روند مصرف انواع مواد از مصرف تفننی تا اعتیاد میان جوانان معمولاً تحت تاثیر عواملی است که عموماً از حیطه کنترل افراد خارج است. از علل شخصیتی (مانند، سلامت رفتاری و روحی، رشد عصبی و تفاوتهای ژنتیکی که از تاثیرات اجتماعی حاصل میشود) تا عوامل میانی ( مانند، شرایط خانوادگی، مدرسه و تاثیر گروههای همسالان) و عوامل گستردهتر (مانند شرایط اقتصادی و اجتماعی و محیط فیزیکی اطراف) را میتوان برای ارزیابی آسیب پذیری جوانان در برابر مصرف مواد برشمرد.
مجموع این عوامل از فردی به فرد دیگر متفاوت است و نمیتوان تصور کرد همه افراد در گروه سنی جوان به یکسان در برابر مصرف مواد آسیبپذیر باشند. به طور کلی ترکیب عوامل آسیب پذیر و پرخطر و فقدان عوامل محیطی و حفاظتی در شرایط و وضعیت خاص زندگی جوانان سبب میشود، حساسیتهای متفاوتی در برابر مصرف مواد مخدر در افراد ایجاد شود. مشکلات روحی و رفتاری اولیه، فقر، نبود فرصتها، تنهایی و انزوا، فقدان حمایتهای خانوادگی و اجتماعی و تاثیر منفی گروههای همسال از علل اصلی است که فرد را به سمت مصرف مواد سوق میدهد.
از سوی دیگر، پیامدهای مصرف مواد بر سلامت روان و جسم جوانان بسیار بالاست؛ چرا که بیشتر تحقیقات نشان میدهند، شروع دوره نوجوانی از ۱۲ تا ۱۴ سالگی تا اواخر ۱۵ تا ۱۷ سالگی دورهای خطرناک برای آغاز مصرف مواد است و اوج مصرف مواد در بین جوانان بین سنین ۱۸ تا ۲۵ سالگی میباشد. همچنین، بررسیهای مربوط به مصرف مواد در بین عموم مردم نشان میدهد که میزان مصرف مواد بین جوانان نسبت به افراد مسن بیشتر است، اگر چه استثنائاتی در مورد مصرف سنتی اوپیوئیدها وجود دارد.
الگوی مصرف مواد میان جوانان
الگوی مصرف مواد میان گروههای سنی جوان، از کشوری به کشور دیگر و با توجه به شرایط اقتصادی و اجتماعی هر یک از کشورها متفاوت است. از یک سو، مصرف تفریحی مواد باعث افزایش هیجانات روحی و تجربههای جدید میشود؛ از سوی دیگر جوانانی که در شرایط زندگی دشواری قرار دارند، اغلب تلاش دارند با مصرف انواع مواد بر وضعیت سخت زندگی خود غلبه کنند و در نتیجه الگوی مصرف در هر یکی از این شرایط متفاوت خواهد بود. به عنوان مثال، موادی که در کلوپهای شبانه مصرف میشوند، مانند اکستازی، کوکائین، متآمفتامین، الاسدی، معمولا در بین جوانانی شایع است که در کشوری با درآمد بالا زندگی میکنند و معمولاً مصرف این مواد به صورت مخفیانه و انفرادی صورت میگیرد. شواهد به دست آمده در کشورهای غربی نشان میدهد، دسترسی آسان به کانابیس و تصوری که در خصوص کم خطر بودن این ماده وجود دارد، سبب شده که کانابیس به معمولترین ماده در دسترس میان کسانی که از نوجوانی خود به مصرف مواد روی آوردهاند، تبدیل شود.
مصرف مواد به ویژه مصرف کانابیس به همراه انواع مواد دیگر و حتی به تنهایی استفاده مزمن و بلندمدت آن میتواند پیامدهای منفی بر سلامت انسان در حوزههای سلامت جسم (اختلال در هماهنگی حرکتی)، سلامت روان (اختلال در حافظه کوتاهمدت)، عملکردهای شناختی و پیشرفت تحصیلی و شغلی فرد و همچنین اختلال در روابط اجتماعی(مانند قضاوت نادرست و افزایش خطر در رفتار جنسی) به همراه داشته باشد. مصرفکنندگان جوان کانابیس با اختلال در عملکرد مانند عملکرد آموزشی ضعیف و احتمال اخراج شدن از مدرسه یا دانشگاه و اختلال روانی همچون خودکشی نیز ممکن است مواجه شوند؛ در مطالعه ملی که بر روی ۸۵۶۳۸۵ هزار نفر از افراد دارای اختلال مصرف کانابیس در ایالات متحده آمریکا انجام شده، نشان میدهد که ۲۸ درصد پاسخدهندگان از چند اختلالی روانپزشکی رنج میبرند، به این معنا که فرد در نتیجه مصرف کانابیس همزمان دچار چند اختلال و بیماری مانند اختلال شناختی و اختلال رشد مغزی میشود.
باید گفت مصرف کانابیس در دوزهای پایین در دوره نوجوانی میتواند به عملکرد تحصیلی و روانشناختی فرد آسیب جدی زند، به گونهای که فرد با ادامه مصرف به ویژه در جوانی با پیامدهای بلندمدت مصرف کانابیس مانند اختلال در عملکرد در حوزههای اجتماعی و شغلی مواجه شود. قابل ذکر است، کانابیس از جمله مواد مصرفی رایج بین جوانان به شمار میرود؛ شواهدی از کشورهای غربی وجود دارد که دسترسی آسان به کانابیس همراه با این برداشت عمومی که مصرف آن آسیب کمتری دارد، باعث شده کانابیس رایجترین ماده مصرفی میان جوانان باشد.
تحقیقات نشان میدهد، میزان و گستره مصرف مواد میان بزرگسالان، کمتر از افراد جوان است. دادهها حاکی از آن است که شیوع مصرف مواد میان جوانان در سنین ۱۸ تا ۲۵ سال است و این وضعیت در بسیاری از کشورهای جهان و در ارتباط با انواع مواد مشاهده شده است. همچنین مصرف روانگردانهایی که به تازگی وارد بازار شدهاند یا در ارتباط با سبک خاصی از زندگی است، میان جوانان بسیار بالاتر است. به عنوان مثال مصرف اکستازی و مواد روانگردان به ندرت توسط افراد مسن و کهنسال گزارش شده، در حالیکه میان جمعیت جوان شیوع بسیار بالایی دارد.
دادههای مربوط به ۲۸ کشور عضو اتحادیه اروپا، نروژ و ترکیه نشان میدهد، مصرف آمفتامینها و اکستازی در این کشورها، میان سنین زیر ۳۵ سال، دو تا سه برابر بیشتر از افراد مسن است. در واقع مصرف اکستازی برای گروههای سنی ۱۵ تا ۲۴ سال، تا ۲۰ برابر بیشتر از گروه سنی افراد ۴۵ تا ۵۴ سال است. در مقابل مصرف کوکائین در اروپا، برای جمعیت سنی ۱۵ تا ۲۴ سال و نیز جمعیت سنی ۴۵ تا ۵۴ سال تقریباً برابر است، اما مصرف ماریجوانا میان جوانان زیر ۳۵ سال به مراتب بیشتر است. علاوه بر تفاوتهای تاریخی در سطح مصرف مواد میان جمعیت جوان کشورهای اروپایی، این موضوع میتواند منعکسکنندهی تفاوت سنی در شروع به مصرف انواع مواد باشد.
روشن است، مصرف انواع مواد، زندگی جوانان را در تمامی بخشها و مناطق جهان تحت تاثیر قرار داده است. جوانان ممکن است به مصرف انواع مواد روی آورند، بدون اینکه درگیر کشت، تولید و یا توزیع و قاچاق مواد شوند. عوامل بسیاری در سطوح فردی، خرد (مانند خانواده، مدارس و گروههای همسال) و کلان ( محیط اجتماعی، اقتصادی و پیرامونی) سبب آسیبپذیری بیشتر جوانان در برابر مصرف مواد مخدر میشوند.اینکه جوانان به یک میزان در برابر مصرف مواد آسیبپذیرند، تصوری غلط است. چرا که حساسیت افراد بهویژه در آغاز مصرف مواد متفاوت است. در حالی که عوامل اثرگذار در افراد مختلف، متفاوت است و هیچ عاملی به تنهایی سبب مصرف مواد نمیَشود؛ وجود مجموع عوامل تحریک کننده در مصرف مواد و فقدان عوامل پیشگیرانه موثر، سبب بروز تفاوت در میزان تحریک ذهن جوانانی میَشود که برخی از آنان روی به مصرف مواد آورده و برخی دیگر تمایلی به مصرف نداشته باشند. در نتیجه، از منظر رویکرد پیشگیری مهم است که درک درستی از بافت و زمینههای مصرف انواع مواد و نیز عوامل تاثیرگذار شخصی، اجتماعی و محیطی داشته تا بتوان اختلالاتی که منجر به آغاز مصرف مواد میان جوانان میشَوند را شناسایی کرد.
بازنشر این مطلب صرفاً با ذکر منبع «کادراس» بلامانع است