating-addiction-with-jewish-values
مقالات مرتبط:
بازنشر این مطلب صرفاً با ذکر منبع و لینک «کادراس» بلامانع است.
