کادراس موسسه کادراس
چندین قرن است که مصرف غیردارویی و مبادلات غیرقانونی یا قاچاق انواع مواد در سرزمین روسیه رواج دارد. سابقه این معضل حتی به پیش از ورود مسیحیت به روسیه بازمی‌گردد. چنین موادی از انواع مختلف رُستنی‌ها اعم از علف‌ها، قارچ‌ها و میوه‌های بوته‌ای آماده می‌شد. با ظهور مسیحیت در روسیه، حل‌وفصل و ساماندهی این مشکل توسط مقامات کلیسا انجام می‌گرفت. در منشور شاهزاده «ولادیمیر مونوماخ[۱]» (قرن ۱۱-۱۲) در ارتباط با افرادی که قوانین مربوط به استفاده از مواد روانگردان را نقض می‌کردند، مجازات شدید تا حتی محرومیت از زندگی یا مرگ در نظر گرفته شده بود. اندکی بعد، کنترل قاچاق مواد مخدر به فرماندهان نظامی محول شد. در دوران سلطنت پتر کبیر، اقدامات مربوط به مبادلات مواد روانگردان بدون مجوز مقامات به عنوان یک «جرم سیاسی» تلقی می‌شد. با افزایش تعامل ناحیه ترکستان با بخش اروپایی روسیه از جمله مسکو و سن‌پترزبورگ مصرف مواد مخدر وضعیت جدی‌تری به خود گرفت. در زمان جنگ جهانی اول در شهرهای بزرگ روسیه مصرف مواد مخدر و کوکائین رو به گسترش نهاد که همین امر دولت را ناگزیر کرد تا برای نخستین بار در تاریخ روسیه در ۷ ژوئیه ۱۹۱۵ قانون مبارزه با مواد مخدر را تصویب کند. از ۱۹۱۶ نیز در شهرهای بزرگ با حمایت دولت کلینیک‌هایی برای درمان معتادان دایر گردید. پس از سال ۱۹۱۷، بر اساس یک سند رسمی، ارگان‌های انتظامی آن زمان موظف به حل و فصل معضل قاچاق مواد مخدر شدند. اما با آغاز دهه ۹۰ اعتیاد به مواد مخدر در روسیه رو به افزایش نهاد به طوری که اگر در سال ۱۹۸۵ تنها ۴ منطقه در کشور بود که طبق برآوردهای کارشناسی بیش از ۱۰ هزار مصرف‌کننده مواد مخدر در آنها وجود داشتند، در سال ۱۹۹۹ تعداد این مناطق به بیش از ۳۰ منطقه رسیده بود. با این حال، بسیاری از کارشناسان معتقدند اواسط دهه ۱۹۸۰، زمانی که «قانون خشک» یا «ممنوعیت الکل» از سوی گورباچف صادر شد، ناگزیر برخی قرص‌ها که از مواد شیمیایی تهیه می‌شدند، جایگزین وُدکای رایج (مشروب) فدراسیون روسیه شد.
علاوه بر این، فروپاشی شوروی موجب ظهور بسیاری از آزادی‌ها، از جمله افزایش اعتیاد به مواد مخدر در روسیه شده است. به طوری که در اواخر دهه هشتاد، جامعه مجرمانه‌ای از فروشندگان مواد مخدر تشکیل شد. قاچاق مواد مخدر در آن ایام، حدود ۵۰۰ تن در سال بود. هزینه مواد مخدر کاهش و تعداد معتادان افزایش یافت. این وضعیت تا حدی پیش رفت که دیگر در سال‌های ۱۹۹۶ تا ۱۹۹۷ مصرف مواد مخدر در جامعه روسیه «مد» شده بود، این مواد در همه جا، در بازارها، مترو، مدارس و دانشگاه‌ها قابل خریداری بود. طی سال‌های پساشوروی اعتیاد به مواد مخدر روند صعودی داشت و تعداد جرائم مربوط به قاچاق مواد مخدر و مصرف مواد نیز در این کشور افزایش یافت.[۲]
بخشی از معضل بهداشت و سلامت عمومی در فدراسیون روسیه به‌طور عمده ناشی از پدیده الکلیسم و میزان مصرف بالای دخانیات است. نرخ مرگ و میر در میان مردان روسی از سال ۱۹۹۱ میلادی افزایش ۶۰ درصدی داشته است؛ یعنی چهار و یا پنج برابر بیشتر از متوسط اروپا. اغلب مرگ‌ها به دلیل بیماری‌های قلبی عروقی ناشی از مصرف سیگار، مسمومیت ناشی از مصرف الکل، تصادفات و جرائم خشن بوده است. بر اساس آمار سازمان جهانی بهداشت، سالانه ۲/۱ میلیون مرگ ناشی از مصرف الکل و تنباکو در روسیه رخ می‌دهد. معضل ابتلا به اچ‌آی‌وی/ایدز به طور تهدید‌آمیزی افزایش پیدا کرده است، چرا که بیش از ۸۰ درصد جمعیت مبتلایان زیر ۳۰ سال سن دارند. متخصصان درصد بالایی از این اپیدمی را ناشی از مصرف تزریقی مواد مخدر می‌دانند. بیش از ۲ میلیون مرد روسی، مبتلا به اچ‌ای‌وی مثبت هستند و هیچ نشانی حاکی از روند کاهشی این اپیدمی وجود ندارد.[۳]
به طور کلی باید گفت همچنان ۹۰ درصد از مصرف‌کنندگان در روسیه حتی برای دوره‌ای کوتاه هروئین مصرف می‌کنند، هرچند که ممکن است در صورت ادامه مصرف و وابستگی بیشتر روی به مواد صنعتی و شیمیایی آورند، اما بر اساس الگوی غالب مصرف در روسیه، سرانه مصرف هروئین در این کشور در بالاترین رتبه قرار دارد. همچنین، در حالیکه، سوء مصرف کوکائین بیشتر به شهرهای بزرگ مانند مسکو، سن‌پترزبورگ محدود می‌شود؛ تقاضا برای مصرف ماری‌جوانا و حشیش به ویژه میان مهاجران آسیای میانه مدام در حال افزایش است. بر اساس اطلاعات موجود بیشتر ماری‌جوانا مصرفی در روسیه از خاور دور و حشیش از شمال آفریقا به این کشور قاچاق می‌شود.[۴] افزایش مصرف مواد در روسیه در بیشتر مواقع به دنبال افزایش عرضه رخ داده است؛ زیرا مصرف‌کنندگان به افزایش عرضه، کاهش قیمت و دسترسی آسانتر به مواد و به ویژه در مورد مواد جدید صنعتی واکنش نشان داده و تغییرات اخیر در بازارهای مواد مانند بحران اپیوئیدها در آمریکای شمالی و ظهور سریع بازار مصرف مواد مصنوعی در فدراسیون روسیه و آسیای میانه به عنوان پدیده‌های ناشی از عرضه بالای مواد تعریف می‌شود. [۵]
از بین انواع مواد موجود، مصرف هروئین در روسیه بسیار قابل توجه است. طبق داده‌های رسمی دفتر مبارزه با جرم و مواد سازمان ملل متحد، روسیه در سال ۲۰۰۹ از نظر میزان مصرف هروئین در جایگاه نخست قرار داشت. با این حال، در سال‌های ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۴ مواد پرمصرف در روسیه به ترتیب عبارت بودند از: ۱- ماری جوانا، ۲- هروئین، ۳- دزومورفین، ۴- حشیش، ۵- آمفتامین، ۶- کدئین، ۷- مورفین، ۸- اسپایس‌ها (مواد روانگردان جدید و به طور بالقوه خطرناک)؛ مابقی مواد نیز در مجموع ۳٫۷ درصد مصرف معتادان روسیه را تشکیل می‌دهد.
همچنین، بررسی الگوهای تقاضای درمان میان مبتلایان به سوء مصرف مواد در فدراسیون روسیه نشان می‌دهد، برای اولین بار تقاضا برای درمان میان مصرف‌کنندگان مواد مخدر از ۸۷ درصد در سال ۲۰۰۸ به ۲۸ درصد در سال ۲۰۱۸ سقوط کرد، در حالیکه تقاضای درمان میان مصرف‌کنندگان مواد محرک و روانگردان شاهد روندی صعودی از ۱ درصد در سال ۲۰۰۸ به ۱۹ درصد در ۲۰۱۸ بوده است. این روند تغییر الگوی درمان میان مصرف‌کنندگان حکایت از دو موضوع مهم دارد:
اول اینکه، پیامدهای تغییرات الگوی مصرف مواد در روسیه از مواد مخدر به ویژه هروئین به مصرف مواد صنعتی و نوظهور به ویژه آمفتامین‌ها، نه تنها امروزه حوزه درمان را تحت تاثیر قرار داده، بلکه نهادهای تصمیم‌گیرنده در این کشور را وادار ساخته تا در پروتکل‌های درمانی حاکم نیز تغییراتی ایجاد کنند و پیشبرد برنامه‌های پیشگیرانه از اعتیاد را در اولویت قرار دهند.
دوم اینکه، تقاضای کلی برای درمان میان مصرف‌کنندگان مواد مخدر بسیار کاهش داشته و مصرف مواد سنتی و مخدر در این کشور در سال ۲۰۱۸ با کاهش چشمگیری همراه بوده است.
پی‌نوشت:
برگرفته از اطلس مخدری روسیه تولید در تیر ماه ۱۳۹۹ توسط موسسه کادراس
[۱] . Vladimir-Suzdal
[۲]. http://www.screen.ru/narkom/4.htm
[۳]. ibid
[۴]. Ibid, p 218
[۵]. United Nations Office on Drugs and Crime. “World Drug Report 2020“ , Booklet _ 4 , p 27. https://wdr.unodc.org/wdr2020/field/WDR20_BOOKLET_4.pdf
بازنشر این مطلب صرفاً با ذکر منبع «کادراس» بلامانع است
